جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اين پايان نامه ، به بررسى افسانه غرانيق و اثبات ساختگى بودن آن پرداخته است . اين رساله در سه فصل ، بدين شرح تنظيم شده است : نخست ، بحث لغوى در باره واژه «غرانيق» است ، و اين كه عربى بودن اين لفظ يا معرّب بودنش مورد ترديد است . عبارت هاى نقل شده اين افسانه ، در 53 منبع تاريخى و تفسيرى همچون : سيرة ابن اسحاق ، تاريخ الطبرى و تفسير الطبرى ، تفسير القمى ، دلائل النبوة بيهقى و... ، در فصل دوم ارائه شده است . ديدگاه مفسّران و مورّخان در باره اين افسانه ، در فصل سوم انعكاس يافته است. مؤلف ، اين ديدگاه ها را به سه دسته اصلى تقسيم كرده است :1) پذيرش صحّت اين افسانه ؛ 2) تأويل و توجيه افسانه ؛ 3) انكار و ردّ افسانه . در همين فصل ، اقوال مشاهيرى كه اين قصه را به گونه اى پذيرا نقل كرده اند مانند جار اللّه زمخشرى ، ابوالحسن واحدى ، احمد بن سهل بلخى ، يونس بن بكير ، سعد واقدى ، ابن جرير طبرى ، المحلّى ، جلال الدين سيوطى ، ابن اثير جزرى ، و نيز شرق شناسانى همچون رژى بلاشر ، مونتگمرى وات ، كنستانت ديرژيل ، ادمونت رابت ، موريس گدمُرى ، كارل بروكلمان بوهل ، و نيز گفتار صاحب نظرانى همچون ابن حبّان ، ابوالفتوح رازى ، بيضاوى ، عبد الرحمن بن احمد سهيلى ، فخر الدين رازى ، شوكانى ، آلوسى ، عمر فرّوخ و سيّد قطب در ردّ اين افسانه ، و همچنين آراى عده اى كه قائل به توجيه و تأويل قصه شده اند ، مانند ابن حجر عسقلانى ، با استناد به ادله عقلى و نقلى به تفصيل ارائه شده است .

در این پژوهش عدم دخالت شیطان در وحی با تکیه بر تاریخ، کلام و قرآن به اثبات رسیده و مطالب آن در یک پیش گفتار و هفت فصل با این عنوان ها آمده است: پیش گفتار: جعل حدیث، اسرائیلیات و قصه پردازان؛ فصل اول، درباره شیطان؛ فصل دوم، افسانه غرانیق؛ فصل سوم، بررسی روایت غرانیق از جهت لغت، سند، متن و اقوال علما؛ فصل چهارم، تفسیر آیه «تثبیت» و آیه «تمنّی» و اقوال مفسران؛ فصل پنجم، بررسی افسانه غرانیق از جهت تاریخی؛ فصل ششم، بررسی افسانه غرانیق از دیدگاه کلام و عقل؛ فصل هفتم، بررسی افسانه غرانیق از دیدگاه قرآن.

درباره وحى و قرآن بحث هاى گوناگونى بر بيان و بنان انديشمندان علوم قرآنى جارى شده است. يكى از آن ها بحث «نفوذ ناپذيرى وحى» است. مفسران و محققان قرآنى براى اثبات اين مدعا، به برخى از آيات استدلال كرده اند. از سوى ديگر، كسانى كه درصدد نفى نفوذ ناپذيرى وحى و قرآن برآمده اند نيز به آياتى چند و همچنين به افسانه «غرانيق» تمسك جسته اند كه در اين نوشتار، ابتدا به نقل استدلال معتقدان به نفوذناپذيرى وحى مى پردازيم و پس از آن، گفتار دسته دوم نقل و نقد مى گردد.

عصمت پیامبر(ص) از موضوعاتی است که در مباحث قرآنی, به ویژه در خلال تفسیر آیاتی که در ظاهر با عصمت آن حضرت منافات دارند، به تفصیل مورد بحث و کنکاش قرار گرفته است. آیات ده‌گانه نخست سوره عبس از جمله این موارد است، با این تفاوت که می‌توان ادعا کرد برخلاف آیات دیگر که به خوبی تبیین شده، تفاسیری که در ذیل آیات مذکور آمده است، همه ابهامات مطرح پیرامون تنافی آیات یادشده با عصمت پیامبر و اخلاق بزرگوارانه ایشان را نمی‌زداید و روح تشنه انسان حقیقت‌جو را سیراب نمی‌نماید. در این مقاله, ابتدا آرای تفسیری مشهور پیرامون آیات و ابهامات و نواقص هر کدام مطرح شده, سپس عصمت پیامبر(ص) در آیات یاد شده با بیانی متفاوت، به گونه‌ای که تمامی ابهامات را برطرف ‌نماید، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.

عصمت پیامبران صرف نظر از اختلافات اندکی که در باره حد و گستره آن وجود دارد، اعتقاد مشترک اکثر قریب به اتفاق فرق کلامی مسلمان و بسیاری از معتقدین به دیگر ادیان الهی است و به همین جهت اهمیت و جایگاه ویژه ای در میان مباحث کلامی دارد. در میان اندیشمندان شیعه نیز متکلمین بزرگ اعم از متقدم نظیر شیخ مفید و یا متاخر نظیر علامه طباطبایی به ابعاد گوناگون این مبحث پرداخته اند. علامه طباطبایی با التزام به براهین عقلی ، عصمت از سهو و نسیان و خطا در دریافت و ابلاغ و تبلیغ و تبیین وحی را از لوازم نبوت می شمارد و عصمت از گناه را به پرهیز از ترک واجب و انجام حرام، یعنی فعلی که مخالف مقام بندگی و مولویت حضرت حق باشد، معنا می کند. ایشان نفی خطا و اشتباه در ادراکات حسی و علوم اعتباری و تشخیص صلاح و فساد امور تکوینی را خارج از حوزه عصمت پیامبران می داند و لذا برهانی هم بر آن اقامه نمی کند. و اما شیخ مفید با برتر دانستن عصمت پیامبر اکرم(ص) از سائر پیامبران، به عصمت آن حضرت از مطلق سهو و نسیان و کبیره و صغیره عمدی و سهوی، از اول تولد تا هنگام مرگ قائل است وبرای سایر پیامبران به جز رسول اکرم (ص ) صغیره غیر عمد که موجب سبکی فاعل نشود را تا قبل از رسالت ایشان جایز می داند. این مقاله قصد دارد باروش کتابخانه ای و براساس تحلیل محتوا به تبیین و مقایسه دیدگاه و براهین این دو اندیشمند در باب عصمت پیامبران بپردازد و مهمترین دستاورد مقاله نشان دادن اتفاق نظر دو متکلم گرانقدر در عصمت مطلق جمیع انبیا درحوزه مربوط به وحی و رسالت و در دوران نبوت ایشان و اختلاف نظر آنها در امور خارج از حوزه رسالت و دوران قبل از نبوت است.

واقدی و طبری وبه پیروی از این دو، برخی دیگرافسانه ای نقل کرده اند که بر اساس آن تعابیری حاکی از تجلیل بتهای قریش درصورت آیات قرآنی به پیامبر اسلام (ص) القا شده است. آنگاه پیامبر توسط جبرئیل از واقعیت آنها آگاه شده و در یافته که جزء آیات قرآن نیستند. سلمان رشدی این گزارش را به صورت رمان درآورد و دامنه ی تحریف وقلب حقایق را به نحو بی سابقه ای گستراند. در حالی که اسناد تاریخی و روح توحید محور قرآن آن را مردود شمرده و عصمت پیامبر نیز جایی برای صحت آن باقی نمی گذارد.