جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هماهنگی عالم وجود با کتاب الهی برای گشوده­شدن باب معرفت و کشف و شهود نسبت به خداوند، از جمله نکات عمیق برهانی-عرفانی و قرآنی در نزد صاحبان طریقت محسوب می‌شود. هرچند طلوع این اندیشه را می‌توان به ابن­عربی نسبت داد، عرفای پس از او سعی کردند با دقت و جزئیات بیشتری در این زمینه غور کنند و حقیقت پیوستگی عوالم و مراتب هستی با قرآن مجید را با جزئیات بیشتری جست­وجو کنند. شیخ محمود شبستری و علامه سیدحیدر آملی از جمله عرفای بزرگ پیشگام در تفحص دربارۀ این اندیشه به­شمار می‌آیند که درصدد اثبات مطابقت اجزای کتاب تدوین با کتاب تکوین الهی برآمدند. پژوهش حاضر به روش کتابخانه‌ای نگاشته شده است. این مطالعه با تفحص در اندیشه‌های این دو عارف بزرگ، دیدگاه‌های آن‌ها را به این دو عالم و تطبیق مصادیق آن‌ها با یکدیگر بررسی و مقایسه می­کند و به تأمل دربارۀ فواید طرح این بحث می­پردازد. از دیدگاه این پژوهش، وجود این بحث در بین عرفای نام­برده نه‌تنها بر تأویل‌پذیری و اعجاز قرآن تأکید دارد، بلکه تکریم موجودات عالم را به‌عنوان مظاهری از ذات و کلام الهی و یکپارچگی عالم وجود و پیوستگی تمام اجزای آن به یکدیگر در پی دارد.

از عرصه‌های مهم، در اعجاز علمی قرآن، آشنایی با افرادی است که سالیان درازی در این حوزه علوم کوشیده‌اند یکی از این افراد، آقای دکتر زغلول راغب محمد النجار است که در سال 1933 میلادی برابر با 1312 خورشیدی دیده به جهان گشود از آثار بنانی ایشان 45 عنوان کتاب است که تقریبا سه چهارم این کتاب‌ها در عرصه کتاب‌های علمی ـ قرآنی و حدیثی می‌باشد و افزون بر آن، محور بسیاری از 459 مقاله ایشان، مباحث علمی قرآن و حدیث است. دستاورد این نوشتار با روش توصیفی ـ تحلیلی و تکیه بر منابع کتابخانه‌ای عبارتنداز: نخست در تعریفی که می‌توان از سخنان ایشان درباره تعریف اعجاز علمی اصطیاد کرد پنج قید وجود دارد. دوم آنکه ایشان مانند هر مفسر دیگری دارای مبانی عام تفسیری مانند: وحیانی بودن الفاظ قرآن، مصونیت قرآن از تحریف و ... و مبانی خاص مانند: فرا عرفی بودن زبان قرآن، هم‌سویی کامل علم و قرآن در بیان اطلاعات هستی‌شناختی و ... هستند. سه دیگر، پاره‌ای از ضوابطی که ایشان در تفسیر علمی پایبندند عبارتست ‌از: بهره بردن مفسر از حقایق قطعی و ثابت شده در راستای تفسیر علمی، به کار نبردن فرضیه‌ها و نظریه‌ها برای فهم گزاره‌های علمی قرآن و ... چهارم مصادیق 69 مقاله که در فهرست اعجاز تاریخی در سایت ایشان برآمده را می‌توان در سه بخش مصادیق قابل پذیرش؛ مصادیق نقدپذیر و مصادیق قابل تردید نشانید و برای هر یک مثال‌هایی ارائه نمود.

جاهلیت از نگاه قرآن، معنای وسیع‌تری از نادانی دارد. این واژه در فرهنگ قرآن، مفهومی مرکب از خشونت‌، عدم توجه به حقیقت، استبداد و خودپرستی است. در این نگرش، جاهلیت می‌تواند خویش را در هر زمان با مظاهری گوناگونی آشکار سازد. قرآن کریم در راستای اهداف هدایتی خویش، با مظاهر جاهلیت مبارزه کرده و راهبردهای اصلاح و برون‌رفت از آن را تبیین نموده است. راهبردهای قرآنی مبارزه با جاهلیت آنسان دقیق، متنوع و در عین حال جهان شمول است که می‌توان از آن برای مقابله با جاهلیت مدرن نیز بهره برد. اصلاح اندیشه، اصلاح وضعیت علمی، ارائه الگوی جایگزین مناسب را می‌توان از جمله مهم‌ترین راهبردهای قرآنی مبارزه با جاهلیت دانست. راهبردهای قرآنی مبارزه با جاهلیت آنسان دقیق، متنوع و در عین حال جهان شمول است که می‌توان از آن برای مقابله با جاهلیت مدرن نیز بهره برد. اصلاح اندیشه، اصلاح وضعیت علمی، ارائه الگوی جایگزین مناسب را می‌توان از جمله مهم‌ترین راهبردهای قرآنی مبارزه با جاهلیت دانست.

کتاب «نقد قرآن» با تطبیق آیات مبیِّن حرکت خورشید با هیئت بطلمیوس و حرکت روزانه خورشید، درصدد نفی جنبه الهی قرآن کریم برآمده است. همان‌گونه که در طول تاریخ با ورود نظریه بطلمیوس در ممالک اسلامی بسیاری از اندیشمندان مسلمان دست به این تطبیق زدند. حال آنکه با کشف حرکت کهکشانی خورشید در سده اخیر، برخی مفسران این آیات را یکی از مصادیق اعجاز علمی برشمرده‌اند. حال این پرسش مطرح می‌شود که آیا آیات مذکور قابل تطبیق با هیئت بطلمیوس و حرکت روزانه خورشید می‌باشند و پاسخ به شبهه سها در این زمینه چیست؟ با استفاده از روش کتابخانه‌ای بر این باوریم که به دلیل مطرح نبودن نظریه بطلمیوس در صدر اسلام و تفاوت زیادی میان دیدگاه قرآن و این نظریه، این دو دیدگاه قابل انطباق بر یکدیگر نیستند و هم‌چنین در آیات مربوط به ذوالقرنین، قرآن در مقام بیان حقایق هستی نیست و صرفاً بیان‌گر مشاهدات ذوالقرنین است. هم‌چنین آیه 38 یس صراحتی در حرکت ظاهری خورشید ندارد و حدیث مطرح‌شده ذیل آیه مبنی بر حرکت روزانه خورشید، از اخبار آحاد محسوب می‌شود که در اعتقادات قابل استناد نیست.

یکی از مفاهیم بنیادی مشترک در مسیحیت و اسلام مفهوم "میثاق" است. اهمیت و جایگاه این مفهوم در این دو دین موجب طرح این پرسش می‌شود که آموزۀ میثاق چیست و ناظر بر چه نوع رابطه‌ای میان خدا و انسان در این دو دین است. در پاسخ به سؤال مذکور و با بررسی تطبیقی و تحلیلی این فرضیه مورد ارزیابی قرار می‌گیرد که در هر دوی آن‌ها میثاق به معنی رابطه‌ایی دو جانبه میان خدا و انسان است و مفاد اصلی آن عبارت از این است که خداوند به انسان حیات می‌دهد و وظیفۀ انسان در قبال آن اطاعت از اوست. در مسیحیت انواع میثاق مطرح است اما در اسلام تنها یک نوع میثاق وجود دارد. این پژوهش به این نتیجه می‌رسد که منظور از میثاق در مسیحیت خود حضرت مسیح (ع) است اما در اسلام بیشتر توجه به نوع انسان‌ است و پیامبر تنها مذکِر است.

انقلاب شکوهمند اسلامی ایران که در بهمن ماه سال 1357ش به رهبری امام خمینیe در ایران به ثمر رسید، دارای آثار زیادی در حوزه‌های سیاسی، اجتماعی، علمی، اقتصادی و ... بود. در این میان نقش انقلاب اسلامی در پیدایش و رشد مطالعات قرآنی چشم‌گیر بوده است اما در خصوص مطالعات میان‌رشته‌ای قرآن و علوم انسانی قبل از انقلاب اسلامی در ایران، مباحث منسجمی وجود نداشت و به برکت انقلاب این مباحث در سه محور پایه‌گزاری شد: محور پژوهش‌های میان‌رشته‌ای (مثل تفاسیر ـ تک نگاری‌ها ـ مجلات ـ همایش‌ها) و محور آموزش‌های میان‌رشته‌ای (مثل ایجاد رشته‌های دکتری و نیز سطح سه قرآن و علوم و رشته‌های معارف اسلامی و علوم انسانی) و نیز محور نظریه‌پردازی‌های میان‌رشته‌ای (مثل نظریه تفسیر موضوعی میان رشته‌ای، اعجازشناختی قرآن و نظریه‌های مرتبط مثل بطن، نسخ تمهیدی و تدریجی و ...) سپس با تشویق مقام معظم رهبری (دامت برکاته) و با همت حوزه‌های علمیه و دانشگاه‌های متعدد این محورها رشد قابل توجهی پیدا کرده است.

پژوهش پیش رو با هدف تبیین و تعیین مؤلفه‌های معناییِ دو واژۀ «ظلوم» و«جهول» از لابه‌لای دیدگاههای مختلف مفسران شیعه و سنی و براساس روابط جانشینی و هم‌نشینی انجام شده است تا تصویر واضح و روشنی از ظلوم و جهول بودن انسان عرضه کند. در این مقاله به روش تحلیلی‌توصیفی، دیدگاههای شمار درخور توجهی از مفسران دو مذهب ازنظر تطبیقی، بررسی و نشان داده شد بیشتر عالمان اهل سنت معتقدند «ظلوم و جهول» بودن جزو سرشت تمامی انسان‌هاست و هیچ انسانی از دایرۀ این دو صفت نکوهیده، خارج نیست و در طرف مقابل، بیشتر علمای شیعه معتقدند ظلوم و جهول بودن جزو صفات ذاتی انسان نیست؛ بلکه مختص کسانی است که از جادۀ هدایت الهی منحرف شده و پرورش نیافته‌اند.

هدف این پژوهش بررسی استهزاء و کیفر مستهزئین از منظر قرآن و حدیث است و اینکه این دو منبع اساسی چگونه به مساله استهزاء و کیفر مستهزئین پرداخته اند.روش پژوهش: روش اسنادی متکی بر دو منبع قرآن و حدیث است با تکیه بر این روش علاوه قرآن از کتبی که احادیث مربوط به موضوع را ذکر کرده اند حتی الامکان استفاده به عمل آمده است.نتیجه کلی : الف . استهزاء عادت و سنت جاریه مجرمین است که سرچشمه آن کبر و غرور است .ب . در گناه کبیره بودن این عمل از دیدگاه قرآن و حدیث شکی نیست لذا به مرتکبین آن وعده عذاب داده شده است .ج . چون استهزاء مرحله نهایی کفر است . بدین جهت مستهزئین علاوه بر عذابهای دنیوی ، در آخرت نیز جاودانه در آتش ، و هیچ عذری از ایشان پذیرفته نیست .

هر رساله و کتابی، هر شعر و مقاله ای، هر فیلم و تأتری، هر نقاشی و مجسمه ای، هر معماری و خطی، هر خنده و گریه ای، هر سکوت و نگاهی و هر موسیقی و آوازی زبانی دارد و گفتنی هایی، که با صاحب و همدم خود سخن می گوید و هستی خود را در ذات حروف و کلمات می ریزد و به او تقدیم می کند و اما این رساله هم نیز به نوبه خود و با زبان خود می خواهد بگوید: 1 از نظر لغوی چه در زبان فارسی و چه در زبان عربی و لاتین«آزادی» در مفهوم بی بند و باری و رذایل اخلاقی و هرج و مرج به کار نرفته است. 2 از نظر اصطلاحی از منظر این رساله آزادی یعنی«عدم ممانعت از جریان سیل طبیعی تکامل خواهی و زیبا دوستی فطری انسان در عرصه زندگی که در قالب اندیشه و اعتقاد و عمل فردی و اجتماعی بطور خود انگیخته نمادین می شود» 3 یگانه مبنای آزادی همانا نیروی اراده است که شکل تبدیل یافته نیروی عقل است، که از مجموع دستاوردهای علمی و عرفانی(تجربه های حسی و باطنی) انسان به وجود می آید و قرآن کریم از آن تعبیر به«فواد» نموده است و از نیروی عقل تعبیر به«قلب» می نماید و تجربه های حسی و باطنی را مجموعه دستاوردهای نیروهای«بصر» و«سمع»می داند. 4 پیامبران آمده اند تا اراده آزاد انسان را با علم و آگاهی کافی به سمت تکامل هدایت نمایند. 5 شعار تمام پیامبران و ادیان توحیدی در طول تاریخ، شعار«لا اله الا الله» است، که مفهوم آن یعنی نفی قدرت و اثبات آزادی برای انسان. 6 «لا اله الا الله» نافی«جبت» و«طاغوت» است، یعنی نافی قدرت سالاری دینی و قدرت سالاری دنیوی و همچنین قدرت سالاری دینی دنیوی است. 7 عدم تمرکز قدرت در فرد و گروه و حزب و سیستم خاص و تقسیم قدرت در بین آحاد جامعه بر حسب بروز شخصیت ها در فضای آزاد، گوهر آزادی را تشکیل می دهد و این همانا روح توحید و مفهوم«لا اله الا الله» است. 8 لذا آزادی یکی از ویژگی های لا ینفک دین مبین اسلام و ادیان توحیدی است، که نفی آن به مثابه نفی دین است و بدین گونه امر دین هر چند مقدس جلوه کند، بعد از مدتی از سر ناچاری باید دفن شود و هیچ جفایی بدتر از آن نیست که جاودانگی و حیات را از دین بگیریم و دین را به قربانگاه امیال و آرزوهای شخصی و یا مذهبی و حزبی و تفرعن مآبی های خود را ببریم. 9اسلام و منطق«لا اله الا الله» نافی هر گونه بردگی و بندگی است از این رو هیچگاه اسلام نظام برده داری را به رسمیت نشناخته است و با شجره ملعونه برده داری که ریشه در ضمیر و زمان جوامع مختلف بشری داشت، بسان یک واقع با دیده ای واقع گرایانه برخورد نمود و به مبارزه بر علیه آن پرداخت و راهکارهای متعددی را جهت برچیدن این پدیده شوم بکار گرفت و از آنجا برچیدن این نظام شیطانی نیازمند زمان بسیار طولانی بود، لذا اسلام به حقوق بردگان در حد نرمال و طبیعی آن اهتمام و عنایت ورزید و در کمال سعی و تلاش به جبران و بازیابی حقوق از دست رفته آنان پرداخت. 10 لذا نه ارتداد و نه قتال هیچکدام از سیاست غلبه و خدعه و تاکتیک فرمان نمی برند و هیچگاه اسلام مرتد را به خاطر نفس ارتداد نمی کشد مگر اینکه ارتداد او منجر به محاربه گردد و قتال در اسلام هیچگاه جنبه ابتدایی و شروعی نداشته است بلکه جنبه دفاعی و حمایتی دارد و جنبه دفاعی قتال در برابر تمامیت خواهان و انحصار طلبانی است که آزادی و حقوق سایر جامعه را به مسلخ می برند و هیچگاه نمی خواهند کسی یا گروهی دیگر در صحنه عمل باشد مگر اینکه همسو و هماهنگ با آنان حرکت کنند. 11 کمترین توجه به ماهیت ارتداد، اوصاف مرتدین، اهداف مرتدین و جزا و عقاب ارتداد در قرآن و سنت نبوی و همچنین اندک تأملی در فضای گفتاری سوره توبه در رابطه با قتال و توجه به ذات آشتی و صلح و صف در اسلام ما را به این حقیقت می رساند که اصل در اسلام صلح و صفا و آشتی و آزادی است و جنگ و کشتن و دفاع از سر ناچاری است و تا راهکار آشتی و آزادی باشد، دست زدن به جنگ و خشونت حرام است و اسلام آن را تعدی و تجاوز به حریم و حقوق انسانی انسان می شمارد و خداوند از ستمگران و تجاوزکاران بیزار و و متنفر است.