جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

---

‫قرآن و احاديث اسلامي، به‌عنوان دو منبع مهم و اصلي انديشه و تمدن اسلامي، همواره در اولويت مطالعات و اتهامات مستشرقان بوده است. در اين زمينه، دايرة‌المعارف قرآن لايدن يکي از جديدترين و مهم‌ترين آثار قرآني مستشرقان است که از سال 1993 تا سال 2006 ميلادي در قالب 6 مجلد تدوين گرديده است. پژوهش حاضر مقاله "حديث و قرآن" را از اين مجموعه برگزيده و مورد ترجمه و نقد و بررسي قرار داده است. اين مقاله در حوزه علوم قرآني تدوين گرديده و مسائل مختلفي در آن مطرح شده است. مؤلف مقاله با طرح مسايلي مانند نسيان پيامبر اسلام(، بيماري ايشان، افسانه غرانيق، عدم تدوين قرآن در زمان حيات پيامبر، و مسأله تحريف قرآن، تلاش کرده تا اصالت وحي و قرآن را مورد تشکيک قرار دهد. او همچنين با مطرح کردن وقوع جعل گسترده در سند و متن روايات اسلامي، و نيز عدم اهتمام مسلمين به حديث و سنت پيامبر اسلام(، و در نتيجه پيدايش احاديث در زماني متأخر از دوران پيامبر و صحابه ايشان، قصد ايجاد تشکيک در اصالت تاريخي روايات اسلامي را دارد. البته کذب بودن اتهامات وارد شده بر شخصيت پيامبر اسلام(، و نيز غرض‌ورزي مستشرقان در اين زمينه، کاملاً آشکار است. همچنين حفظ کامل قرآن و مصونيت آن از تحريف، از ابتداي نزول تا امروز، همواره مورد اهتمام مسلمانان بوده و اين مسأله به صورت مستدل نيز مطرح شده است. در بحث احاديث اسلامي نيز، با تأکيد بر سيره و مکتب اهل بيت‌( مبني بر تداوم نقل و کتابت حديث از زمان پيامبر تا تشکيل جوامع روايي، شبهات مطرح شده مردود خواهد بود. در مجموع، اين پژوهش روشن مي‌سازد که يک پيش‌فرض نهفته در تحقيقات اکثر مستشرقان وجود دارد، که آن غيرالهي بودن دين اسلام، و معرفي پيامبر گرامي اسلام( به‌عنوان پديدآورنده قرآن، و نه به‌عنوان پيامبر خدا است.

---

---

‫شيوه تاريخ‌نگاري قرآن و منابع تاريخي، داراي تفاوت‌هاي عمده‌اي است که نگارنده آنها را از جهت شکل و ساختار و محتوا، مورد مطالعه و مقايسه قرار داده است. وي برخي از حوادث را که در مدينه اتفاق افتاده است، مانند غزوات بدر، احد، خندق، عهد‌شکني بني‌قريظه و داستان افک، از نظر تاريخي با اهميت‌تر دانسته و به بررسي تطبيقي شيوه تاريخ‌نگاري قرآن و منابع تاريخي در باره آنها مي‌پردازد. از ديدگاه وي، تاريخ‌نگاري قرآن داراي ساختاري منظم و منطقي است و به هنگام بيان يک حادثه، ابتدا با يک مقدمه کوتاه وارد بحث مي‌شود و حادثه را به همراه تبيين و تحليل، به مخاطبان ارائه مي‌دهد و پيامدها و نتايج آن حادثه را ذکر مي‌کند. اين در حالي است که منابع تاريخي، بيشتر روايي هستند و حوادث را بدون تحليل و نتيجه‌گيري نهايي بازگو مي‌کنند. تفاوت ديگري که قرآن با منابع تاريخي دارد، در گزينش واژه‌هاست؛ چرا که در قرآن کريم دقت و اهتمام ويژه‌اي به انتخاب کلمات صورت گرفته است. البته از جهت تفصيل مطالب، منابع تاريخي تمامي جزئيات حوادث را نقل مي‌کنند؛ ولي قرآن، به اختصار بيان مي‌کند و بيشتر به تحليل مطالب مي‌پردازد. نويسنده در مقايسه محتوايي، مباحثي را در چهار محور بيان مي‌کند: 1.عوامل و مؤلفه‌هاي بسترساز: به اعتقاد نويسنده، قرآن برعکس منابع تاريخ‌نگاري، نگاهي ماورايي به وقايع دارد. 2.عوامل تأثيرگذار در حين وقوع: اراده الهي، لطف و ياري خداوند و امدادهاي غيبي را از جمله عوامل مورد نظر قرآن و عواملي همچون بارش باران و مشاجره قريش در غزوه خندق را عوامل مورد نظر تاريخ‌نگاران ذکر کرده است. 3.نتايج و پيامدها: از نظر قرآن، اعتلاي حق و سرنگوني باطل، آگاهي دادن و اتمام حجت، مجازات کافران، و شهادت و زندگي جاويد، و از نگاه تاريخ‌نگاري، شکست و پيروزي ظاهري، نتايج رخدادهاي دوران نبوي هستند. 4.سنجش اعتبار قرآن و منابع تاريخي: از اين نظر نيز قرآن با هيچ منبعي قابل مقايسه نيست.