جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شبهات و ردود حول القرآن الكريم، تألیف آيت ا... محمدهادى معرفت، پيرامون برخى از شبهاتى كه درباره قرآن كريم از طرف برخى از افراد مطرح شده، نوشته شده است. مؤلف كتاب كه از دانشمندان معاصر در رشتۀ علوم قرآن است و در اين زمينه تأليفات فراوانى دارند، در اين كتاب شبهاتى را كه از طرف برخى دربارۀ بعضى از مسائل قرآن؛ همچون مصدر قرآن كه آيا وحيانى است، و يا قصه‌هاى موجود در قرآن و تكرار آنها و نيز برخى از نكته‌هاى ادبى قرآن، مطرح شده مورد بررسى قرار داده و پاسخ آنها را از راه‌هاى مختلف بيان مى‌نمايد. در حقيقت اين كتاب به دفاع از قرآن، در برابر اشكالاتى كه به آن وارد نموده‌اند، برخواسته، و آنها را پاسخ داده است. و با توجه به تسلط مؤلف به موضوعات علوم قرآنى و آيات مربوط به آن‌ها، در پاسخ شبهات از آيات فراوانى استفاده نموده‌اند. از طرف ديگر با بيان برخى از مطالب از تورات و انجيل، وحيانى و الهى بودن مصدر قرآن را اثبات و ارزش و اعتبار معارف قرآنى را توضيح مى‌دهند. با توجه به ويژگى‌هاى موجود در كتاب، و مباحث ارزشمند آن، اين كتاب عنوان رتبۀ اول كتاب حوزه را در سال 1382 به خود اختصاص داده است. ساختار و گزارش محتوا: كتاب داراى پنج باب است كه فهرست موضوعات آن به قرار زير است: باب اول: آيا براى قرآن مصادرى است؛ شامل: وحى تنها مصدر قرآن، شرايع ابراهيمى از اصل واحدى سرچشمه مى‌گيرند، قرآن شهادت مى‌دهد به اين كه از طرف خدا وحى شده، معارف مهمى كه در اسلام وجود دارد، صفات جلال در قرآن، انسان سرّ خلقت و آفرينش است، امتيازات و مشخصات انسان، قصۀ طوفان در تورات و قرآن، قصۀ گوساله و سامرى و قرآن و انجيل‌ها. باب دوم: قرآن و فرهنگ‌هاى زمان او؛ شامل: آيا قرآن از فرهنگ زمان خود متاثر شده، فرهنگ‌هاى جاهلى كه اسلام با آن مبارزه نموده، زن و كرامت آن در قرآن، جنّ در تعابير قرآن، سخنى پيرامون سحر در قرآن و آيا در قرآن تعابير بى‌معنا وجود دارد. باب سوم: آنچه كه موهم اختلاف و تناقض در قرآن است؛ شامل: سخنى پيرامون مواردى كه مؤهم اختلاف است، آيا سالم بودن از اختلاف اعجاز است، عوامل موهم اختلاف، آيا اختلاف قرائت باعث اختلاف در قرآن مى‌شود و قرآن چيزى است و قرائت‌ها چيز ديگر. باب چهارم: آيا در قرآن چيزى كه مخالف علم است وجود دارد؛ شامل: آيا در قرآن مخالف علم وجود دارد، چند مساله، خطاهاى تاريخى و در قرآن لحن و اشتباه وجود ندارد. باب پنجم: قصه‌هاى قرآنى؛ شامل: روش قصه در قرآن، اهداف قصه در قرآن، اسرار تكرار قصه‌هاى قرآنى، حديث بنى آدم، حديث طوفان و كشتى نوح، حديث عاد و ثمود و قوم هود، اصحاب كهف، حديث ذو القرنين، آيا ذو القرنين كورش هخامنشى است، ذو القرنين در روايات، كورش مردى صالح، اعلاميۀ حقوق بشر، سدّ مآرب، چه كسى سد مآرب را ساخته است، ديوار بزرگ چين، مختصرى پيرامون اسكندر مقدونى و مختصرى پيرامون حيات بنى اسرائيل در مصر. ويژگى‌ها: در باب دوم، پيرامون قرآن و فرهنگ زمانه سخن گفته و اين ديدگاه كه معتقد است، قرآن تحت تاثير فرهنگ زمانه خودش واقع شده است را بررسى و پاسخ آن را مى‌دهد. در همين باب(باب دوم) جايگاه و كرامت زن در اسلام را مورد بررسى قرار داده، اشكالاتى كه در مورد تفاوت حقوق زن و مرد؛ همچون: ديه، ارث و شهادت دادن زنان، كه از آيات قرآنى استفاده مى‌شود را، ذكر و پاسخ آنها را بيان مى‌نمايد. در باب اول، ديدگاه‌هاى تورات و انجيل دربارۀ بعضى از مسائل تاريخ انبياء؛ همچون: كشتى نوح و... را با نظر قرآن مقايسه و نتيجه مى‌گيرند كه وجود معارف حقّه در قرآن نشانۀ اين است كه اين كتاب(قرآن) مصدر و منشا الهى دارد. در باب پنجم، از قصه‌هاى قرآنى سخن گفته و اين موضوع را از زواياى مختلف مورد بررسى قرار داده؛ به طورى كه يك سوم از حجم كل كتاب را تشكيل مى‌دهد. در اين باب روش قرآن در قصه گويى، هدف آن از قصه گويى و اسرار تكرار بعضى از قصه‌هاى قرآن بيان شده است. در باب چهارم: بحث مى‌كنند كه آيا مطالب قرآن با مسائل علمى مخالفت دارد، در اين راستا آياتى را كه بعضى تصور كرده‌اند با مسائل علمى اختلاف دارد؛ همچون آيه: «و من كل شى خلقنا زوجين» كه بيان مى‌كند همه چيز داراى زوج است؛ در حالى كه بعضى از اشياء و موجودات زوج ندارند... مطرح و پاسخ آنها را بيان نموده و عدم مخالفت آيات با مسائل علمى را اثبات مى‌كند. در باب سوم: از عدم اختلاف در قرآن سخن مى‌گويد. در ابتدا كسانى را كه پيرامون اين موضوع كتاب نوشته‌اند به ترتيب تاريخ همراه با آثار آنان معرفى، آنگاه عواملى كه موهم اختلاف در قرآن است را ذكر مى‌نمايد. در باب پنجم(قصه‌هاى قرآنى)، داستان ذو القرنين را از زواياى مختلف و نيز در روايات مورد بررسى قرار مى‌دهد و قول بعضى از افراد كه مى‌گويند: ذو القرنين همان كوروش هخامنشى است ذكر و پاسخ مى‌دهند كه كوروش غير از ذو القرنين است، گر چه در بعضى از صفات نيكو همانند ذو القرنين است.

تاریخمندی قرآن مبانی و ادلۀ مختلفی دارد؛ در این مقاله ضمن برشمردن کل مبانی به یک مبنا به تفصیل پرداخته خواهد شد و آن مبنای وحی‌شناختی تاریخمندی قرآن است. رابطۀ وحی با واقعیت‌های عینی زمان نزول و تأثیرپذیری یا عدم‌تأثیر‌پذیری وحی از آنها، از جملۀ موضوعات مهمی است که در سدۀ اخیر مجادلات و شبهات زیادی را سبب شده است. پذیرش تأثر قرآن از واقعیات زمانه بدون شک یکی از مبانی نظریۀ تاریخمندی قرآن است؛ نظریه‌ای که بشری شدن و قابل نقد و رد بودن قرآن یا برخی از آموزه‌های آن را به‌دنبال داشته و تنها منبع غیرمحرف آسمانی را از جهات دیگری زیر سؤال می‌برد. مطابق این مبنا وحی حیث دیالکتیک با واقعیت‌های زمان نزول دارد و به تبع آنها نازل شده است؛ به‌نحوی که اگر آن واقعیت‌ها دگرگون بود وحی هم متفاوت می‌شد؛ محور نقدها در این مقاله بر نفی حیثیت دیالکتیکی وحی است و در ادامه نحوۀ تعامل وحی با واقعیت‌های زمان نزول تبیین شده است.

هر گاه ظاهر آیات قرآن با دلایل بیرون از قرآن تعارض داشته باشد، فهمندۀ قرآن‌باور به معنای تأویلی که معنایی دورتر است، منتقل می‌شود. دلیل مخالف ظهور آیه، غالباً از داده‌های علوم عقلی، تاریخی و تجربی فراهم می‌آید. مقالۀ حاضر ضمن تقریر چیستی و چرایی عبور از «معنای ظاهری» به «معنای تأویلی»، از روایی یا ناروایی چنین فرایندی سخن می‌گوید و نشان می‌دهد که اعتبار و کارآمدی برگزیدن «معنای تأویلی»، مُطلق و همه‌جایی نیست، بلکه این شیوه با موانع و محدودیت‌هایی روبه‌روست. مهم‌ترین چالش استفاده از راهکار «تأویل» آن است که گاه معنای تأویلی را نمی‌توان ارادۀ متکلم برای فضای نزول قرآن دانست. زیرا آن معنا، مبتنی بر داده‌های علوم جدید مطرح شده است و در فضای نزول، دلیلی برای عدول از ظاهر وجود نداشته است. افزون بر این، استشهاد به تأویل در مواجهۀ با قرآن‌ناباوران، کاربرد چندانی ندارد، زیرا ایشان، به خطاناپذیری قرآن (که خاستگاه عدول از معنای ظاهری است) التزام ندارند.