جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

‫چکيده : نوشتار حاضر با توجه به ماهيت حکومت در آموزه‌هاي قرآني و روايي، تفاوت حکومت در دين اسلام و جوامع اديان ديگر و نيز مؤلفه‌هاي اصلي حکومت در اسلام و غرب را تجزيه و تحليل مي‌کند. نويسنده ويژگي‌هاي حکومت اسلامي از جمله خدامحوري و محوريت توحيد در ارکان حکومت اسلامي را بازگفته و با ويژگي‌هاي حکومت در غرب، مانند سکولاريسم، امانيسم و ليبراليسم مقايسه کرده است. وي همچنين ضمن مقايسه اهداف حکومت در اسلام و غرب، تفاوت ماهوي حکومت و سياست در اسلام و غرب را نتيجه گرفته است. از نظر وي فلسفه و هدف حکومت در اسلام تأمين عدالت در همه عرصه‌ها و رشد و تعالي انسان‌ها است، در حالي که هدف اصلي حکومت کشورهاي غيراسلامي، تأمين آزادي، معاش، امنيت و رفع نيازهاي مادي آن‌هاست. وي در چهار فصل به بررسي تطبيقي حکومت در اسلام و غرب مي‌پردازد. در فصل اول به بررسي مفهوم حکومت اسلامي و جايگاه حکومت در اسلام پرداخته و بر جنبه الهي داشتن حکومت، طبق آيات و روايات تأکيد کرده و ادله عقلي و نقلي ضرورت حکومت را ذکر مي‌کند. در فصل دوم اصول و مباني حکومت از منظر اسلام و حکومت‌هاي غير ديني را بررسيده و توحيد محوري، غايتمندي خلقت، انسان شناسي، عدم جدايي دين از سياست و امامت و رهبري را از مؤلفه‌هاي حکومت اسلامي و سکولاريسم، امانيسم، ليبراليسم و دموکراسي را از مؤلفه‌هاي حکومت‌هاي غير ديني و لاييک مي‌شمارد. وي در فصل سوم هدف حکومت در اسلام را دعوت به توحيد و احياي ارزش‌هاي ديني و انساني و مبارزه با بدعت‌ها خوانده و دفاع از محرومين، رفع ظلم و مظاهر طاغوت و گسترش عدالت اجتماعي را در حکومت اسلامي يک اصل دانسته، در حالي‌که اهداف اصلي حکومت در حکومت‌هاي غير ديني فقط تأمين نيازهاي دنيوي مردم عنوان شده، که آن هم در حد شعار است و در بسياري مواقع به عمل منجر نمي‌شود و واقعيت ندارد.

‫دشمنان اسلام براي دور کردن جوامع بشري از دين اسلام، چهره‌اي خشن و ناسازگار از اين دين ترسيم نموده و روح مسالمت‌جوي اسلام را پنهان ساخته‌اند. پژوهش حاضر با روش توصيفي ـ تحليلي به بررسي آيات قرآن درباره حقوق کفار و اقليت‌هاي مذهبي پرداخته است. مراد از کافر در فقه شيعه، انساني است که ديني غير از اسلام را بپذيرد و يا با وجود پذيرش اسلام، ضروريات دين را انکار نمايد؛ بنابراين، اهل کتاب و مشرکان از مصاديق کافر هستند. آموزه‌هاي اسلامي براي همزيستي و رابطه مسلمانان با کفار، دوگونه از اصول را مقرر نموده است؛ حالت نخستين و اصلي در روابط مسلمانان با کفار، روابط مسالمت‌آميز و همراه با صلح است و بر همين اساس، پاي‌بندي به معاهدات، حل و فصل مسالمت‌آميز اختلاف‌ها، و تأليف قلوب، مورد توجه قرار مي‌گيرد. اما اگر کفار به قصد تجاوز، راه جنگ و خصومت را در پيش بگيرند، اسلام اصولي را در قالب روابط قهرآميز مسلمانان با کفار مقرر کرده است که شامل: آمادگي رزمي، حفظ اسرار و اطلاعات، مقابله ‌به‌مثل، و اسارت دشمن مي‌شود. ابعاد همزيستي مسلمانان، با کافران نيز در اسلام مورد توجه قرار گرفته و در همين راستا رفتار نيک اجتماعي، رعايت عدالت، احسان و نيکي به معاهدان و پاي‌بندي به پيمان‌ها توصيه شده است؛ اما از دوستي و اطاعت کافران، همراز شدن با آنان، خضوع در برابر ايشان و استغفار براي آن‌ها، نهي شده است. کافران حق تبليغ عقايد خود در کشورهاي اسلامي را ندارند. از نظر حقوقي، کافر از مسلمان ارث نمي‌برد، ديه ذمي بر مسلمانان واجب است، حفظ امانت ايشان واجب است، ازدواج مرد مسلمان با زنان اهل کتاب جايز است، و مسلمان به‌خاطر قتل کافر معاهد، قصاص نمي‌شود بلکه تازيانه خورده و تبعيد مي‌شود. از نظر اقتصادي، داد و ستد با کافر غيرحربي جايز است و از نظر سياسي، هيچ عمل و رابطه‌اي که موجب سلطه و سيادت کافران گردد جايز نيست.

‫عدالت و اجراي آن همواره مورد توجه تمام مكتب ها، از گذشته تاكنون بوده است. تفاوت مكتب اسلام با ديگر مكاتب آن است كه، اسلام دو مؤلفه حق و تكليف را ملازم يكديگر قرارداده، آنجا كه تكليفي واجب شده، به دنبال آن حقي نيز بر آن مترتّب شده است و رعايت حقوق و تكاليف متقابل را شرط اجراي عدالت قرار داده است. قرآن كريم فلسفه تشكيل حكومت ها و بعثت انبياء(عليهم السّلام) را اقامه قسط و عدل و حل اختلافات گوناگون ميان بشر دانسته و عدالت را ميزان تعادل بخشي زندگي بشري ناميده است؛ لذا در زمينه اجراي عدالت در جامعه فرامين بسياري دارد. از جمله اين فرامين امر به تقواي فردي، وضع و اجراي قوانين عادلانه و رسيدگي به ضعفاي جامعه است. مولاي متقيان حضرت علي(عليه السّلام) عدالت را نه تنها يك تكليف، بلكه ناموس الهي مي داند. در نهج البلاغه ايشان، عدالت به عنوان يك فلسفه و نظريه اجتماعي سياسي، مورد توجه قرار گرفته است. از اساسي ترين مظاهر عدالت در نظر امام علي (عليه السّلام) رعايت مساوات است. بيشترين اوامر ايشان به كارگزارانشان، درباره لزوم رعايت مساوات و اجراي عدالت بين اقشار مختلف مردم است. از جمله اساسي ترين عوامل اجراي عدالت مي توان به حاكميت قانون عادلانه در جامعه ، دينداري وتقواي افراد جامعه،رسيدگي به محرومان ومستضعفان جامعه، حكومت حكمرانان عادل،نظارت همگاني و... اشاره نمود. موانع اجراي عدالت نيز مواردي از قبيل نبود قانون عادلانه، حكومت جور، انسان محوري و سودگرايي، دنيا طلبي حكام و استثمار و انحصار گرايي و.... مي باشند. واژگان كليدي: قرآن كريم، نهج البلاغه، عدل، عدالت اجتماعي، قسط، مساوات، ظلم

---

‫چکیده و 20 صفحه از متن الکترونیکی در پیوست ها و منابع دیجیتالی قابل رؤیت می باشد

‫مفسران در تفاسیر خود علاوه بر مطالب تفسیری به مباحث علوم قرآنی نیز پرداخته اند، یکی از این مفسران، فخررازی است که در این پایان نامه آرای او راجع به چهار بحث علوم قرآنی اعجاز، محکم و متشابه، ناسخ و منسوخ و حروف مقطعه در تفسیر کبیر او مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.به دست آوردن آرای این مفسر راجع به این چهار بحث مذکور در تفسیر کبیر او از آن جهت حائز اهمیت است که اولاً از بزرگترین مفسران است و تفسیر کبیر او از مهم ترین تفاسیر است و ثانیاً با به دست آوردن این آرا می توانیم تا حدودی با فضای فکری و علمی عصر این مفسر آشنا شویم. فخررازی در تفسیر کبیرش راجع به چهار بحث علوم قرآنی اعجاز، محکم و متشابه، ناسخ و منسوخ و حروف مقطعه به ترتیب به مباحثی چون: دلایل اعجاز قرآن، مسئله ی تحدی قرآن، وجوه اعجاز قرآن؛ معنای محکم بودن تمام قرآن، معنای متشابه بودن تمام قرآن، مراد از محکم بودن برخی از آیات قرآن و متشابه بودن برخی دیگر، علم به متشابهات؛ اصطلاح ناسخ، ادلّه ی قائلان به وقوع نسخ، آیات مورد ادعای نسخ، معنای حروف مقطعه، حکمت افتتاح سور با حروف مقطعه پرداخته است؛ این مباحث در این پایان نامه مطرح و مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. از جمله آرای فخررازی که در اینجا شایان ذکر است، این است که او در جایی از تفسیر کبیرش قول به صرفه راجع به اعجاز قرآن را بی اشکال دانسته است گرچه در جایی دیگر از تفسیرش به این قول ایراد گرفته است لیکن ممکن است میان سخنان او جمع کرد؛ همچنین معنای اینکه برخی از آیات قرآن محکم و برخی دیگر متشابه هستند را از جهت رابطه ی لفظ با معنا توضیح داده و گفته است که نص و ظاهر، محکم هستند و مجمل و مؤول، متشابه اند؛ همچنین به نظر می رسد که او سعی دارد تا جایی که مقدور است نسخ آیات قرآن را نپذیرد و تخصیص را بر نسخ، ترجیح می دهد؛ نیز معتقد است که حروف مقطعه ی هر سوره ای، اسم سوره برای همان سوره است. قابل ذکر است که منابعی که در نقد و بررسی از آن ها استفاده شده است بیشتر جزء منابع تفسیری و علوم قرآنی هستند. کلیدواژه ها: فخررازی، تفسیر کبیر( مفاتیح الغیب)، اعجاز، محکم و متشابه، ناسخ و منسوخ، حروف مقطعه.

‫شيوه تاريخ‌نگاري قرآن و منابع تاريخي، داراي تفاوت‌هاي عمده‌اي است که نگارنده آنها را از جهت شکل و ساختار و محتوا، مورد مطالعه و مقايسه قرار داده است. وي برخي از حوادث را که در مدينه اتفاق افتاده است، مانند غزوات بدر، احد، خندق، عهد‌شکني بني‌قريظه و داستان افک، از نظر تاريخي با اهميت‌تر دانسته و به بررسي تطبيقي شيوه تاريخ‌نگاري قرآن و منابع تاريخي در باره آنها مي‌پردازد. از ديدگاه وي، تاريخ‌نگاري قرآن داراي ساختاري منظم و منطقي است و به هنگام بيان يک حادثه، ابتدا با يک مقدمه کوتاه وارد بحث مي‌شود و حادثه را به همراه تبيين و تحليل، به مخاطبان ارائه مي‌دهد و پيامدها و نتايج آن حادثه را ذکر مي‌کند. اين در حالي است که منابع تاريخي، بيشتر روايي هستند و حوادث را بدون تحليل و نتيجه‌گيري نهايي بازگو مي‌کنند. تفاوت ديگري که قرآن با منابع تاريخي دارد، در گزينش واژه‌هاست؛ چرا که در قرآن کريم دقت و اهتمام ويژه‌اي به انتخاب کلمات صورت گرفته است. البته از جهت تفصيل مطالب، منابع تاريخي تمامي جزئيات حوادث را نقل مي‌کنند؛ ولي قرآن، به اختصار بيان مي‌کند و بيشتر به تحليل مطالب مي‌پردازد. نويسنده در مقايسه محتوايي، مباحثي را در چهار محور بيان مي‌کند: 1.عوامل و مؤلفه‌هاي بسترساز: به اعتقاد نويسنده، قرآن برعکس منابع تاريخ‌نگاري، نگاهي ماورايي به وقايع دارد. 2.عوامل تأثيرگذار در حين وقوع: اراده الهي، لطف و ياري خداوند و امدادهاي غيبي را از جمله عوامل مورد نظر قرآن و عواملي همچون بارش باران و مشاجره قريش در غزوه خندق را عوامل مورد نظر تاريخ‌نگاران ذکر کرده است. 3.نتايج و پيامدها: از نظر قرآن، اعتلاي حق و سرنگوني باطل، آگاهي دادن و اتمام حجت، مجازات کافران، و شهادت و زندگي جاويد، و از نگاه تاريخ‌نگاري، شکست و پيروزي ظاهري، نتايج رخدادهاي دوران نبوي هستند. 4.سنجش اعتبار قرآن و منابع تاريخي: از اين نظر نيز قرآن با هيچ منبعي قابل مقايسه نيست.