جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

متن حاضر ترجمه بخش نخست مقاله «الإنسان و القرآن وجهاً لوجه (التفاسیر القرآنیه المعاصره): قراءه فی المنهج» اثر دکتر احمیده النیفر، دین‌پژوه تونسی است که در پی می‌آید. نگارنده در این مقاله بر آن است با بازخوانی روش‌های مفسران و قرآن‌پژوهان معاصر ویژگی‌های آثار آنان را بررسی و تحلیل کند.

کتاب نقش علوم ادبی در تفسیر قرآن به‌پیشنهاد شورای علمی گروه تفسیر و علوم قرآنِ مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) به ­عنوان متن آموزشی برای دانش ­پژوهان مقطع کارشناسی رشته تفسیر و علوم قرآن تألیف شده­ است. این کتاب دارای سه بخش است و هر بخشی به‌صورت سلسله درس‌هایی ارائه شده­ است. بخش اول آن در پنج درس، بخش دوم و سوم آن در چهار درس به­ ترتیب به چگونگی نقش‌آفرینی علوم صرف، لغت و نحو اختصاص یافته ­است. در این مقاله بخش اول آن ­جهت دست­یابی به متن آموزشی فاخر و دقیق نقد و بررسی شده ­است. نقدها ذیل دوعنوان مفهومی و محتوایی به روش توصیفی ـ تحلیلی ارائه شده‌است. به­ نظر ما دانش صرف مستقلاً در تفسیر قرآن نقش نمی‌آفریند، بلکه در کنار دانش­ ها و قرائن دیگر به­صورت هم ­افزایی نقش ­آفرین است. آن­چه که در این کتاب به­ عنوان نقش دانش صرف بیان شده در­واقع روش بررسی و تحلیل صرفی واژگان قرآن است نه نقش آن در تفسیر.

عایشه عبدالرحمان، ملقب به بنت­­الشاطی، بانوی مؤلف و محقق مصری در ادبیات عرب و علوم قرآنی در سال 1331ق/1913م، در مصر متولد شد. از او تألیفات متعدد در موضوعات مختلف بر جای مانده است. یکی از این آثار کتاب الاعجاز البیانی للقرآن الکریم و مسائل ابن­ازرق می­باشد. کتاب الاعجاز البیانی للقران الکریم در سال۱۳۴۱ ش/۱۹۶۲، چاپ شد و چاپ جدید آن با اضافات در ۱۳۶۳ ش/1984 انجام شد. در این کتاب پس از بررسی تاریخچه بحثِ اعجاز بیانی و بلاغی قرآن، آن­را تنها و مهم­ترین نوع اعجاز مورد اتّفاق در میان دانش­مندان می‌داند و سپس می‌کوشد با ذکر نمونه‌هایی از بلاغت قرآن نشان دهد که هیچ ترادفی در واژگان قرآن یافت نمی‌شود و جایگزینی کلمات با یکدیگر امکان ندارد؛ هیچ حرفی زائد یا صرفاً مؤکّد نیست و یا برای پیوند کلمات یا تصحیح و آن کلام نیامده­است، بلکه همه حروف نقشی معنایی دارند و تنها به­دلیل همان­معنا به­­کار رفته­اند. این کتاب را حسین صابری ترجمه کرده­است. عنوان این ترجمه ­اعجاز بیانی قرآن­ می­باشد. این اثر ازشمند، قابل تقدیر و تشکر فراوان است؛ ولی مانند تمام کارهایی که می­تواند مورد نقد و بررسی قرار گیرد و محاسن و معایبی برای آن گفته­شود، این ترجمه نیز دور از ایراد نیست و به­طور قطع می­توان گفت که محقق از اصل کتاب و متن عربی بی ­نیاز نمی­ باشد.

انسان از دیدگاه قرآن، از سویی، دارای کرامت است و از جمله موارد کرامت او، آن است که خداوند او را در بهترین قوام خلق کرده و تمام مخلوقات را برای او آفریده و به او قدرت بیان و کسب علم داده است. انسان نماینده خداوند در زمین و گل سرسبد هستی و مورد تکریم و تفضیل پروردگار واقع شده است. از سوی دیگر، انسان مورد نکوهش و سرزنش خداوند در قرآن کریم قرار گرفته است که ناشی از اعمال نادرست او از قبیل شرک به خداوند، کفران و ناسپاسی، عجول بودن، ضعیف بودن در مقابل شهوات، حریص و بخیل بودن، غرور، ستم پیشگی، خصومت‌گری، طاغی بودن، ناامید شونده در سختی‌ها و دارای سُرورِ غفلت‌آور در وفور نعمت‌ها و... است. از این آیات می‌توان فهمید که برای آنکه انسان مورد نکوهش الهی قرار نگیرد، باید این صفات ناپسند را در خود کنترل کرده و ضد آنها را در خود ایجاد نماید تا مورد ستایش و رضایت خداوند قرار گیرد. قابل ذکر است که اکثر موارد نکوهش انسان در قرآن، مربوط به انسان‌های بی‌ایمان و یا ضعیف الایمان و کافران است. پژوهش حاضر به بررسی و تحلیل آیات ستایش و نکوهش انسان در قرآن بر اساس قاعده سیاق، می‌پردازد. این بحث در راستای انسان‌شناسی از منظر قرآن و شناخت نقاط ضعف و قوت این خلیفه الهی حائز اهمیت است و نشان می‌دهد که انسان در چه شرایطی، مورد مدح و ستایش خداوند به‌عنوان خالق خود واقع شده و در چه شرایطی، از سوی خداوند مورد مذمت و نکوهش قرار گرفته است. شناخت این دو امر، سبب می‌شود تا انسان آن موارد را شناخته و نقاط ضعف خود را برطرف سازد و عوامل جلب تمجید خداوند را در خود ایجاد نماید. این پژوهش از زاویه دیگری نیز قابل اهمیت است و آن رفع تعارض ظاهری بین آیات ستایش و نکوهش انسان است.

داوری روشمند نسبت به اقوال دیگران در قالب تأئید سخن حق و رد سخن باطل از ویژگی‌های اختصاصی قرآن است . این پژوهش به منظور الگوگیری از قرآن در گفتگو با ملتها وصاحبان سایر ادیان الهی ، داوری قرآن را نسبت به سخنان کافران بررسی کرده است. کافران ، اهل کتاب (یهودیان ومسیحیان)ومشرکانند.سخنان مشرکان پر بسامدترین نقل قول‌های قرآن و سخنان مسیحیان کم بسامدترین آن است . سخنان نقل شده از یهود عبارتست از : 1- دسیسه‌ها ، مثل سفارش یکدیگر به افشا نکردن حقایق تورات 2- تعصبات ، مانند ادعای حق خیانت به غیر یهود 3- سخنان نادرست درباره خدا و نبوت ، مانند دست بسته و فقیر خواندن خداوند و اعتقاد به نازل نشدن چیزی از جانب خداوند بر بشر .قرآن سخن دو گروه از مسیحیان را گزارش می‌کند : 1-مسیحیان مومن به پیامبر اسلام که از خداوند درخواست می‌کنند در زمره‌ی شاهدان و صالحان قرار گیرند 2-مسیحیان غیر مومن به پیامبر اسلام که قرآن ،تنها مهم‌ترین انحراف اعتقادی آنان یعنی عیسی خدایی و تثلیث را از آنها نقل می‌کند.عقاید نادرست در مورد خدا ، نبوت ، معاد و سخنان نادرست در مورد مومنان و عقاید خرافی مهم-ترین سخنان منقول از مشرکان است .خداوند فقط سخن مسیحیان مومن را با وعده‌ی ورود آنان به بهشت تأئید می‌کند و سخنان سایر مسیحیان و بقیه‌ی کافران را ابطال می‌نماید . برخی از شیوه‌های ابطال سخن کافران در قرآن عبارتست از : افشاگری ، بیان نظر صحیح ، ریشه‌یابی ، بیان پیامد ، درخواست دلیل ، بیان دلیل برای رد ادعا . استفاده از شیوه‌های استدلالی ، پرکاربردترین شیوه قرآن در بیان بطلان عقاید انحرافی کافران است .

لام از نظر محمد عماره واپسین حلقه سلسله ادیان آسمانی است که در تجدید دین واحد الاهی تلاش کرده‌است. انسان، خلیفه خدا بر زمین ، نیز از ابزاری به‌نام «عقل» برای درک «کتاب وحی» که «سفر هستی» است بهره می‌جوید. محمد عماره بر این باور است که برای فهم اندیشه و پروژه محمد عابد جابری ناگزیر باید خاستگاه‌های معرفت‌شناختی و الگوها و پارادایم‌هایی که اندیشه وی از آن‌ها سرچشمه می‌گیرد را درک کرد؛ زیرا روش جابری در فهم میراث به‌منزله اساس و نقطه عزیمت برای تجزیه و تحلیل اندیشه او تلقی می‌شود.

کتاب علی طریق التفسیر البیانی اثر فاضل صالح سامرائی یکی از آثار مهم تفسیر بیانی است که با رویکردی زبانی و با تکیه بر آرای مفسران و عالمان متقدمی چون زمخشری، فخر رازی، زرکشی و دیگران به واکاوی در متن قرآن پرداخته است. نگارنده با بررسی ترجمه کتاب به این نتیجه رسیده است که مترجم گاهی به شرح و تفسیر متن­ها و عبارت­های ساده­ای دست زده که نیازی به آن نبوده است. چه مؤلف نیز اشاره کرده که به گونه­ای عمل کرده­ است که کتاب برای کسی که آن را به دست می­گیرد و می­خواند، قابل فهم باشد. نکتۀ قابل تأمل دیگر آوردن معادل­های دوگانه و گاه سه­­گانه برای یک اصطلاح است که تکرار آن در برخی از صفحات ملال­انگیز می­شود. وجود برخی از لغزش­ها و نارسایی­ها مسئلۀ دیگر این کتاب است که جملگی این مسائل می­توانست با بازنگری صبورانۀ مترجم محترم یا بازخوانی ویراستاری توانمند رفع شود.

این مقاله نقدی است بر دیدگاه یکی از نویسندگان درباره این که علم صرف فی‌الجمله در دستیابی به قرائت صحیح نقش‌ می‌آفریند. وی مدعی است، این علم در تعیین، ترجیح و تساوی قرائت‌ها نقش­آفرین است. به دلایلی که بیان می‌کنیم وی در اثبات نقش تعیینی و ترجیحی موفق نبوده است: 1. در اثبات نقش تعیینی موفق نبوده است، زیرا اولاً قاعده صرفی به­کار رفته در کلمه‌ معایش در آیه «وَ جَعَلْنا لَکُمْ فیها مَعایِشَ» (اعراف:10؛ حجر:20) از قواعد مسلم صرفی نیست؛ زیرا درباره آن بین نحویان بصره و کوفه و مفسران و لغت‌شناسان اختلاف وجود دارد؛ ثانیاً قاعده صرفی به­کار رفته در کلمه معائش مخالف با قواعد مسلم صرفی نیست. بنابراین دلیلی بر تعین قرائت معایش بر معائش وجود ندارد؛ 2. در اثبات نقش ترجیحی ناموفق بوده چون صِرف این که قاعده صرفی به­کار رفته در قرائت کلمه‌ای، به شکل قیاسی و مشهور باشد و در قرائت دیگر از همان کلمه به­صورت قیاسی و مشهور نباشد، دلیل بر ترجیح نیست. زیرا اولاً عرب آن قاعده غیر­قیاسی و غیرکلی و مشهور را استعمال کرده و ما هستیم و استعمال عرب ثانیاً از نظر علم صرف دلیلی بر بطلان قاعده غیرقیاسی و ترجیح قاعده قیاسی وجود ندارد؛ ثالثاً استفاده قرآن از کلمه‌ أساری در آیه 85 بقره که از نظر صرفی قیاسی و کلی نیست و کلمه أسری و الاسری در آیه 67 و 70 انفال بر اساس معنای أساری و أسری و معنای آیه و سیاق آیات است.

معاونت نظارت بر چاپ و نشر قرآن کریم سازمان دارالقرآن امسال برای نخستین‌بار مجوز نشر قرآن کریم با ترجمه مرحوم آیت‌الله نعمت‌الله صالحی نجف‌آبادی را صادر کرد که این قرآن توسط انتشارات کویر روانه بازار شد. قرآن با ترجمه آیت‌الله صالحی نجف‌آبادی به خط «عثمان‌طه» توسط حجت‌اسلام محمدعلی کوشا تصحیح شده است.

سخن گفتن و نوشتن درباره مباحث قرآن، نقش مهمی در فهم معارف قرآنی ایفا می‌کند. به­دلیل دارا بودن چنین نقشی، تهیه و ‌کاربرد معیارهای مرتبط و مناسب برای بررسی مباحث قرآنی ضروری است. مقاله حاضر، به بررسی و نقد کتاب «تأملی درباره مکر از دیدگاه قرآن و سنت» تألیف خانم شهناز فرهادزاده شوشتری می­پردازد و با رویکردی اصلاحی – انتقادی تنظیم ‌شده است تا نقاط قوت و ضعف آن را تعیین کرده، مشخص شود کتاب حاضر تا چه اندازه دررسیدن به اهداف تعیین‌شده و دستیابی به آن‌ها موفق بوده است. نتایج پژوهش نشان داد گرچه در کتاب مزبور نواقص جدی دیده می‌شود، امّا نقاط قوتی هم دارد.