جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پژوهش پیش­رو سعی در واکاوی تأثیر و تأثر مبحثی از علم کلام تحت­عنوان نظریه قرآن ازلی از یک­سو و مباحثی از علوم قرآنی از دیگر سو دارد. و با گزارش­گری نظریه قرآن ازلی، به تبیین این فرضیه مهم کلامی پرداخته و ارتباط آن را با 4 مبحث از مباحث علوم قرآنی بررسی می‌نماید. این چهارفصل شامل؛ نسخ، مکّی ‌و ‌مدنی، اسباب نزول و نزول تدریجی می‌باشند.

در کتاب حاضر سعی شده تا بار دیگر با آیات قرآن کریم و سنت نبی اسلام در حوزه زن، حقوق و جایگاه خود مطالعه هدفمند انجام گیرد. در این کتاب هم مفهوم والای زن از دیدگاه اسلام و قرآن بیان می‌شود و هم با ایجاد مقایسه‌ای میان دیدگاه اسلام آن­چه اکنون مسلمانان به نام اسلام در حق زن انجام می‌دهد، مقاومتی صورت می‌گیرد. در این کتاب بیان می‌شود که جایگاهی که قرآن برای زن تعریف می‌کند مختص دوران صدر اسلام و یا قبل از ورود بشر به دوره مدرنیته نیست. بلکه قرآن فرمول کلی را در مورد جایگاه زن در جامعه بیان می‌کند.

مقاله حاضر به بررسی و ارزیابی شناخت­نامه تنزیلی سوره­ های قرآن کریم، نوشته عبدالکریم بهجت­پور اختصاص دارد. این کتاب توسط انتشارات مؤسسه تمهید به چاپ رسیده ­است. در این نگاشت پس از طرح مباحثی در زمینه سبک تنزیلی، پیشینه آن و نیز معرفی آثاری در زمینه شناخت سوره­ ها، به شیوه نگارش کتاب، مشخصات نشر، امتیازها و نقدهای وارد بر آن پرداخته، و در انتها پیشنهاد‏هایی برای تکمیل و بهبود اثر آمده ­است.

نویسنده این کتاب پس از مقدمه، مطالب و مباحث خود را در 6 فصل؛ چارچوب نظری، زمینه­های فکری و سیاسی و اجتماعی، ظهور تفسیر سیاسی در ایران معاصر، مختصات تفسیر سیاسی قرآن در اندیشه سیداسدالله خرقانی، مختصات تفسیر سیاسی قرآن در اندیشه رضاقلی شریعت سنگلجی، مختصات تفسیر سیاسی قرآن آیت­الله سیدمحمود طالقانی و نتایج و پیامدهای قرآن­گرایی سیاسی در ایران معاصر ارائه کرده‌است.

کتاب حاضر درباره روش­های تأویل قرآن تألیف شده­است. مؤلف که یکی از قرآن­پژوهان معاصر است در زمینه علوم قرآن تألیف‌های فراوانی دارد. نگارنده در این کتاب مسئله تأویل را از زوایای مختلف مورد بررسی قرار داده­است. وی برای فهم تأویل قرآن شرایطی قائل است و می­گوید تا دانش­های لازم برای تأویل قرآن وجود نداشته­ باشد نمی­توان قرآن را تأویل کرد و ازآن­جاکه پیامبر(ص) و امامان(ع) دارای دانش لازم برای تأویل قرآن هستند، لذا تأویل تمام قرآن اختصاص به آن‌ها دارد، گرچه انسان­های دیگر نسبت به علومی که دارند می­توانند از دانش تأویل قرآن بهره­مند باشند، ولی تأویل آن‌ها ناقص است. نگارنده مصحف حضرت علی(ع) را یکی از منابع مهم تأویل قرآن می­داند که توسط ائمه(ع) تأویل‌هایی از آن درباره قرآن نقل شده­است.

قرآن از جذاب­ترین شیوها به­خصوص داستان برای بیان اهداف متعالی رسالتی، تربیتی و اجتماعی بهره گرفته­است. قصص آن ویژگی­هایی مانند واقعی و حقیقی­بودن، پیام محوری و... دارند. این رساله داستان موسی و خضر را بررسی کرده­است، داستانی که تنها در قرآن آمده و در سایر کتب الهی ذکر نشده­است و اسرار بسیاری از روابط پیچیده انسان­ها با یکدیگر و جهان هستی و نیز افعال الهی با انسان به­دور از مباحث انحرافی و غیر­ضروری تحلیل نمود، زیرا داستان انبیاء ـ به­ویژه این داستان که شبیه آن در مورد هیچ پیامبر دیگری دیده­ نمی­شود ـ اوامر و قوانین الهی را به­صورت ملموس روشن می­کند، از این­رو اهمیت توجه به آن­را افزون می­نماید. دیدار موسی و خضر که در عین کوتاهی­اش، از قسمت­های سرنوشت ساز زندگی موسی، آن پیامبر اولوا­العزم بوده­است و مانند سایر قصص از اسرائیلیات خالی نیست، اما با این­وجود، ابعاد آموزنده­­ای دارد که با توجه به منابع معتبر کتب تفسیری و روایی و..، با دقت در رویکرد کلامی و تربیتی، در­حدّ توان برخی از آن­ها تحلیل شد، به ­گونه­ای که پاره­ای از مباحث ساختگی نقد و بررسی گردید و به­ صورت مستقل و جامع با ساختاری جدید بدان نگریسته شد.

کتاب حاضر دو بخش اصلی دارد. بخش اول، صورت و بخش دوم سیرت انسان را در قرآن بررسی می‌کند. این کتاب دو جنبه وجودی انسان یعنی ظاهر و باطن یا عالم برون و عالم درون، یا سیر آفاقی و سیر انفسی انسان را مورد بررسی قرار می‌دهد. دو وجه صورت و سیرت انسان، همان‌گونه که در کتاب آمده، هریک دارای بخش‌های فرعی دیگری است که در اصل کتاب همراه با شواهدی از آیات و روایات و آثار منظوم و منثور عرفانی و ادبی به‌تفصیل همراه شده­است. مثلا، راه‌های شناخت مبدأ فاعلی خود به سه گونه دلایل نقلی، عقلی و کشف و شهود تقسیم می‌شود و خود مراتب شهود از سه راه حاصل می‌آید: حالت منامی، موتی و قیامتی که خلاصه‌وار به آن‌ها اشاره خواهیم کرد. البته، کتاب سیرت و صورت انسان در قرآن شامل یک مقدمه است که نگارنده درباره رابطه انسان‌شناسی با علوم گوناگون، نظریه تکامل بشر، نزدیک‌ترین راه شناخت انسان و شرح و تدوین انسان در قرآن، کلیاتی به­میان آورده و زمینه فکری و اندیشگانی ورود به بحث سیرت و صورت انسان در قرآن را برای خوانندگان ترسیم کرده‌اند.

کتاب جریان‌های فهم قرآن کریم در ایران معاصر جدیدترین اثر احمد پاکتچی، عضو گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه امام صادق(ع) است. این کتاب ششمین جلد از مجموعه آثار قرآنی معاونت قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بوده­است. این کتاب توانسته­است تا گوشه‌ای مهم از جریان‌شناسی فکری ایران معاصر را تکمیل کند. ضرورت جریان‌شناسی فکری از آن­جا ناشی می‌شود که شناخت خود نیازمند شناخت دیگری است و یک جریان فکری نیازمند است با ارائه جریان‌شناسی فکری، جای خود را مشخص کند.

اَبان­ بن­تغلب، یکی از این ستاره ­های پُرفروغ دانش و فرزانگی است. شخصیت اَبان و منزلت او نزد امام باقر(ع) و امام صادق(ع)، از متون مختلف روایی و تاریخی، مشهود است. ابان از آغازگران مکتب حدیثی شیعه در کوفه است؛ چرا­که او شاید اوّلین کسی است که از شیعه، تعریف خاصّی را ارائه کرد. ابان­ بن­ تغلب، راوی بزرگ کوفی است؛ امّا به­ دلیل سفرهای فراوان به مدینه و کسب دانش از امامان معصوم علیهم­السلام، می­توان او را تربیت­ شده امام صادق(ع)، میراث­دار حدیثیِ مدینه و نماینده اهل ­بیت علیه م­السلام در کوفه به­ شمار آورد.

یکی از اقسام قرائات شاذ قرآن، قرائت منسوب به برخی از صحابه است که حاوی افزوده­ هایی در کلمات قرآنی بودند که در بخش میانی یا فرجامین آیات، حرف، کلمه یا جمله ­ای را در مصاحف خود کتابت کرده بودند که در مصحف رسمی قرآن نبود؛ سه دیدگاه در تعیین نوع و ماهیت این افزوده ­ها مطرح است: قرآن و احرف سبعه، سنّت و قول صحابی، توقف در قرآنیت و عدم آن. بر پایه دو دیدگاه اول و سوم این افزوده­ها در عرضه نهایی قرآن بر رسول خدا، منسوخ اعلام شد و در­نهایت نشانه­ ها و آثار آن­ها در تدوین مصحف امام از سوی عثمان محو گردید. دیدگاه دوم بر حدیث­ بودن این افزوده­ ها تأکید داشته و کارکرد تفسیری برای آن­ها قائل است که بر آرای مفسران، اولویت و ترجیح دارند. مبتنی بر دیدگاه دوم دکتر قثامی در کتاب القراءه المدرجه: مفهومها و أثرها تلاش دارد تقریری متفاوت از این افزوده ­های مصاحف صحابه ارائه نموده و عنوان قرائت مدرجه را برای آن­ها نهاده ­است. در نگاه وی قرائات مدرجه از نوع حدیث مدرج است، زیرا حدیث نبوی یا قول صحابی در­میان آیات درج شده­ است. این دیدگاه به­ رغم امتیازاتی که در تبیین و دفاع از این نوع قرائات ارائه دارد، با مناقشات جدی در مبانی حدیثی، تاریخی و روش ­شناسی روبه ­روست که این مقاله به تحلیل آن­ ها پرداخته­ است.