جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قرآن کریم کتاب هدایت انسان‌ها است. افزون بر جنبه‌های هدایتی ممکن است برخی از اشارات علمی نیز از قرآن استخراج گردد. لازم است تا انجام چنین امری با دقت و با اتکا بر روش‌های معتبر صورت پذیرد. نوشتار حاضر می‌کوشد تا با تأمل و تفکر در آیه Pفَشارِبُونَ شُرْبَ الْهِیمِO و با روش توصیفی ـ تحلیلی برخی از اشارات علمی موجود در آیه را به بحث نشیند. با وجود تناقص ظاهر آیه با ویژگی‌های زیستی شتر، نتیجه پژوهش نشان می‌دهد که تشبیه دوزخیان به شتر، نشانگر اسرار و حکمت‌های علمی نهفته در این آیه شریف است که مهم‌ترین آن، تشنگی زیاد است. هر چند بسیاری از لغویان و مفسران هُیام را به بیماری تشنگی در شتر، به کار برده‌اند. امّا در علم دام‌پزشکی تریپانوزوما را نوعی انگل‌ تک یاخته‌ای دانسته که در دام‌های اهلی خصوصاً در شتر، بیماری ایجاد می‌کند. تشنگی زیاد که علامت خطری برای کم‌شدن مایعات بدن است، اختلالات فیزیولوژیکی اندام‌های داخلی، مانند: لوزالمعده، دستگاه گوارش و کلیه‌ها، از مواردی است که این بیماری باعث از کار افتادن آنها می‌شود. یافته‌های این پژوهش در حوزه مطالعات تفسیر علمی قرآن و نیز مبحث میان رشته‌ای قرآن و علوم زیستی کاربرد دارد.

قرآن کریم معجزه‌ای الهی است که با پیشرفت دانش، جنبه‌هایی از شگفتی‌های علمی آن پدیدار می‌شود. امروزه اهمیت آهن در حوزه‌های گوناگون از جمله: پزشکی، نجوم، فیزیک و زمین‌شناسی به اثبات رسیده است. به عنوان مثال، آهن در بدن انسان کاربردی حیاتی دارد و هم‌چنین وجود آن در لایه‌های درونی زمین باعث ایجاد یک میدان مغناطیسی می‌شود که از اتمسفر زمین در برابر پرتوهای کیهانی محافظت می‌کند. علاوه بر این، اهمیت آن در نجوم و منحصرا در ساز و کار سوختن ستارگان غیر قابل انکار است. آیه 25 سوره حدید ضمن اشاره به منافع عنصر آهن از شدت و سختی آن سخن می‌گوید. این پژوهش در صدد آن است تا با استناد به آیه 25 سوره حدید، منافع آهن و مباحث مربوط به نزول آن از آسمان را مورد بررسی قرار دهد. علاوه بر این، با توصیف ساختار هسته به موضوع می‌پردازد که شدت و سختی آهن منحصر در تولید اجسام نیست. در فیزیک هسته‌ای، آهن ـ56 تحت عنوان پایدارترین هسته شناخته می‌شود و این یعنی در مقایسه با سایر هسته‌ها، برای شکافتن اجزای هسته‌ آهن ـ56 به بیشترین انرژی نیاز است. برای همین خاصیت آهن، زمانی که سوخت ستاره پس از طی فرآیند‌های گوناگون به آهن‌ـ56 برسد، ستاره خاموش می‌شود، زیرا انرژی لازم برای شکافتن این هسته و تبدیل به هسته پایدارتر را ندارد. به همین سبب، اشاره قرآن کریم به سختی و شدت آهن در کنار منافع آن را شاید بتوان یک جنبه از شگفتی علمی قرآن کریم دانست.

مسئله زوجیت در بسیاری از آیات قرآن کریم بیان شده و مشخصا به وجود آن، نه تنها در انسان، حیوان و گیاه بلکه در همه چیز اشاره شده است. از جمله آیاتی که از زوجیت در همه موجودات سخن گفته، آیه 49 سوره ذاریات می‌باشد که مفسران بسیاری به تفسیر این آیه پرداخته‌اند. در این نوشتار بخشی از تفاسیر مربوط به زوجیت عام گردآوری شده است. بی‌شک یکی از معجزات علمی قرآن کریم اشاره به زوجیت در همه چیز در 14 قرن پیش می‌باشد. موضوعی که پس از گذشت صدها سال، در قرن معاصر، جنبه‌هایی از آن آشکار گردیده است. با شروع قرن بیستم و کشفیات جدید در حوزه رادیواکتیو که با عدم توانایی توصیف ماهیت این پدیده همراه بود، افقی نوین در فیزیک پدیدار گشت که منجر به ارائه شاخه جدیدی از علم فیزیک تحت عنوان فیزیک مدرن شد تا بسیاری از پدیده‌های نوظهور توصیف گردند. ظهور فیزیک مدرن و گسترش آزمایشات برای فهم این پدیده‌ها در فیزیک هسته‌ای و همچنین ارائه نظریه‌های جدید جهت توصیف رفتارهای فیزیکی به کشف ذرات زیر اتمی انجامید. ذراتی که به مرور زمان وجود زوج ماده و پادماده برای آنها به اثبات رسید. این پژوهش درصدد آن است تا با استناد به قرآن کریم، به بررسی مبحث مربوط به زوجیت پرداخته و این پدیده را در فیزیک ذرات زیر اتمی و فیزیک هسته‌ای مورد مطالعه قرار دهد.

هدف این پژوهش عبارت است از ارائه نمونه‌هایی از مفاهیم روان‌شناختی از قرآن کریم و نشان دادن بعضی از تفاوت‌های اساسی، بین روان‌شناسی معاصر و روان‌شناسی قرآنی؛ پرسش اصلی پژوهش این است که آیا می‌شود این تفاوت‌ها را در قالب چند مثال توضیح داد؟ این پژوهش که به روش کتابخانه‌ای انجام شده است، به توصیف و تحلیل بعضی از آیات روان‌شناختی قرآن می‌پردازد. در این پژوهش پس از بیان مبانی و قواعد روان‌شناسی قرآنی به ذکر مزایا و آسیب‌های این طیف از پژوهش‌ها می‌پردازد؛ در پایان نیز به چهار مصداق از مفاهیم روان‌شناختی قرآن اشاره می‌شود. بعضی از دستاوردهای این پژوهش عبارت است از: 1. «قرآن کریم» از آنجا که از طرف خالق انسان آمده و دستور العمل زندگی انسان است، منطبق بر ویژگی‌های فطری و روان‌شناختی بشر، حاوی نکات روان‌شناختی بسیاری نیز هست؛ 2. تفاوت بین «روان‌شناسی معاصر» و «روان‌شناسی قرآنی»، در یک سطح، تفاوت پارادایمیک است، نه تفاوت در بعضی از مسائل و موضوعات؛ 3. بخشی از این تفاوت پارادایمی را می‌توان در تفاوت مبانی، تفاوت اهداف کاربردی، تفاوت رویکرد به دنیا و آخرت، تفاوت رویکرد به زندگی مادی و معنوی و...، جست‌وجو کرد؛ 4. در این پژوهش، از باب مثال، به چند نمونه از قواعد روان‌شناختی قرآنی اشاره شده است.

قاعده «وفای به عهد»، قاعده اصلی حقوق معاهدات، از نظر آموزه‌های قرآنی بر خلاف نظام حقوق بین الملل، از استحکامی دو چندان برخوردار است. زیرا برخلاف نظام حقوقی یاد شده نه «خروج اختیاری» و نه « تغییر بنیادین اوضاع واحوال زمان انعقاد معاهده»، هیچ یک مستند عدم پایبندی به تعهدات ناشی از معاهدات نمی‌باشند. از منظر این کتاب آسمانی تنها استثنای این قاعده اصلی در حوزه حقوق معاهدات، نقض تعهدات بین المللی از سوی طرف‌های معاهده است. نوشتار حاضر بر اساس روش تفسیر موضوعی میان‌رشته‌ای، اولاً شمول آیات الهی در حوزه عهد بر لزوم اجرای حقوق و تعهدات ناشی از معاهدات را اثبات می‌نماید و ثانیاً استحکام این قاعده در روابط بین‌المللی را در دو ساحت ماهیت التزام و گستره زمانی و مخاطب را تبیین می‌نماید.

سازمان جهانی گردشگری در سال 1999م. مجموعه‌ای از کدهای اخلاقی را برای اجرا و رعایت در صنعت گردشگری تدوین نمود. ما در دهه‌های اخیر شاهد توجه بیشتری نسبت به اینگونه موضوعات در ادبیات گردشگری هستیم. دین اسلام در مبانی اعتقادی و نظری خود نیز به وظایف و اخلاقیات شخص مسافر پرداخته است تا سفر شخص علاوه بر جنبه‌های تفریحی دارای آثار معنوی و تربیتی هم باشد. در این نوشتار، با مطالعه متون دینی اسلام، مواردی که اشاره به موضوع مسافرت داشته، جمع آوری شده اند و با دسته‌بندی آنها، کدهای اخلاقی گردشگری مورد نظر اسلام برای فرد مسافر ارائه گردیده است. در کدهای اخلاقی دین اسلام شاهد مواردی چون وفاداری، عدم تک‌روی، خوش‌خلقی، رازداری و ... برای فرد مسافر هستیم که علاوه بر توجه به این اخلاقیات، مسافر باید وظایفی را پیش، حین و پس از مسافرت انجام دهد. در دین اسلام، انواع سفرهای آسیب زننده به دیگران نهی شده است و غیرمسلمانان و حیوانات هم باید مورد محبت مسافران قرار گیرند که این نشان از توجه کامل دین اسلام به جنبه‌های دنیوی و اخروی افراد معتقد دارد.

انسان، همواره امید داشته تا روزی، خود را به جایگاه حقیقی وعده داده در قرآن برساند. بدین منظور در میان تمام راه‌ها، هنر و زیبایی را برگزید. در پیمودن این مسیر برای هنرمند مسلمان «قرآن» و «سنت» راهنما بودند. او به آرمانی یگانه یعنی روح آموزه‌های قرآنی، بیان وحدت الهی و وجوه الهی انسان وفادار بود. این نوشتار در پی پاسخ به پرسش‌های ذیل است: هنر اسلامی و اصول زیبایی شناسی حاکم بر آن به چه میزان از قرآن و سنت تأثیر پذیرفته است؟ منبع الهام هنرمند در زیباآفرینی را کجا باید جستجو کرد؟ در واقع این نوشتار در صدد هستی شناسی هنر قدسی اسلامی با استعانت از قرآن و سنت است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که در هنر اسلامی آن کسی که در جایگاه صورتگر ازلی قرار دارد، حضرت ذات مطلق الهی می‌باشد. در هنر اسلامی قرآن و سنت سرچشمه کشف رموز موجود در اشیاء و صور آن شناخته شدند. به باور نویسنده زیبایی و هنر در هنر اسلامی و نزد هنرمند مسلمان، به عنوان حاصل ذوق و زیبایی او، منبع الهام وی از متن حاکم بر این زیبایی یعنی قرآن و سنت پیامبرa و ائمهb حاصل شده است. دیگر اینکه تصویر و صناعت اسلامی برآمده از نگاه زیباشناختی الهام گرفته از این دو متن روحانی ( قرآن و احادیث نبوی و امامان) می­باشد.

دین اسلام از ادیان و مکاتبی است که در محیط شهری شکل یافته و اصولاً نسبت به شهرنشینی نظری کاملاً مساعد و تشویق‌آمیز دارد؛ به طوری که بسیاری از محققان معتقدند اسلام اصولاً دین شهر است. نگاهی اجمالی به تعلیمات اسلامی نیز تأکید اسلام بر این موضوع (شهر و شهرنشینی) را نشان می‌دهد. از آنجا که برای اصطلاحاتی همچون «شهر»، «شهر اسلامی»، «شهرسازی اسلامی» که‌ در ادبیات شهرسازی کاربرد فراوان‌ دارند، معنا‌ و مفهوم‌ متعددی بیان گردیده، ضروری به نظر می‌رسد این مفاهیم با مراجعه به متون و منابع اسلامی و دیدگاه‌های حکما و علمای مسلمان نیز بررسی گردید تا مناسب‌ترین تعریف استنتاج شود و بتوان از اشتباه و در هم آمیختن مسائل با یکدیگر در برنامه‌ریزی‌های شهری، در حدّ مقدور دوری نمود؛ لذا برای رسیدن به این مهم، ابتدا مفاهیم مختلفی که در معنای شهر به کار رفته‌، بررسی و در اصطلاح علم و قرآن تبیین و بررسی می‌شود. آنگاه تعریف شهر اسلامی و شهرسازی در منظر قرآن و علم مورد بررسی قرار می‌گیرد.

در مجموعۀ آیات آفاقیِ قرآن‌کریم از حیوانات بسیاری نام‌ برده شده است. در این میان پرندگان چه با نام‌های خاص و چه به صورت عام، پرتکرارترین واژه‌ها را در میان سایر حیوانات به خود اختصاص داده‌‌اند. بعضی رفتارهای عام پرندگان، هم‌چون پرواز، زندگی اجتماعی و رابطه با انسان‌ها شواهدی در علم رفتارشناسی زیستی دارد. امّا برخی پرندگان، که در آیات قرآنی از آنها سخن رفته است، قابلیت‌های خاصی دارند که در مطالعات زیست‌شناسی مورد مشابهی از چنان رفتارهایی در گونه آنها تا کنون ذکر نشده است. این گونه پرندگان مطابق تفاسیر قرآنی، موجوداتی منحصربه فرد بودند که شعوری ورای شعور معمول پرندگانی هم‌سنخ خود داشتند و رفتارهای ویژه‌ای را به نمایش گذاشتند. این پژوهش به روش توصیفی تحلیلی به بررسی اشتراکات و افتراقات رفتاری پرندگان از منظر قرآن و زیست‌شناسی می‌پردازد و در مجموع نگاه قرآن به حیوانات و از جمله پرندگان را بیان می‌دارد. از نگاه قرآن حیوانات و از جمله پرندگان مرتبه‌ای از توحید و به تبع آن ایمان را دارا هستند و تسبیح‌گوی خالق خویش هستند، هرچند تا کنون ادله فیزیکالیستی و زیست‌شناختی بر این امر ارائه نشده است و همه انسان‌ها قادر به درک آن نیستند.

مراد از مثل در این پژوهش، خلاصه‌شدۀ داستان در قالب تشبیه است. درحقیقت مثل، نوعی استدلال در خدمت اثبات موضوعی است که عموماً ذهنی و عقلی است. مثل، ترسیم خیال است که در وهم حالت تجسد پیدا می‌کند؛ به‌گونه‌ای‌که شنونده شخصاً در معرکه حضور دارد. حوادث را از نزدیک مشاهده می‌کند. بدون تردید خداوند از پنهانی‌های روان بشری آگاه و مطلع است؛ به همین دلیل مثل‌های دینی به مراتب بهتر از دیگر امثال بیان‌کنندۀ حقایق پنهانی و غیرمادی است. مثل‌های دینی با ایجاد مشابهت و همگونی میان معانی معقول و اشیای محسوس به معانی تجسم می‌بخشند تا از رهگذر آن معانی دینی هرچه بیشتر به فهم و ادراک مخاطبان نزدیک‌تر شوند.این پژوهش از روش کتابخانه‌ای - اسنادی استفاده شده و با تکیه بر روش کیفی از نوع تحلیل محتوایی - استنباطی در پی آن است تا گامی هر چند اندک برای بسترسازی در زمینۀ گفتگوی ادیان بردارد؛ به همین دلیل در این پژوهش در وهلۀ نخست موضوعات امثال قرآن کریم و عهد جدید بررسی شده است؛ بدین صورت که بیشترین تعداد امثال در قرآن به مسئلۀ توحید و شرک و در عهد جدید به توصیف ملکوت خداوند اختصاص دارد و از لحاظ اقسام مثل، مثل‌های قرآنی تنوع بیشتری نسبت به مثل‌های عهد جدید دارند و به‌ترتیب در قرآن، رمزی، قیاسی، فردی، تاریخی و توصیفی‌اند؛ اما در عهد جدید به‌صورت رمزی، توصیفی، قیاسی و تاریخی‌اند. مراد قسم مثل فردی است، امثال به فردی، رمزی، قیاسی، تاریخی و ...