جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

‫در این نوشتار سعی شده مبانی و روش تفسیری، تفسیر نهج البیان عن کشف معانی القرآن اثر مرحوم محمدبن حسن شیبانی، از علمای قرن پنجم هجری مورد تحقیق قرار گیرد. هدف از این پژوهش شناخت مولفه ها یی است که ماهیت و جهت گیری هر تفسیری از جمله نهج البیان از پذیرش یا عدم پذیرش آنها از جانب مولف به شدت تأثیر می پذیرد، بنابراین پیدا کردن درک صحیحی از مبانی مورد نظر شیبانی در تفسیر کتاب خدا و روشی که ایشان در این روند پی می گیرد از اهداف اصلی این پژوهشند. چنانکه از عنوان این پایان نامه مشخص است، نوشتار حاضر در صدد تعیین مبانی تفسیری شیبانی در تفسیر نهج البیان و یافتن شیوه تفسیری وی است. بنابراین دامنه تحقیق حاضر، مباحثی چون اصول و قواعد و منابع تفسیری نهج البیان را در بر نخواهد گرفت. در این پایان نامه بجز کتب مناهج تفسیری از تفاسیر متقدم و متاخرین شیعه و سنی و کتب علوم قرآنی مرتبط و برخی از کتب لغت و پاره ای از آثار متکلمین، هنچنین از کتب شرح حال و ترجم و طبقات المفسرین سود برده شده است. در فصل اول این پژوهش به عنوان مقدمه تعاریف کلیات تحقیق آورده شده و به اختصار در مورد آن توضیحاتی داده شده است. فصل دوم شامل زندگی نامه محمدبن حسن شیبانی و معرف اجمالی تفسر نهج البیان است. در این فصل به مباحثی جون آثار دیگر شیبانی، عصر تألیف نهج البیان، انگیزه تألیف تفسیر، نسخه های خطی و چاپی نهج البیان و ... در این فصل مورد بررسی قرار گرفته است. بسیاری از پرسش ها ی این فصل که راجع به حیات شیبانی و چگونگی شکل گیری تفسیر نهج البیان است به علت گمنام بودن وی، به پاسخ مانده است. در اهمیت و جایگاه این تفسیر در تفاسیر شیعه می توان به استفاده سید هاشم بحرانی در البرهان از نهج البیان اشاره کرد؛ همچنین برخی دیگر از تفاسیر معاصر به واسطه البرهان مطالبی از این تفسیر نقل کرده اند. در فصل سوم به بررسی مبانی شیبانی در تفسیر آیات قرآن پرداخته شده است. در مبانی تفسیر از اصول بنیادینی سخن گفته می شود که هر نوع موضع گیری در خصوص آنها، موجودیت تفسیر یا قواعد روش تفسر را تحت تأثیر قرار میدهد. در این فصل در این خصوص به مباحثی چون تحریف ناپذیری قرآن و محکم و متشابه پرداخته شده است. شیبانی اگر چه قائل به عدم تحریف قرآن است اما ذیل برخی آیات روایاتی ذکر می کند مبنی بر حذف برخی کلمات از قرآن . البته چنانکه خواهیم گفت نقل یک روایت دلیلی بر التزام و اعتقاد به مفاد آن نیست. در بحث محکم و متشابه به بررسی این مفاهیم از دیدگاه نهج البیان در مسائل مربوط به این مبنا پرداخته شده است. در فصل چهارم شیوه مفسر در تفسیر آیات مورد بررسی قرار گرفته است. روش تفسیری امری است فراگیر که مفسر آنرا در همه آیات قرآن به کار می برد و اختلاف در آن باعث اختلاف در کل تفسیر می شود. این فصل ذیل بحث روش تفسیری شیبانی در نهج البیان به روش تفسیری قرآن به قرآن و تفسیر قرآن به روایت که مورد اهتمام مؤلف بوده پرداخته شده است. فصل پنجم آخرین فصل این نوشتار است که در آن به دیدگاههای علوم قرآنی و کلامی نهج البیان می پردازد. در مبحث دیدگاههای علوم قرآنی مباحثی چون حروف مقطعه، ناسخ و منسوخ و اعجاز قرآن مورد بررسی قرار گرفته و دیدگاههای مرحوم شیبانی و دیگر صاحب نظران را در این موارد بیان شده است. مبحث دیدگاههای کلامی نهج البیان به مباحثی چون رؤیت خداوند، آیات متشابه اعتقادی، عصمت و امامت و جهت گیری شیبانی در ین موارد می پردازد.

‫قرآن کريم تنها کتاب آسماني است که با عنايت ويژه خداوند از هرگونه تحريفي مصون مانده است. بنابر اين، منبعي مطمئن براي دست‌يابي به معارف و آموزه‌هاي وحياني خواهد بود. تفسير قرآن کريم هم از همان روزهاي آغازين نزول اين کتاب شروع گرديده، و در طي قرون و اعصار پس از آن به گونه‌هاي مختلف ادامه يافته است. يکي از روش‌هاي تفسيري که مورد قبول اکثريت قريب به اتفاق مفسرين است، روش تفسير قرآن به قرآن مي‌باشد. در اين روش تفسيري، مي‌توان با استناد به آياتي از قرآن، آيات ديگر را تفسير کرد. در حقيقت اين روش، همان روش نبي اکرم (ص) و ائمه معصومين( مي‌باشد. امام علي( نيز به‌دليل برخورداري از امتيازات منحصر به فرد، جايگاه ويژه‌اي در دانش تفسير دارد. حجيت قرآن، عدم تحريف قرآن، امکان فهم قرآن، حجيت سنت نبي اکرم (ص) ، برتري تفسير اهل بيت(، جامعيت قرآن، تأويل و حرمت تفسير به راي، برخي از مباني تفسيري امام علي( را تشکيل مي‌دهد. سخنان بر جاي مانده از آن حضرت در قالب خطبه، نامه و وصايا، شاهد صادق احاطه و اشراف بي‌مانند امام بر آيات قرآن و تفسير آن است. به‌همين دليل، حضرت علي( به مناسبت‌هاي گوناگون در فرمايشات مختلف، به تفسير آياتي از قرآن با استناد به آيات ديگر پرداخته‌است. ارجاع متشابهات به محکمات، تفسير آيات مطلق با آيات مقيد، و عام با خاص، توضيح آيات مجمل با آيات مبين و مفصل، تعيين مصداق آيه به‌وسيله آيات ديگر، استفاده از سياق آيات و تفسير، تعيين معاني اصطلاحات قرآني با کمک آيات ديگر، توجه به آيات متشابه، ترجيح يک احتمال در معناي آيه با کمک آيات ديگر قرآن، و جمع آيات ناسخ و منسوخ، برخي از شايع‌ترين گونه‌ها و شيوه‌هاي فرعي تفسير قرآن است که مورد توجه آن حضرت بوده است.

موضوع اصلی کتاب، خداشناسی فطری است در معنایی که در قرآن و کلمات معصومین مطرح شده است. بدین سان، در این نوشتار به مسئله فطری بودن گرایش به خدا ـ از نظر ارتباطی که با فطری بودن خداشناسی دارد ـ توجه گردیده است. در فصل نخست، معانی لغوی و اصطلاحی فطرت، تاریخچه بحث و فطری بودن گرایش به خدا از دیدگاه‌های مختلف بررسی می‌شود. فصل دوم به بررسی راه‌های شناخت خدا و دیدگاه‌های مختلف درباره خداشناسی فطری اختصاص دارد. در فصل سوم، آیات و احادیث و کلمات معصومین درباره فطرت خداشناسی آورده شده و در فصل چهارم ادله‌ای که از طریق امور فطری برای شناخت و اثبات خدا مطرح شده بررسی می‌شود.

‫مباحث اين پايان نامه عبارتند از: انگيزش از ديدگاه مكاتب مختلف روان شناسى، روشهاى انگيزش در قرآن نظير تبشير، پاداش مضاعف، محبت، هبه، يادآورى نعمتها، قبول توبه و مواجهه با نتايج اعمال؛ روشهاى بازدارنده در قرآن مانند انذار، نهى از منكر، مبارزه با انحراف؛ انواع كيفر از نظر حقوق و فقه اسلامى چون حدود، تعزيرات، قصاص و ديات.'