جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

‫در تفسير قرآن کريم، تاريخ به‌عنوان يکي از منابع مهم تفسيري به‌شمار مي‌رود، تا جايي که در دسته‌اي از آيات قرآن، اطلاع از گزارشات تاريخي ضروري بوده، و عدم آگاهي از آن موجب خطاي مفسر خواهد شد؛ در آياتي هم که اطلاعات تاريخي ضروري نيست، آگاهي از آن موجب کامل‌تر شدن تفسير مي‌شود. توجه قرآن، به سرگذشت امت‌ها و پيامبران پيشين، نقش تاريخ در تفسير قرآن را برجسته‌تر ساخته، و از نظر قرآن، تاريخ همواره به‌عنوان ابزاري براي تحقق اهداف تربيتي و هدايتي اسلام مطرح بوده است. روشن است که در تفسير قرآن کريم، فقط آن دسته از گزاره‌هاي تاريخي کاربرد دارد که از سوي خداوند به‌نحوي در قرآن مورد اشاره قرار گرفته است. همچنين استفاده تفسيري از محتويات کتب تاريخي، به‌دليل برخورداري آن‌ها از مطالب نادرست، بايد بر اساس ملاک و ضابطه باشد، تا مفسر قرآن دچار تفسير به‌رأي نشود. اين دقت به‌خاطر آن است که تدوين کتب تاريخي مسلمانان همزمان با ورود اسرائيليات در منابع اسلامي بوده است. براي استفاده بهتر از تاريخ در حوزه تفسير، مي‌توان تاريخ را به دو بخش قبل از عصر نزول، و عصر نزول قرآن تقسيم نمود؛ حوادث قبل از عصر نزول قرآن محدود بوده، و در برخي از موارد توسط مورخين مسلمان ‌ثبت گرديده، و به‌صورت مکتوب به‌دست ما رسيده است، به‌همين دليل، اين بخش از تاريخ از اهميت ويژه‌اي برخودار است. در اين رساله تاريخ به‌معناي عام آن در نظر گرفته شده، و شامل روايات و گزارشات تاريخي، اسباب نزول و قصص مي‌شود. همچنين گزارشات باستان‌شناسي نيز به‌عنوان بخشي از تاريخ محسوب گرديده است. نهايتاً به اين نتيجه مي‌رسيم که استفاده از تاريخ در چارچوب خاص و مشخص شده، براي شفاف‌سازي و ماندگاري پيام قرآن لازم و مفيد است. مقايسه بين نکات تاريخي مورد اشاره قرآن و گزارشات تاريخي، نقش و کاربرد تاريخ را در حوزه تفسير مضاعف مي‌کند.

‫يکي از مسلکهاي فقهي در ميان شيعيان، اخباريگري است. اخباريها در رابطه با تفسير قرآن، بر اساس مباني خاص خود، روش تفسيري خاصي را اتخاذ کردهاند. اين پژوهش در چهار فصل، به نقد و بررسي مباني و روش آنها پرداخته است. مکتب اخباريگري آثار مثبت و منفي فراواني داشته است. از آثار مثبت آن ميتوان به تأليف برخي جوامع روايي شيعه اشاره نمود. دانشمندان اخباري به دو گروه افراطي و معتدل تقسيم ميشوند. اخباريهاي افراطي متأثر از روايات «نهي از تفسير به رأي» و ادله ديگر، تفسير قرآن را جز با استناد به روايات جايز نميدانند. ولي اخباريان معتدل، تفسير قرآن را با رعايت اصول و قواعد تفسير مجاز ميدانند. اخباريها متواتر بودن قرآن را از مسلمات و ضروري دين ميدانند؛ به جز بعضي از اخباريها که قرآن را متواتر نميدانند. اخباريها به جز برخي از آنان، قائل به عدم تحريف قرآن هستند. عمدهترين دليل بعضي بر تحريف قرآن، برخي از روايات است که به لحاظ دلالت و سند مشکل دارند. اين روايات نقد و بررسي شده است و عدم تحريف قرآن، با عقل و نقل ثابت شده است. اعجاز قرآن نيز يکي از مسلّمات در ميان مسلمانان است که اخباريان نيز به آن باور دارند؛ گرچه در آثار آنها، مطلب زيادي در اين زمينه به چشم نميخورد. بعضي از اخباريها قائل به عدم امکان تفسير قرآن هستند. دلايل امکان فهم قرآن ارائه شده و دلايل اخباريها نقد و بررسي شده است. همچنين اخباريهاي افراطي قائل به عدم جواز تفسير قرآن هستند و براي اين مدعا دلايلي را ارائه کردهاند که دلايل جواز تفسير قرآن نيز ارائه شده و ادله قائلان به عدم جواز، نقد و بررسي شده است. از ميان روشهاي تفسيري، اخباري ها تفسير روايي را برگزيدهاند. اخباريهاي افراطي تفسير قرآن را منحصر به معصومان( ميدانند؛ ولي اخباريهاي معتدل، تفسير با عقل را بدون کمک گرفتن از معصومان(، تفسير به رأي ميدانند. اخباريها دلايلي را بر نقد تفسير اجتهادي ارائه کردهاند که در اين پژوهش نقد و بررسي شده است.