جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نقش دانش قرائت و تاثیر مستقیم آن در تفسیر آیات قرآن کریم انکارناپذیر است و از این رو مسالۀ قرائات همواره مورد توجه قرآن‌پژوهان قرار داشته است. یکی از ابعاد مهم در مسالۀ قرائت، بررسی رویکرد علماء سده‌های نخست هجری به قرائت، به ویژه رویکرد آنان نسبت به قرائت رایج امروزی (روایت حفص از قرائت عاصم) می‌باشد که می‌تواند بیانگر رویکرد تاریخی به این قرائت تلقی گردد. اگر چه اخفش از بزرگان ادبیات عرب است و روند کلی حاکم بر کتاب معانی القرآن وی، اهتمام به مباحث ادبی است اما وی در راستای مباحث ادبی، به صورت گسترده به مسالۀ قرائت نیز توجه داشته است که با تحقیق در آن می‌توان به مبانی او در مسالۀ قرائت و معیارهای وی در پذیرش یا گزینش قرائت دست یافت. بررسی عملکرد اخفش در مواجهه با روایت حفص از عاصم نیز نشان می‌دهد که اولاً وی در ترجیح و گزینش قرائت، بارها قرائتی مغایر با روایت حفص را برگزیده است و ثانیاً برداشت برخی نویسندگان از تعابیری چون «قرائة العامة» در کتاب اخفش که آن را به عنوان قرائتی رایج و مستقل بین مردم تفسیر کرده‌اند، برداشتی نادرست و بر خلاف گزارش‌های صریح تاریخی است افزون بر آنکه اینگونه تعابیر گاه بر خلاف قرائت امروزی (روایت حفص از عاصم) به کار رفته‌اند.

بی­شک یکی از بهترین و معتبرترین راهکارها برای ترسیم الگوی سبک زندگی اسلامی، مراجعه به قرآن کریم به عنوان کتاب راهنمای بشریت و هدایت­گر سعادت است که در دو بُعد دنیوی و اخروی دستورالعمل‌هایی را برای انسان­ها بیان نموده است. در خصوص مواجهه با قرآن کریم و آیات متعدد آن نیز به نظر می­رسد بهترین راهکار جهت کشف و استخراج مؤلفه­های سبک زندگی اسلامی، استفاده از روش معناشناسی و شناسایی روابط معنایی میان واژگان قرآنی است. اگر بتوان روابط معنایی معنادار میان واژگان و مفاهیم قرآنی را کشف و تبیین نمود، در آن صورت می­توان به بسیاری از سؤالات و پرسش­های مستحدثه پاسخ گفته و دریچه­ای به فهم موضوعات جدید گشود. از جمله مهم­ترین واژگان قرآنی که به نظر می­رسد بیانگر مؤلفه­ها و مفاهیمی درخصوص سبک زندگی اسلامی به‌ویژه در طول شبانه‌روز باشند، واژگان «سکینه» و «لیل» است که در این پژوهش تلاش شده به‌منظور شناسایی دقیق مفاهیم و روابط معنایی که میان آن­ها وجود دارد، با استفاده از روش « معناشناسی ساختاری ـ توصیفی» به تبیین روابط معنایی آن­ها پرداخته و از ره­آورد آن، الگوی سبک زندگی اسلامی را ترسیم کنیم. یافته­های تحقیق بیانگر این مطلب هستند که سه مفهوم «عبادت»، «استراحت» و «ازدواج» به‌مثابه رابط معنایی میان دو واژه «لیل» و «سکینه» وجود داشته که الگوی سبک زندگی را در سه حوزه رابطه با خدا، رابطه با خود و رابطه با دیگران ترسیم می­نمایند. بررسی بیشتر این مفاهیم، محققین را با مؤلفه­ها و ارکان هرکدام را از این مفاهیم در زیرشاخه­های معنویّت، معیشت و معاشرت آشنا کرده که نمودار کلی آن در پایان ترسیم شده است.

نظم و انسجام در قرآن کریم از دیرباز مورد توجه بسیاری از اندیشمندان جهان اسلام بوده‌ است و تاکنون نظریاتی مانند "نظریه نظم" و "نظریه وحدت موضوعی قرآن" در این راستا شکل‌گرفته است. امروزه نیز برمبنای نظریه انسجام متنی، در مطالعات روش‌شناسی متن، می‌توان عواملی که اجزای تشکیل‌دهنده متن را به هم مرتبط می‌سازد و سبب انسجام و هماهنگی آن می‌شود، بررسی کرد. براین اساس، در مقاله حاضر، ابتدا ارتباط عبارات استعاری قرآن برمبنای نظریه استعاره مفهومی، مورد بررسی قرار گرفته و تحلیل شناختی استعاره‌های مفهومی فاصله، اندازه و حرکت، سه نوع انسجام: انسجام تحت یک استعارة کلان، انسجام میان چند جنبه از یک مفهوم منفرد و انسجام ترکیبی استعاره‌ها را نشان داده‌است. سپس بر مبنای نظریه انسجام متن، مشخص شد این استعاره‌ها به‌عنوان گره‌های انسجامی، بیانگر نوعی ارتباط معنایی میان اجزاء متن هستند که آنها را از گسستگی و ناهماهنگی در موضوع حفظ می‌کند. همچنین هم‌پوشی موجود میان اهداف استعاره‌ها نشان داد، چگونه زبان استعاری قرآن همه مفاهیم و اندیشه‌های خود را در مسیر هدف اصلی خویش انسجام بخشیده است. این انسجام استعاری پیوستگی آیات را از محدوده سوره‌ها به‌کل متن تعمیم می‌دهد و اعجاز ادبی متن قرآن کریم را از زاویه‌ای جدید بیان می‌کند.

قرآن، کلان متنی است با ویژگی­هایی منحصر به خودش؛ با بیانی فصیح و بلاغتی در خور تأمّل؛ از همین­روست که منبع الهام و استخراج قواعد بلاغت نیز قرار می­گیرد. از دیگر سو، از آنجا که این کتاب آسمانی به تناسب فهم مخاطب­های خود، چشم­انداز و افق‌های گوناگونی را برای­شان می‌گشاید، نقطه‌ی عزیمت و آبشخور توجّه به تفسیر و تأویل در عالم اسلام محسوب می­شود. لذا مترجم و مفسّر این متن باید از شایستگی­ها و بایستگی­های لازم علمی و آگاهی کافی بر ظرایف زبانی و علوم بلاغی برخوردار باشد؛ و فقدان تسلّط کافی بر موارد یاد شده و عدم برخورداری از دانش چگونگی نطق به الفاظ قرآن و مدلولات و احکام فردی و ترکیبی و معانی در آن الفاظ و.‏‎.. سبب نقص در ترجمه و تفسیر درست و دقیق آیات خواهد شد. این پژوهش که به شیوه­ی توصیفی ـ تحلیلی (‏‎‏‎و با بهره­گیری از ابزار کتابخانه­ای نوشته شده­است­، می­کوشد تا ضمن تشریح شیوه­ی صحیح نقد، با تکیه بر موضوع «حصر و قصر» (‏‎‏‎شاخه­ای از علم معانی)‏‎، به بررسی و مقایسه­ی پنج ترجمه­ از سور مکی بپردازد. بر اساس این واکاوی و قیاس، ابتداء به فهم دقیقتری از آیه مورد نظر برسیم ،و در نهایت میزان رعایت مترجمان متقدم و متأخر (‏‎‏‎طبری، رازی، فولادوند، مکارم و انصاریان)‏‎ در بحث حصر مشخص می­گردد.

گرچه هدفمندی سوره­ها با تدبر تصدیق می­گردد، اما همچون برخی از مباحث جدید علوم قرآنی با مخالفت­ها و موافقت­های بسیاری مواجه شده است. ازآنجاکه قصص قرآن در بطن سوره واقع گردیده، با اثبات هدفمندی هر سوره و ارتباط هدف اصلی سوره با قصص عنوان‌شده، نتایج مطلوبی حاصل می­گردد. همچون پاسخ به چرایی تکرار و پراکندگی برخی از قصه­ها در قرآن، علت ایجاز و یا تفصیل برخی از داستان­ها و از همه مهم‌تر، پاسخی به شبهه مستشرقان و هم‌رأیان ایشان که تکرار را نتیجه غیر وحیانی بودن قرآن می­دانند و درنهایت این مسئله را اثبات می­نماید که ساختار قصه­ها تابعی از اغراض سوره­ها هستند. در این راستا، داستان حضرت ابراهیم (ع) در سور مختلف بررسی شد اما به جهت رعایت اختصار تنها در سور «بقره، انعام، مریم، حجر و ممتحنه» به تفصیل بیان شده است و ارتباط داستان و محور سوره در سایر سور در ضمن جدول ارائه گردیده است. با نظر به پژوهش صورت گرفته می­توان گفت: قصه­های قرآنی به‌عنوان بخش اعظمی از آیات قرآن، در راستای هدف و غرض سوره تکرار شده و بجای نقل منسجمِ داستان در یک سوره، تصاویر بُرش خورده از یک داستان به‌صورت پراکنده در راستای هدف مزبور در سوره­ها مطرح‌شده‌اند.

مدیران تصمیمات آن‌ها می‌تواند عامل اصلی بهروزی، سعادت دنیوی و اخروی عامه مردم گردد. هدف این تحقیق شناسایی شاخص‌های مؤثر بر شایستگی مدیران و طراحی مدلی کارآمد برای نظام انتخاب و ترفیع مدیران است. روش تحقیق این پژوهش کیفی، از نوع تحلیل مضمون است و برای تجزیه‌وتحلیل اطلاعات از تحلیل محتوا استفاده‌شده است. مرجع گردآوری داده‌ها آیات قرآن کریم و خطبه‌های نهج‌البلاغه بوده و واحد تحلیل در روش تحلیل محتوا، مضمون آیات و خطبه‌ها در نظر گرفته شده است. ملاک انتخاب آیات جستجو در نسخۀ نرم‌افزار الکترونیکی قرآن کریم و نهج‌البلاغه با عبارات کلیدی شایستگی، مدیران، ولایت و سرپرستی بوده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که چهار تم بر شایستگی مدیران مؤثراست؛ که این چهار تم عبارت‌اند از: شایستگی حیاتی (صبور، عادل، صادق، نرم‌خوئی، اصیل و خوش‌سابقه، امانت‌دار، شکر گذاری، عزت‌نفس، دوری از ظلم و فساد)، شایستگی همگراساز (چشم‌پوشی، بخشش، رفق و مدارا، هدف‌گرایی، مشورت​پذیری، مدیری از جنس مردم، مدیریت خشم، خیرخواه)، شایستگی فراپندار (انگیزه‌​بخشی، گشاده‌رویی، آینده‌نگری، انتقادپذیری، تعهد کاری، دلسوزی و عشق به کار، منفعت­رسان به جامعه، آگاهی سیاسی) و شایستگی تحول‌آفرین (با بصیرت، شفافیت، عمل‌گرا، مدیریت زمان، پشتکار، اعتماد به کارکنان، خویشتن‌داری، امیدواری به رحمت حق، قاطع).

طرح انواع شبهه، اتهام و طعن به قرآن در جهت زیرسوال بردن اعجاز قرآن از صدر اسلام تاکنون وجود داشته است. پاسخگویی بدین شبهات، نقش مهمی در استحکام اعتقادات مسلمانان و.... دارد. قاضی عبدالجبار از دانشمندان بزرگ معتزلی مذهب است، که در راستای پاسخ به شبهات قرآنی کتاب ارزشمند «تنزیه القرآن عن المطاعن» را به رشته تحریر درآورده است. پژوهش حاضر با مطالعه منابع کتابخانه‌ای و به شیوه توصیفی- تحلیلی، به روش‌شناسی این اثر مهم پرداخته است. گونه‌های شبهات طرح شده در این کتاب، اغلب در حوزه مسائل کلامی مربوط به معتزله است و شبهاتی پیرامون ظواهر آیات قرآن نیز طرح شده است. روش قاضی در پاسخ بدین شبهات، بیشتر با عنایت به عقاید اصلی معتزله است؛ اما از مستندات قرآنی، روایی، ادبی، تاریخی و... نیز بهره جسته است. بررسی پاسخ‌های نشان می‌دهد وی در اغلب موارد نظراتی نزدیک به امامیه دارد؛ اما در مواردی پاسخ‌ها به حدی اجمالی است که به نظر ناقص است.

خانواده کوچکترین و در عین حال اساسی ترین واحد تشکیل دهنده جامعه است که توجه به آسیبهای آن امری ضروری است. از طرف دیگر نیز کمال طلبی یکی از گرایش‌های فطری بشر است که حقیقتی درونی است. اما یکی از گرفتاری‌های جوامع بشری و حتی جوامع اسلامی و از جمله جامعه کنونی، پدیده نابهنجار رقابت ناسالم در محیط‌های خانوادگی است که بی توجهی به آسیب‌های آن، پیامدهای فاجعه باری در زندگی فردی و اجتماعی و نیز امور دنیا و آخرت خواهد داشت. به عبارت دیگر هر گاه اعضای خانواده با چشم دوختن به روش زندگی و امکانات مادی دیگران خصوصاً طبقه اجتماعی مرفّه، به دنبال پیروی کورکورانه از آنها باشند یا قصد سبقت جستن از آنان در مادیات را داشته باشند، گرفتار رقابت ناسالم شده‌اند که در عرف امروز با اصطلاح -چشم و هم چشمی- شناخته می‌شود. تحقیق حاضر یک مطالعه کتابخانه‌ای و اسنادی است که با مراجعه به آیات قرآن، تفاسیر و منابع روایی، پیرامون اثرات و درمان رقابت ناسالم در محیط‌های خانوادگی با تکیه بر منابع دینی تدوین شده است. آیات وحی، احادیث و سنن معصومین_علیهم السلام_ دربردارنده بهترین الگو و روش در حل مسائل زندگی می‌باشند. در این مجموعه پنج اثر برای رقابت ناسالم بررسی شده است که عبارتند از: حزن و حسرت فراوان، خشم ماندگار، ناسپاسی، کاهش آستانه تحمل، اسراف و زیاده روی. در خصوص راه‌های درمان و نیز پیشگیری از رقابت ناسالم، این نتیجه بدست آمد که مهمترین عوامل درمان کننده از نگاه آیات و روایات، کنترل نگاه، توجه به فلسفه حیات و آزمایش الهی، درنظر داشتن حقیقت دنیا، توجه به نعمات الهی و شکر گذاری، توجه به نماز و سفارش به اهل خانواده، معاد و سرای باقی، قناعت به کفاف، دوری از همنشینی با دنیا پرستان و مجالست با اهل ایمان واقعی و بالاخره سبقت در امور معنوی و عمل صالح می‌باشند.

اخلاق و دین دو رکن اساسی زندگی بشر است، اگرچه برخی از دین رویگردان بوده ولی اخلاقی زیستن را ترک نکرده و بر اساس معیارهای عرفی یا شخصی افعال اخلاقی را لاجرم دانسته‌اند. امّا این که چه کاری و با چه معیاری اخلاقی محسوب می‌گردد، اندیشــمندان دغدغه‌مند را بر آن داشته که هرکدام معیارهایی را ارائه دهند و ما حصل آن نظام‌های اخلاقی متعددی است که ذیل اخلاق هنجاری و تحت عنوان فلسفه اخلاق مطرح گردیده است. در کنار تمام نظام‌های اخلاقی و دستورات آن‌ها اسلام نیز در پرتو سخن (إنی بعثت لأتمم مکارم الأخلاق) مدعی ارائه نظام اخلاقی است؛ نظامی که منبع استنطاق آن، آیات قرآن و روایات معصومین علیهم صلوات الله می‌باشد. از میان نظام‌های اخلاقی برگرفته از اخلاق هنجاری، دو نظام وظیفه‌گرایی و غایت‌گرایی بیشترین شباهت را به نظام اخلاقی اسلام دارد. در این نوشتار برای تشخیص نظام اخلاقی اسلام و این همانی آن، با دو نظام اخلاقی مذکور و یا عدم این همانی، بعد از تعریف مفاهیم و کلّیات از قبیل اخلاق در لغت و اصطلاح، علم اخلاق، فلسفه اخــلاق و چیستی گزاره‌های اخلاقی به بررســـی ماهیت دو نظام اخلاقی وظیفه‌گرایی و غایت‌گرایی از طریق مهم‌ترین نظریات آن‌ها پرداخته و در ادامه با ذکر آیات متعددی از قرآن و استشهاد از روایات در صدد استنطاق از آیات قرآن برای فهم نظام اخلاقی آن برآمدیم و در نهایت به دست آوردیم که نظام اخلاقی قرآن، تلفیقی از وظیفه‌گرایی و غایت‌گرایی اخلاقی است، البته نه غایت‌گرایی اخــلاقی مصطلح بلکه غایت-گرایی با تعریفی خاص که همان رسیدن به سعادت آخرت و کسب رضایت الهی است بدین صورت که خدای متعال انسان‌ها را برای رسیدن به سعادت اُخروی و کسب رضایت الهی در قالب برخی اوامر وظیفه گرایانه در این دنیا راهنمایی نموده است. از این رو اگر اوامر وظیفه-گرایانه‌ای نیز در آیات و روایات مطرح گردیده است، بیانگر وظیفه‌گرا بودن انسان در دنیا بوده و در آخر به همان غایت‌گرایی مذکور ختـم می‌شود.