جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در پژوهش انجام شده با موضوع عفت از دیدگاه قرآن و سنت، آثار و پیامدهای فردی و اجتماعی آن ، با توجه به اینکه عفت یکی از مصداق های مهم فضایل اخلاقی می باشد و ملکه ای نفسانی و صفتی راسخ در جان انسان است که با تعدیل وکنترل قوه ی شهوت از افراط و تفریط حاصل می شود، و انسان عفیف فردی است که از اسارت رذایل و خواسته های نامشروع قوه ی شهوانی آزاد باشد و آثار عفت در تمام اعمال و رفتار و اعضای بدن او نمودار باشد و از طرفی دیگر عفت بنیانی است که روابط بین اعضای خانواده را بهتر و بیشتر می کند و حافظ استحکام خانواده ها و در نتیجه محکم و قوی شدن جامعه در تمام قسمت ها و امور جامعه می شود و توجه به این نکته که اهمیت این موضوع با توجه به آیات کریمه ی قرآن و احادیث معصومین(علیهم السلام) برکسی پوشیده نیست، هدف از انجام این پژوهش آن است که ببینیم قرآن و سنت، چه مطالبی را در رابطه با عفت، ریشه ها و پیامدهای فردی واجتماعی آن بیان نموده اند. برای این کار باید انواع عفت را در قرآن و سنت بررسی کنیم تا مشخص شود این صفت چه موارد و محدوده ای را تحت سیطره ی خود دارد، پس از آن آثار فردی واجتماعی عفت مانند آرامش روحی فرد و اجتماع، سلامت جسمی و روحی اجتماع، استحکام بنیان خانواده هاو... و نیز پیامدهای فردی و اجتماعی مانند بروز رفتارهای زشت و ضد اخلاقی، سقوط شخصیت انسانی، اسراف و تبذیر و... را بررسی می کنیم تا مشخص شود چه عواملی باعث کم رنگ شدن این صفت حمیده ی اخلاقی می شود، در پایان قلعه های پاکدامنی و روش های ترویج عفت در فرد و جامعه و پیشنهادات بیان خواهد شد. همچنین دامنه و محدوده ی تحقیق،آیات قرآن کریم و روایات ائمه معصومین ( علیهم السلام) می باشد که تمامی اقشار جامعه کوچک و بزرگ، زن و مرد را شامل می شود. در گردآوری این تحقیق از کتب تفسیری مهم مانند تفاسیر: نمونه، مجمع البیان، المیزان، صافی و...، کتب اخلاقی مانند، معراج السعاده، یاقوت احمر و...، کتب لغوی مانند: لسان العرب، لغت نامه ی دهخدا، و ... و کتب حدیثی مانند: اصول کافی، بحارالانوار، نهج البلاغه،من لا یحضره الفقیه نیز استفاده شده است . این اطلاعات بدست آمده که جمع آوری آن به صورت کتابخانه ای بوده ما را به این نتیجه می- رساند که اگر عفت در وجود آدمی نهادینه شود، باعث می شود بسیاری از مشکلات وانحرافات فردی و اجتماعی ریشه کن شود و تمامی افراد جامعه در قبال ترویج این صفت بسیار پسندیده مسئولیت خویش را صحیح ادا کنند. واژه های کلیدی: عفت، قرآن، سنّت، آثار و پیامد می باشد. به امید آنکه این تحقیق ره آورد مفیدی باشد برای احیاء این صفت ارزشمند اخلاقی.

عفت از جمله فضائل است که از جنود عقل بوده و مانع از غلبه خواسته های نفسانی و ظهور فعلی نفس اماره به عقل و دینداری انسان می شود. معنای لغوی عفت: حیا، چشم پوشی، تقوی، پرهیزکاری است. هر قدر این احساس شرم از زشتیها در انسان بیشتر باشد عفت او نیز بیشتر خواهد بود. حضرت علی ( ع) می فرماید: «با عفت ترین شما با حیاترین شماست.» حیا عامل بازدارنده ای است که همچون لباس، تمام زشتیها را می پوشاند و موجب پایبند شدن انسان به قوانین و دستورات دین می شود. حیا بر دو گونه است: حیایی که انسان را از کارهای زشت باز می دارد حیای خوبی است و نشانه عقل و ایمان است. حیایی که انسان را از کارهای نیک باز می دارد ناپسند و منفی است و اسلام آن را در انسان نشانه نادانی و ناتوانی می داند. تنها سرمایه زن عفت و پاکدامنی است زن اگر بالاترین مقامات و عالی ترین معلومات را دارا باشد و نتواند عفت خود را نگهداری کند و پاکدامنی نداشته باشد ارزش واقعی ندارد حتی خود زن ها برای چنین زنی احترام قائل نیستند. مرد نجیب و زن عفیف کسانی هستند که جز همسر خود دیگری را دوست نداشته باشند زن باید شوهرش را بهترین فرد و زیباترین و محترم ترین کس بداند و مرد باید زنش را نمونه جمال و زیبایی و رآراستگی و پیراستگی بشمارد. رابطه ای است بین لباس و عفاف و در این جنبه می توان گفت لباس اسلحه دفاعی زن در حفظ عفاف است و قدرت ایمان و جنبه شرافت طلبی او را نشان می دهد. بنابراین تنها راه حفظ شخصیت و حرمت زن روی آوردن به حجاب است. اگر او به حجاب رو ی آورد پایگاه خانوادگی اش قوی می شود، مردها ناچار می وشند به زندگی خانوادگی خود ارج نهند و به همسران خود واقعا توجه کنند. همواره باید هرچه سلامت اخلاقی جامعه لطمه می زند ریشه کن شود و هرچه سلامت اخلاقی جامعه را تضمین می کند تقویت گردد. امروزه در جوامعی که حجاب نیست اخلاق جامعه به شدت آسیب دیده و برای ترمیم و اصلاح جامعه چاره ای جز ارزش بنیادین حجاب وجود ندارد. برهنگی ارزش را از بین می برد و او را تا حد یک کالا و یک جنس پست می کند، زنیکه تن و اندام خود را در معرض و دید همگان می گذارد و آنچه را که به جنسیت او مربو ط می شود به کوچه و بازار می کشد، در حقیقت می خواهد با تکیه بر زنانگی خود در جامعه جایی باز کند نه با تکیه بر انسانیت خویش. در واقع او بدین ترتیب اعلام می کند که آنچه برای او اصل است « زن بودنم اوست نه انسان بودن و نه اندیشه و لیاقت و کارایی او. هر قدر زن از شخصیت معنوی و زیبایی های درونی برخوردار باشد به همان میزان خود را از به نمایش گذاشتن زیبایی های ظاهری و جسمانی و خودنمایی وتن آرایی بی نیاز می بیند. زن نجیب و با عفت نباید طوری رفتار کند یا قدم بردارد که شهوت مرد شهوت پرست را براگیزاند. راه رفتن زن باید راه رفتن آرام و نجیبانه باشد، سخن گفتن زن باید بسیار ساده باشد و هیچ گونه کرشمه ای در آن به کار نرود. بسیاری از مردان به چنین زنی رحمت می کنند و نجابت و عفت او را می ستایند. زیرا هر مردی نظرباز و شهوتران نیست یا اگر هم چنین باشد در برابر این گونه عفت و نجابت و پاکدامنی سر تسلیم فرود می آورد و با نظر اعجاب و تحسین به چنین زنی می نگرد.

موضوع تحقیق پایانی عفت از دیدگاه قرآن و سنت است . با توجه به اینکه عفت به عنوان ملکه ای است که نفس و جان آدمی را در مقابل شهوات حفظ می کند هدف از تحقیق این است که افراد جامعه به وسیله آن به حفظ حریم خود پرداخته و از گزند همه فسادها و بی بندوباریها نجات پیدا کند. سعی شده با استفاده از آیات قرآن و اخبار رسیده از اهل البیت ( ع) که تکیه گاه اصلی در اکثر مباحث است با فیش برداری از اسناد و مدارک معتبر موجود در کتابخانه ها به توصیف تحقیق پایانی پرداخته شود بنابراین تحقیق در پنج بخش تدیون شده است: در بخش اول فصل او تعریف لغوی و اصطلاحی عفت مورد بررسی قرار گرفته است در فصل دوم به اهمیت و ضرورت عفت پرداخته شده است در بخش دوم فصل اول جایگاه عفت در اسلام عفت قبل از اسلام و دوران جاهلیت و دوران اسلامی چگونه بوده است. مورد بررسی قرار گرفته است. فصل دوم از منظر قران مورد بررسی قرار گرفته، فصل سوم عفت از منظر روایات و عفت و اخلاق و نقش آنها در سالم سازی جامعه انسانی مورد بررسی قرار گرفته است. در بخش سوم فصل اول ابعاد عفت و جنبه های فردی و اجتماعی عفت پرداخته شده است. در فصل سوم به الگوهای عفت همچون نقش حضرت زهرا ( س) اشاره شده است. بخش چهارم راههای تحصیل عفت در فصل اول به تأثیر تقوا در حفظ عفت پرداخته شده و در فصل دوم تأثیر حجاب در حفظ عفت مورد بررسی قرار گرفته است در بخش پنجم آثار عفت که در فصل اول به ثمره های عفت و در پایان به نتیجه و راهکارها پرداخته شده است و به منابع معتبری که در این زمینه به کار رفته اشاره شده است. - تعریف مفاهیم کلیدی: عفت به معنی باز ایستادن از حرام و پرهیز نمون از شهوات حرام بخصوص شهوت جنسی و امور مالی و در اصل بسنده کردن در چیزی اندک . قرآن کریم: کلام خدای متعال و تعالی است که از مصدر عزت و مقام کبریا و عظمت الهی به پیغمبر اکرم ( ص) نازل گشته و به وسیله آن راه سعادت به بشر نشان داده است. سنت: در لغت به معنای روش، رویه، آئین و شریعت آمده است. سنت در اصطلاح: قول و فعل و تقریر پیامبر اکرم ( ص) و سایر معصومین ( ع) است.

این پایان نامه شامل یک مقدمه کوتاه، سه فصل، یک پیوست و چکیده می باشد، در مقدمه اشاره به اهداف و روشها و پیشینه موضوع و معرفی فصلها شده است . در فصل اول ضمن بررسی واژه عفت (لغوی و اصطلاحی) و تعریف "عفت کلام" با استناد به آیات و روایات، بخشی نیز درباره کلام و بیان تحت عنوان "نقش کلیدی زبان در فرهنگ قرآن و احادیث " اختصاص یافته است . فصل دوم درباره "ادب الهی در تبیین معارف قرآنی" می باشد و دارای چهار بخش است که بخش اول آن شامل مفاهیم و تعاریف درباره ادب، ادب الهی، معارف و مفهوم ادب الهی در تبیین معارف می باشد و با توجه به مفهوم گسترده ای که از معارف (شامل اصول عقاید، اخلاق و احکام) فهمیده می شود سه بخش دیگر به ترتیب بعنوان ادب در تبیین اصول عقاید (توحید، نبوت و معاد) و ادب الهی در تبیین اخلاق و ادب الهی در تبیین احکام تنظیم شده است و همچنین به هر آیه ای که مورد سؤال و یا مبهم بود به پاسخگویی و روشنگری آن پرداختیم. فصل سوم درباره "نقش قرآن در اعتدال بخشیدن کلام و بیان" است که در آن به مباحثی درباره پیشگامی قرآن در اعتدال و اصلاح گفتار، شناساندن آفات زبان و سخن، اصلاح تعبیرات، شناسایی درد و ضعف جامعه و طرح گفتار درمانی، آموزش شیوه صحیح سخن گفتن و ارائه الگو پرداختیم. در پیوست به معرفی برخی کتب اخلاق و حدیث که در زمینه آفات زبان و بیان است پرداختیم./

موضوع این پژوهش، عفت کلام در قرآن و سنت می باشد. عفت کلام تشکیل شده از دو واژه عفت به معنای«باز ایستادن از حرام» و کلام به معنای«سخن و گفتار» می باشد. و در معنای اصطلاحی«کلامی است که از نظر محتوا و شیوه بیان قرین عفت باشد. تا کلام را از آفات آن و حرام بازداشته و آراسته به کلامی عفیف و زیبا کنیم. هدف از این تحقیق بیان جایگاه و ارزش عفت کلام است. زیرا کمرنگ شدن علت کلام در جامعه آسیب هایی را در پی خواهد داشت، که بر کسی پوشیده نیست. لذا بر آن شدیم که با بررسی نحوه کلام الهی و انبیاء، به بالا بردن سطح آگاهی زنان و مردان نسبت به فرهنگ جامعه اسلامی و اهمیت احترام به شخصیت هر یک از آنها مدد رسانیم. برای رسیدن به این مطلوب، مجموعه ای در سه فصل فراهم نموده ایم که در آن پس از بیان معانی واژگان مبهم در تحقق به بررسی آیات قرآن پرداختیم، تا نمونه های متعدد عفت در کلام را در آیات وحی بیابیم چه آیاتی که با رعایت عفت، مطالبی همچون احکام خاص زناشویی، داستانهایی عبرت آموز که دارای جزئیات عاشقانه و... را بیان می نمایند و هیچ گونه عدول از ادب و عفت نداشته اند. و چه آیاتی که مراقبت انبیاء در بیان سخنان شان را در مقابل دشمنان متذکر می شوند و در ادامه به بیان آثار و عواقب دنیوی و اخروی برخی گناهان زبان پرداختیم تا از طریق مراعات بیشتر، این موازین را یادآور شویم. عفت کلام موجب می شود در یک جامعه اسلامی هر یک از افراد به شخصیت دیگری احترام گزارد که نتیجه آن استحکام پیوندها و روابط اجتماعی و ایجاد وحدت و همدلی می باشد. روش مورد استفاده در این تحقیق؛ توصیفی و کتابخانه ای است.

عفو خصیصه ای است که جز در دلهای پاک یافت نمی شود و از ملکات فاضله ای است که فقط پاکان به آن آراسته هستند. گذشت از صفات و لوازم انسانیت است، هرچه انسانیت کامل شود گذشت بیشتر می شود. در اسلام عفو و گذشت یکی از اصول اساسی در برخورد با لغزش افراد با ایمان است و یکی از ثمرات شرح صدر است که درجذب نیروها موثر است. این خوی پسندیده پرتوی از صورت واقعی و موجی از احساسات انسان دوستانه را در دلها ایجاد می کند و کینه ها را می زداید و موجب می شود خصم از خصومت دست برداشته طرح دوستی و محبت بریزد. در قرآن و روایات هم ازعفو و گذشت بسیار یاد شده و مردم را به آن دعوت می کند.عفو یک روش تربیتی است و در صورتی که به موقع انجام گیرد دو اثر مهم دارد: یکی اینکه در قلب او اثر می گذارد و نسبت به اغماض کننده علاقه پیدا می کند و دیگر اینکه فطرت اخلاقی خطا کار را بیدار می سازد و از کرده خود پشیمان می کند. تغافل و خود را به فراموشی زدن هم مرحله ای بالاتر از عفو و گذشت در خانواده است که باعث مصونیت بیشتر خانواده می گردد. عفو در جایی بهتر است که موجب گستاخی فرد نشود، اینکه انسان حقی داشته باشد تا ازآن چشم پوشی کند، از روی عجز و ناتوانی نباشد، بلکه از موضع قدرت باشد، در مسائل شخصی باشد نه در مسائل عمومی و حقوق الهی، زمانی مصداق پیدا می کند که انسان قدرت انتقام داشته باشد در غیر این صورت سکوت انسان از مصادیق کظم غیظ خواهد بود. فلسفه عفو هم این است که انسان خاطی متنبه شده و خود را اصلاح نماید و دشمنی او به دوستی تبدیل گردد. از شرایط عفو هم می توان به نکاتی اشاره کرد، اینکه از جمله مواردی باشد که با جامعه ارتباط دارد احتیاج کسانی که از آنها بدی صادر شده به یاری کسانی که این بدی در حق آنها انجام گرفته است. برمبانی استوار ساختن پایه های اساسی جامعه و جدیت درعدم گسیختگی بنیادهای آن باشد، عدم تفریط حق در مسائل جامعه و امت . در سیره معصومین هم از پیامبر خاتم گرفته تا حضرت علی علیه السلام و امام حسین و امام حسن ( علیهما السلام) و بقیه خاندان اهل بیت که همه درمسائل زندگی خود عفو و گذشت را رعایت می کردند. ضد عفو هم انتقام است و آن این است که بدی کسی را با بدی جواب دادن و مثلاً فحش را با فحش و غیبت را با غیبت و بهتان را با بهتان پاسخ دادن. عوامل پیدایش عفو : بلند نظری و کمال روحی، عاطفه و نوع دوستی، ایمان به پاداش های الهی و توجه به آثار عفو می تواند باشد. عفو از همه اشخاص نیکوست ولی از رهبران و مبلغان نیکوتر است و خداوند در قرآن خطاب به پیامبر می فرمایند: عفو جمیل داشته باش یعنی عفوی که خالی از مواخذه و سرزنش باشد و عفوی سازنده است که قدرت بر انتقام داشته باشد که هم برای مظلوم که به اوصفای دل می بخشد و هم برای ظالم که او را وادار به اصلاح خویش می کند سودمند است. و اینکه بخشش فقط مربوط به گناه و لغزش نیست بلکه بخشش مال را هم شامل می شود و ازجمله آیین بخشش اینکه بدون منت و اسراف باشد. در مورد ارزش اخلاقی عفو هم در روایات و قرآن به آن توجه شده است اینکه عفو از صفات پروردگار و از صفات پرهیزکاران است. اجر عفو کننده برخداست و اینکه عفو کننده محبوب خداست. و از آثار مثبت دنیوی و اخروی عفو و بخشش مشمول عفو الهی و آمرزش گناه، از بین رفتن کینه ها، دوام حکومت و طول عمر، بدون حساب وارد بهشت می شود و عزت دنیا و آخرت را برای فرد به ارمغان می آورد. آثار منفی عدم گذشت هم این است که بدترین و خبیث ترین مردم است و نشانه بیماری و عیب باطن است.

دو فعل ضد: عفو و انتقام، هر دو در قرآن کریم به خداوند منسوب شده اند و صفات ملازم با هر یک (رحمت، مغفرت، حلم ، صبر و ... برای عفو و عزت، قدرت ، عدل و... برای انتقام) به وفور در باره باری تعالی به کار رفته است. از آنجا که ذات اقدس خداوند از هر نقصان و عیبی مبراست و حکمت الهی نیز اقتضا می کند، صدور عفو و انتقام - هر دو - از ذات ربوبی، حسن و پسندیده است و هریک بنا به مصلحت بندگان و احوال آنان صورت می پذیرد و از شوون ربوبیت خداوند است که به اعمال و احوال خلق خبیر و بیناست. در قرآن کریم و روایات معصومی - علیهم السلام - همچنین به آیات و روایاتی بر می خوریم که انسانها را به عفو و صفات ملازم آن دعوت و ترغیب می کنند؛ در عین حال آیات و روایات دیگری نیز هست که حق انتقام مشروع را - که مشروط به عدم تجاوز از تعدی روا داشته شده است - تایید و تشریع می کند. (همچون آیه قصاص، برخی آیات قتال و...) از بررسی دقیق این آیات و روایات در می یابیم که انتقام و عفو در صورتی که با شرایط خاصی توام باشند. مطلوب، پسندیده و بلکه لازمند و اگر فاقد آن شروط و شرایط باشند ، مذموم و ناپسند محسوب می گردند. در جایی که انسان توانایی بر انتقام کشیدن از ظالم و متعدی داشته باشد ، عفو و بخشایش از زیباترین اعمال انسانی و مستوجب پاداش دنیوی و اخروی است، مشروط به آنکه موجب تجری و گستاخی فرد ظالم و تعدی کننده نگردد و دست اورا بر خلق خدا دراز نکند. انتقام نیز در جای خود و با رعایت عدالت و حق، گاه گزینه ای مناسب و ممدوح است. از جنبه معرفت النفس، ممنوعیت مظلوم از حق انتقام چه بسا موجب پدید آمدن حقد و کینه در ضمیر وی می گردد که این حالات خود منشا بسیاری از رذایل اخلاقی، نظیر سوء ظن، غیبت ، حسد و .... است. از لحاظ جامعه شناسی نیز عقوبت و انتقام در بسیاری موارد پسندیده و بلکه لازم و ضروری است؛ زیرا تنبیه و تعزیر یکی از ابزارهای موثر بازدارندگی از منکرات در جامعه است. لذا قرآن کریم و روایات، انتقام بشری را به منزله ابزاری تربیتی به رسمیت شناخته اند ؛ هر چند در کنار آن به صبر و عفو و صفح نیز سفارش کرده اند و در قبال آن وعده مغفرت و رحمت الهی داده اند.

هدف پژوهش هدف خداوند از خلقت انسان چه بود، و معیار بندگی او در چیست افکار و اعمال و کردار آدمی بر چه محوری استوار می گردد تا به عنوان انسان کامل خلیفة الله شناخته شود با چگونه عبادتی انسان در مسیر عبودیت خدا روح تسلیم و رضا به حضرت احدیت را کسب می کند. روش پژوهش مراجعه مستقیم به فرهنگنامه های عربی و مفاسیر و کتب روایی . نتیجه کلی : عبد و بنده ی سر تا پا سلم تحت ولایت و سرپرستی پروردگار قرار می گیرد و روح عبودیت و توحید در وجودش تجلی می کند ، حتی خویشتن را ، و این است هدف نهائی آفرینش بشر که بندگی اختیاری اوست وهمه دوستیهایش در راه خدا و به خاطر خداست . چنین کسی در واقع خدا را ولی خود دانسته خواست خود را ، در خواست خوا، فانی کرده و محبوب خداوند تبارک و تعالی واقع شده است .

آنچه از عبودیت در منابع دینی یافت می شود عبارت است از فرمانبرداری بی چون و چرا از دین خدا ، تفاوتش با عبادت از اینجا ناشی می شود که عبودیت صفتی است که انسان به آن متصف می شود و حال اینکه عبادت از مقوله فعل و عمل است . آنچه از عبادت در قرآن یاد می شود غالباً در سه معنی بندگی، پرستش و اطاعت به کار رفته است و در این رابطه آیات متعددی به این مسئله پرداخته است. عبادت در ادیان الهی نیز با توجه به مقتضیات زمانی و مکانی در نوع خاص خود وجود داشته است چرا که وجود پیامبران الهی خود گویای این مطلب است . با تدبیر در آیات قرآن و وجود این سوال که انگیزه و هدف از آفرینش انسان چه بوده است به اهمیت عبودیت و بندگی خداوند پی خواهیم برد چرا که در آیات قرآن این نکته به وضوح مطرح شده است که هدفی جز عبادت خداوند نبوده است . زمانی که عبودیت صورت گرفت دستاوردهایی خواهد داشت که سعادت انسان را در پی دارد . از جمله این دستاوردها میتوان به دستیابی به یقین ، برخورداری از خشیت الهی ، برخورداری از روزی فراوان او . . . اشاره نمود . آنچه میتوان از رابطه عبودیت و اسلام از آن یاد کرد چیزی جز تسلیم محض شدن انسان در برابر فرامین الهی نیست و این از مراتب اسلام فهمیده می شود . مراتبی که میتوان از آن یادکرد عبارتند از پذیرفتن ظاهری امر و نهی خدا خواه قلب موافق باشد یا نباشد ، اطاعت قلبی نسبت به عموم اعتقادات بر حق و اعمال صالح و در پی کسب رضایت مولای خود بودن است . از عبودیت حضرت ابراهیم و رسول اکرم در آیات قرآن یاد شده است و مراتب عبودیتشان را قرآن بیان کرده است . آنچه به عنوان آخرین مطلب می توان از آن یادکرد اهمیت توحید عبادی است که همان دعوت مشترک تمام انبیاء و هدف بعثت آنان بوده است و این همان پرورش دادن و سوق دادن مردم به سمت پرستش و عبودیت خداوند یگانه است .

تحقیقی در موضوع اهل بیت(ع) و نقش آنان در نگهداری و حراست از قرآن است. نویسنده ضمن تأکید بر عدم امکان تحریف لفظی قرآن، خطر تحریف معنوی را آسیبی بزرگ برای قرآن بر می شمرد و به مباحث عترت(ع) از دیدگاه مفسران، روایات و آیات و برخی از اختصاصات شخصیتی عترت پیامبر(ص)و پیامدهای جدایی قرآن از تعالیم اهل بیت(ع) می پردازد. در بخش دیگری تحت عنوان عترت(ع) احیاگران قرآن، از نقش معرفتی عترت(ع) در جنبه های مختلفی همچون جمع آوری قرآن، ارجاع مردم به قرآن و تحمل گرفتاری ها برای بقای آن سخن گفته شده و به نقش عملی و اجرایی عترت(ع) با بیان شرح و تفسیر قرآن و شیوه های تفسیر اهل بیت(ع) توجه می دهد. نویسنده در بخش پایانی به نقش عترت(ع) در قرآن پژوهی و قرآن شناسی پرداخته و راه کارهای اهل بیت(ع) برای ماندگاری تفسیر و معارف قرآنی را بر شمرده و موقعیت های ویژه اهل بیت(ع) و اقتضائات زمان آن را شرح می دهد و با بیان لزوم تعدّد امامان (ع)، روش های متفاوت آنان به اقتضای شرایط زمان و مکان را گوشزد نموده است.