جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چگونگی‌ نزول‌ قرآن‌ از مباحث‌ کهن‌ تفسیری‌ و کلامی‌ است‌ که‌ مطمح‌ نظر عالمان‌ اسلامی‌ قرار گرفته‌ است. امروزه‌ با پیش‌ کشیدن‌ مباحث‌ تجربة‌ دینی‌ و تفسیر حقیقت‌ دین‌ و نبوت‌ بر آن، برخی‌ از روشنفکران، به‌ انکار نزول‌ آسمانی‌ پرداخته‌ و حقیقت‌ قرآن‌ را معلول‌ تجربة‌ دینی‌ پیامبر اسلام9 تفسیر کرده‌اند. نویسنده‌ در این‌ مقاله‌ به‌ تدوین‌ و تحلیل‌ دیدگاه‌های‌ کهن‌ و معاصر از چگونگی‌ نزول‌ قرآن‌ می‌پردازد که‌ عبارتند از: 1. نزول‌ لفظی‌ (قرآن‌ عین‌ کلام‌ خدا)؛ 2. نزول‌ معنایی‌ (قرآن‌ کلام‌ نبوی)؛ 3. انکار نزول‌ (قرآن‌ محصول‌ تجربة‌ دینی‌ پیامبر)؛ 4. نزول‌ حقیقت‌ مجردة‌ قرآن‌ (تفسیر عرفانی). در این‌ نوشتار، روشن‌ خواهد شد نظریة‌ اول‌ که‌ نظریة‌ معروف‌ متکلمان‌ و مفسران‌ است، هر چند با ظواهر آیات‌ سازگاری‌ دارد، مبانی‌ و اصول‌ فلسفی‌ و عرفانی، آن‌ را بر نمی‌تابد که‌ در متن‌ مقاله‌ به‌ نظریه‌ بزرگانی‌ مانند محیی‌الدین، صدرالمتألهین‌ و امام‌ خمینی‌ اشاره‌ خواهد شد. نظریة‌ چهارم، برگزیدة‌ عارفان‌ و حکمت‌ متعالیه‌ است‌ که‌ با آیات‌ و مبانی‌ عقلی‌ و فلسفی‌ جمع‌ می‌شود.

نوشته ای را که پیش رو دارید، حاصل تلاش و کوششی است که بعد از مطالعات فراوان تهیه شده است و در موضوع اهمیت توکل به خدا در قرآن و سنت و آثار و پیامدهای فردی و اجتماعی به بحث و بررسی می پردازد در این اثر ابتدا به تعریف توکل پرداخته ام که توکل یعنی اعتماد داشتن است و توکل بر خدا یعنی اعتماد و تکیه کردن بر خدا و توکل یک مفهوم اخلاقی، تربیت اسلامی است. یعنی اسلام می خواهد مردم مسلمان، متوکل بر خدا باشند و این مجموعه به چهار بخش تقسیم شده که هر بخش از فصل هایی تشکیل شده است که به شرح ذیل می باشد: بخش اول: معنای توکل و تقابل آن با صفات دیگر: که توکل با هیچ یک از صفات حسنه و سیئه تقابل و تضادی ندارد. که این بخش شامل: فصل اول: معنای لغوی توکل که توکل از ماده وکالت در منطق قرآن به معنای اعتماد و تکیه کردن بر خداست و او را ولی و وکیل خود قرار دادن و بر اثر آن از حجم مشکلات و انبوه موانع نهراسیدن است. و هم چنین توکل و وکالت آن است که بر شخص دیگری اعتماد کنی و آن شخص را نائب خویش قرار دهی. یعنی اینکه به جای خویش نماینده و عاملی قرار دهد. فصل دوم: معنای توکل در مجمع البحرین: و الاصل فی التوکل اظهار عجز: و اصل در توکل اظهار ناتوانی است. و التوکیل هو ان تعتمد علی الرجل و تجعلنا نائباً عنک: توکیل یعنی: اینکه اعتماد کنی بر کسی و او را نائب قرار دهی از خود. فصل سوم: معنای توکل از نظر قاموس قرآن: توکل قبول وکالت، اعتماد. و راغب در این مورد می گوید: توکل دو جور است:" توکلت لفلام" یعنی قبول وکالت از او کردم. و " توکلت علیه" یعنی به او اعتماد کردم و امیدوار شدم و نیز طبرسی فرموده: وکیل در صفات خدا به معنی متولی به تدبیر خلق است مثلا: و قالوا حسبنا الله و نعم الوکیل. فصل چهارم: حقیقت توکل و فلسفه آن: توکل در اصل از ماده وکالت به معنی انتخاب وکیل است و این را هم می دانیم که وکیل کسی است که حداقل دارای چهار صفت باشد: آگاهی کافی، امانت، قدرت، دلسوزی. و فلسفه توکل بر خدا: اولا توکل بر آن منبع فناناپذیر، قدرت و توانایی: که باعث می شود انسان مقاومت کند در برابر حوادث سخت و ناگوار زندگی. ثانیا: توکل بر خدا، آدمی را از وابستگی ها نجات می دهد. فصل پنجم: معنای توکل از دیدگاه امام خمینی ( ره): التوکل طرح البدن فی العبودیه و تعلق القلب بالربوبیه. توکل صرف کردن بدن است در عبودیت خدا و پیوند نمودن قلب است به مقام ربوبیت حق. همچین بعضی از اهل معرفت می گویند: التوکل کلت الامر الی مالکه و التعویل علی وکاله توکل واگذار نمودن جمیع امور است به مالک آن و اعتماد نمودن به وکالت او است. فصل ششم: معنای تفویض و تفاوت آن با توکل: تفویض و توکل با یکدیگر تفاوتی ندارند و در یک معنا به کار رفته اند هرچند که تفویض اشاره ای لطیف تر و دقیق تر است نسبت به توکل و از نظر معنی دارای وسعت بیشتری است. فصل هفتم: ارتباط توکل با صفات دیگر: باید گفت که توکل بعد از ایمان شاید بزرگترین اصل اخلاقی در انسان باشد. بدین معنا که اگر توکل در انسان نباشد حتی اگر دارای اخلاق و صفات حسنه هم باشیم، باز هم قطعا آن صفات در ما بصورت ناقص وجود دارد. و البته شائبه توکل با صفات حسنه دیگر از آن جا ناشی می گردد که عده ای توکل را اشتباه فهمیده اند و به افراط کشیده شده است. بدین معنا که انسان به طوری در تمام امور تکیه بر قدرت پروردگار نماید که حتی دست از اسباب و وسائل هم بردارد. فصل هشتم: حرص صفت مقابل توکل: همه اسباب و عواملی که در عالم وجود دارند همه وسیله اند در رسیدن به خدا و توکل بر خدا، اما حرص رهزن این وصال است و مانع از رسیدن به توکل و شناخت خداست. چون شخص حریص همواره گرفتار هفت آفت است: 1-در فکر جمع دنیا و تحصیل دنیا 2- هم و غم برای دنیا و تحصیل دنیاست 3- رنج و زحمت برای دنیا کشیدن که هیچ وقت هم پایان نمی پذیرد مگر وقت مرگ 4- ترس از دست دادن اموال است 5- شخص حریص همیشه ناراحت و غمگین است 6- آنکه هرگز از محاسبه اموال و املاک خلاصی ندارد 7- آفت حرص عذاب الهی است. بخش دوم: توکل از دیدگاه آیات و روایات: که در بعضی آیات قرآن و احادیث نبوی نیز اشاره و دلالت مستقیم به این بحث شده است که شامل: فصل اول: توکل از دیدگاه آیات: از جمله در آیه ای از قرآن به این صورت بیان شده، " و علی الله فلیتوکل المؤمنین" افراد با ایمان، باید تنها بر خدا توکل نمایند. از نظر قرآن: کسی که بر خدا توکل کرده باشد حتی بیان و رفتارش هم الهی می شود و از عظمت و جلال و جبروت خدایی بهره مند خواهد شد. فصل دوم: توکل از دیدگاه روایات: که از نظر ائمه اطهار سلام الله علیها کسی که با خدای یگ نه طرح دوستی و توکل ریخت هیچ دشمنی نخواهد داشت، گرچه همه عالم دشمن او شوند. زیرا قادر خواهد بود در برابر اراده الهی شخص به متوکل آسیبی برسانند. و سپس بخش سوم: راههای حصول، ارکان و درجات توکل: که شامل: فصل اول: مقدمه توکل: که در این مورد باید گفت که شناخت خداوند باری تعالی مقدمه توکل است. چون هر کس که خدا را شناخت سزاوار است که تنها بر او توکل کند. فصل دوم: راه حصول توکل: برای حصول توکل تنها چیزی که لازم اعتماد بر خداوند است یعنی: اولا آنقدر خدا بشناسد امورات خویش را به او بسپارد. ثانیا: در قدرت لایزال و بلامنازع خداوند فکر کند که همه موجودات قوی تر است. فصل سوم: حصول توکل از دیدگاه اما خمینی ( ره) که فرمایند: حصول توکل و رضا و سایر مقامات به تدریج حاصل می شود که ممکن است اول در پاره ای امور و اسباب غائبه خفیه توکل کند و پس از آن کم کم به مقام مطلق برسد. فصل چهارم: علامت حصول توکل: یعنی اگر این تفکر را کسی داشته باشد که هر چه دارم از خداست و اگر خدا چیزی را از او بگیرد ناراحت نمی شود و می گوید: چیزی را از دست نداده ام بلکه خدا داده بود و امانت خویش را از من گرفت. فصل پنجم: ارکان توکل از دیدگاه امام خمینی ( ره) به اینکه توکل حاصل نمی شود مگر پس از ایمان به چهار چیز که اینها به منزله ارکان توکل هستند: اول: ایمان به اینکه وکیل عام است به آنچه که موکل به آن محتاج است. دوم: ایمان به آنکه او قادر است به رفع احتیاج موکل. سوم: آنکه بخل ندارد. چهارم: آنکه محبت و رحمت به موکل دارد. فصل ششم: درجات مردم در معرفت به ربوبیت حق و اقسام توکل. مردم در درجات توکل مختلفند. درجه اول: ایمان به توکل است. درجه دوم آرامش و اطمینان است یعنی ایمان به حد طمأنینه برسد. و اضطراب به کلی ساقط شود و دل به سکونت حق و تصرف حق پیدا کند. درجه سوم: توکل محض است به نور معرفت جلوه ای از جلوات توجید فعلی را دریابد و تصرف دیگر موجودات را ساقط کند، و چشم دلش از دیگر موجودات به کلی کدر شود و به وکالت حق روشن گردد. درجه چهارم: فنای توکل است که آخرین مرحله توکل است. متوکل حتی از خود توکل نیز صف نظر می کند و خدا او را وکیل خود قرار می دهد تا سعادت خودش را تضمین کند. فصل هفتم: توکل در عرفان و توکل علما: که توکل نزد عرفا و علمای اخلاق از جمله مقاماتی است تا اینکه به مقصودشان برسند – که در این مورد استاد شهید مطهری: توکل را بدین صورت معرفی می کنند که توکل یعنی انسان همیشه به آنچه مقتضی حق است عمل کند و در این راه به خدا اعتماد کند که خداوند حامی و پشتیبان کسانی است که حامی و پشتیبان حق می باشند. بخش چهارم: اهمیت و آثار توکل است که فصل اول: مقام توکل: توکل از عالیترین درجات مقربین است و کسی که به این مقام برسد تمام امورش از سوی خدای یکتا کفایت می کند چونکه شخص دوست خدا بوده و چون کسی که دوست و محبوب خدا باشد به آتش غضب او گرفتار نمی شود و از قرب او دور نمی گردد و حائلی میان او و خدا وجود نخواهد داشت. فصل دوم: کمال توکل، که توأم با قوه قلب و یقین است زیرا بر اثر این دو عامل است که آرامش قلب ایجاد می شود یعنی انسان جز خدا از هیچ کسی نترسد. و فقط از خدا بترسد و این ترس هم ترسی است از روی دوستی. فصل سوم: آثار فردی توکل: که آثار توکل به حدی عظیم است که تا انسان در این وادی گام ننهد نمی تواند به حقیقت دست یابد. از جمله آثار آن موفقیت در زندگی – استقامت و صبر در زندگی – عزت – شهامت و شجاعت است. فصل چهارم: آثار اجتماعی توکل، که اگر افراد جامعه صفت توکل را داشته باشند بسیاری از مشکلات و معضلات اجتماعی بوسیله توکل ریشه کن می شود. فصل پنجم: نتیجه توکل به خدا. بنابر فرموده امام صادق علیه السلام چند اثر در نتیجه بی اعتمادی به خداوند نقل شده است: 1- ذلت دنیوی 2- بی آبرویی در نزد مردم 3- دوری از فضل و رحمت خدا. و همچنین ناامیدی و شکست در زندگی از اثرات بی اعتمادی به خداست.

فرهنگ و تمدن اسلامی بیش از همه فرهنگها و تمدنهای موجود در جهان مورد حمله قرار گرفته است. پس از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی ایران به رهبری امام خمینی (ره)، دشمنی غرب با اسلام فزونی یافت و با ابزارهای مختلفی در صدد برآمدند که چهره اسلام و پیامبر اسلام (ص) و انقلاب ایران را مشوش جلوه دهند. به خاطر همین، در اوج مبارزه جهان غرب با اسلام، از چهره پلید ‏‎"‎‏سلمان رشدی‏‎"‎‏ استفاده نمودند و سخنان او را به عنوان سپری در جلو خود قرار دادند. امام خمینی (ره) که با لطف الهی متوجه عمق این ستیزه جویی غرب بود با آن به شدت برخورد کرد و علماء و مسلمانان جهان هم از ایشان حمایت کردند. و رهبر معظم انقلاب حضرت آیت الله خامنه ای نیز بر ابدی بودن این حکم پافشاری کردند. ما در این رساله سعی داریم که پایه و مبنای اصلی کتاب ‏‎"‎‏ آیات شیطانی‏‎"‎‏ که همان توهین به پیامبر اسلام در قالب ‏‎"‎‏ افسانه غرانیق ‏‎"‎‏ می باشد، با روش و اسلوب جدیدی و فقط از دریچه تحقیق و ‏‏ بحثهای علمی بررسی نماییم تا همگان به بی اساس بودن این کتاب پی برده و قوت مبانی اسلامی در نزد آنان روشن گردد. ما در این کتاب نخست در مورد جعل حدیث سخن گفته ایم و سپس فصلی در مورد شیطان شناسی آورده ایم، آنگاه در فصل دوم به نقل خود افسانه غرانیق پرداخته و در فصل سوم آن را از جهت لغت و سند و متن به طور کافی بحث کرده ایم و چون به دو آیه استشهاد کرده اند (73 اسراء و 52 حج) برای همین به تفسیر آن پرداخته و سپس سه فصل اصلی کتاب در رد افسانه غرانیق را آورده ایم.

هدف اساسی پژوهش حاضر، ترسیم الگوی فرهنگ مطلوب دانشجویی بر مبنای قرآن و سنت است. بر این اساس، سه سوال پژوهشی در خصوص «تاکید امام خمینی در رابطه با فرهنگ مطلوب دانشجویی»، «ارزشهای حاکم بر فرهنگ مطلوب دانشجویی در قرآن و سنت» و «اعمال دانشجو در فرهنگ مطلوب دانشجویی از منظر قرآن و سنت» مطرح و مورد مطالعه قرار گرفت. روش انجام پژوهش، توصیفی و از نوع مطالعه اسنادی و کتابخانه ای بود.یافته ها: یافته هایپژوهش نشان داد که عمده ترین مولفه های الگوی فرهنگ مطلوب دانشجویی بنا بر زمینه های مورد بررسی، شامل خدامحوری، حق مداری، آخرت گرایی، هدایت جویی، عقل ورزی، علم آموزی، هماهنگی با مسیر انبیا، نورانیت در علم و عمل و اخلاق، احترام به استاد، تلاش و کوشش، نظم و برنامه ریزی، نوآوری و خلاقیت، دوری از غربزدگی و اهتمام بر خودکفایی، شکرگزاری و دقت در انتخاب دوست است. نتیجه گیری: نتیجه ی پژوهش مبین آن است که فرهنگ مطلوب دانشجویی در قرآن وسنت از جایگاه مهمی در منظومه ی فرهنگی اسلام برخوردار می باشد که با تبیین آن گامی اساسی در راستای عملیاتی نمودن اندیشه های امام خمینی (ره) به عنوان منادی اسلام ناب محمدی در عصر حاضر، پیرامون اسلامی شدن دانشگاه ها برداشته خواهد شد.