جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این رساله ما نخواستیم که کل نامه را بررسی کنیم و یا شرح دهیم بلکه قصد و هدفمان این بود که بتوانیم کلام مولا را با قرآن مجید تطبیق دهیم و بتوانیم ارتباط کلام علی(ع) را با قرآن بدست آوریم. از آن جا که این نامه(نامه 53) یکی از نامه های سیاسی امام است و شیوه حکومت داری را بیان می کنداین رساله فرصتی شد برای ارائه بخشهایی از اندیشه سیاسی حکیمانه و سیره پسندیده امیر مومنان علی(ع) که بر خاسته از قرآن کریم اندیشه و سیره پیامبر اکرم است. این نامه یکی از طولانی ترین نامه ای امام علی(ع) است ما این نامه را طی پنج بخش بررسی کردیم: بخش اول: کلیات که شامل 3 فصل است که هر 3 فصل به موضوع ربط دارد یعنی معرفی مالک، نهج البلاغه وحکومت علی(ع). بخش دوم: اوصاف رهبر، شامل2 فصل است همان ویژگی ها و استعدادهایی است که یک رهبر حکومت باید داشته باشد. بخش سوم: وظایف رهبر است که شامل شایسته سالاری، شناخت طبقه محروم، برقراری امنیت و صلح و... است. شامل 5 فصل است. بخش چهارم: رابطه رهبر با کارگزاران خود به گونه ای که با کارگزاران خود مشورت کند و بر روی کارهایشان نظارت داشته باشد که شامل2فصل است. بخش پنجم: رابطه رهبر با مردم که چگونگی برخورد رهبر با مردم را بیان می کند که شامل 5 فصل است.

در این رساله با عنوان «ادب در تعالیم قرآن» سعی بر آن شده که با استفاده و کمک از تفاسیر شریف و منابعی که در باب تدبر و تعقل در آیات نورانی الهی است جامعه عمل بپوشانیم. «ان شاءالله تعالی» این تحقیق در چهار فصل به بررسی«ادب در قرآن» پرداخته: در فصل اول می خوانیم، علمای اهل لغت برای«ادب» معانی مختلفی ذکر کردند همچون آداب دانی، سلوک، تربیت، آراستگی ظاهری، فروتنی، حیا و شکسته نفسی و غیره و در اصطلاح تلطیف روحی و شکوفایی فضایل اخلاقی انسان را می توان بر شمرد. با مطالعات و بررسی به نظر می رسد که اگر تربیت کردن توسط انسان و با برنامه نظام یافته ای تحقق یابد آن واژه را «تربیت» می نامند. اگر تحول از روزگار و حوادث تلخ و ناگوار ناشی باشد«ادب» می نامند. اخلاق هم در مورد صفاتی به کار می رود که به تدریج و در پی تکرار عملی حاصل شود به گونه ای که با استقرار آن حالت در نفس عمل به سهولت و بی درنگ انجام پذیرد. سؤال دیگر نسبی یا مطلق بودن ادب است، می دانیم که خوبی و بدی امری نسبی است یعنی معیار اساسی برای خوبی و بدی وجود ندارد برای شناختن خوبی و بدی باید در متن جامعه قرار گرفت تا بدانیم رفتار آن جامعه چه به ما می گوید، آداب و خاصیت تغییر پذیری دارد یعنی با خلق و خوها و نژادهای متفاوت تغییر می کند. نشست و برخاست و انس و معاشرت با افراد مؤدب خلق و خوی و رفتارمان را به زینت ادب می آراید. از لقمان حکیم در این باره پرسیدند: ادب از که آموختی؟ فرمود: از بی ادبان که هر چه از فعال ایشان در نظرم قبیح آمد از آن دوری کردم. در فصل دوم برخی از مصادیق ادب در رفتارهای فردی را به خواننده ارائه می دهند به طور مثال چگونگی و کیفیت راه رفتن و سخن گفتن. خداوند در قرآن فرموده: در راه رفتن و سخن گفتن اعتدال را رعایت نما و از صدای خود خواه که زشت ترین صداها صدای خران است. درست است که راه رفتن مسئله ساده ای است اما بیانگر حالات درونی و اخلاقی و احیاناً نشانه شخصیت انسان است. چرا که رو حیات در لابلای همه اعمال انسان منعکس می شود. خداوند می فرماید: «عباد الرحمن الذین یمشون علی الارض هوناً» البته باید دانست که تواضع در راه رفتن به این معنی نیست که بی رمق گام برداشت بلکه در عین تواضع گام هایی محکم و حاکی از جدیت و قدرت است. در باب سخن گفتن لقمان اندرزهایی پربار برای فرزند خویش دارد از جمله اینکه تا سخن گفتن ضرورتی نداشته باشد. سکوت بهتر است، البته باید فهمید که در مواردی که لازم است مؤمن سخن بگوید هرگز سکوت جایز نیست مانند جائیکه به کسی ظلم شده. قرآن که خود از جنس کلام است آداب سخن را کاملا رعایت می کند همچون فصاحت، بلاغت، لینت، سدید بودن کلام، میسور بودن کلام، حسن مطلع و ختام، عفت در کلام. از دیگر مصادیق آداب فردی آداب خوردن است که بارعایت آنها می توان به سلامت تن کمک کرد. دقت در شکل ظاهر و قیافه هم از دیگر دستورات اسلام است که به آن تأکید و سفارش فراوان شده مؤمن با ظاهر آراسته مردم را به سوی خود جذب می کند و سپس می تواند بر روی آنها تأثیر بگذارد. البته باید دانست که آراستگی ظاهری، نو پوشی، لباسهای متنوع و مد پرستی نیست. در فصل سوم مصادیق ادب در رفتارهای اجتماعی است چون خانواده، میهمانی، مجلس،آداب معاشرت با پیامبر و معصوم، با غیر مسلمان. مثلاً در خانواده اگر چه عواطف انسانی و مسئله حق شناسی به تنهایی برای رعایت احترام در برابر والدین کافی است، ولی اسلام در این مورد نیز کوتاهی نکرده و نیکی به والدین را پس از مسئله توحید قرار داده. یکی دیگر از مسایل مهم در اسلام صله رحم است که خود خدا در قرآن در داستان نوح و هلاکت پسرش تأکید کرده. یکی از عالی ترین درسهای انسانی و تربیتی که در مکتبهای الهی این است که پیوندهای مادی همیشه تحت الشعاع پیوندهای معنوی است. اسلام برای میهمانی هم شرایطی ذکر کرده که موجب نزدیکی دلهای مسلمانان است و حقوقی که بر گردن هر یک از میهمان و میزبان گذاشته است دلیل بر اهمیت موضوع است. در فصل آخر به ادب در پیشگاه حق تعالی اشاره دارد، آری هر بنده ای آغاز و افتتاح کار خود را با نام خدای خویش قرار می دهد خدا هم کلام خود را با نام خود شروع می کند تا مبارک باشد و درسی برای بندگان، کلمه«بسم» ادب وآموزشی است از خدا برای بشر. در باب قرائت قرآن هم آدابی است، چون طهارت، پاکیزگی دهان، نشستن با سکون و ادب، تکیه نزدن، پای خود را دراز نکردن، شمرده و با تأنی قرآن خواندن، گریستن، سجده، استعاذه، و اتمام نیکوی تلاوت قرآن که در هر موردی به تفسیر خواهیم گفت. اسلام انسانها را سفارش به نماز می کند آری یاد خدا آرامش دلهاست و بهترین وسیله یاد خدا، نماز است. نمازی که با حضور قلب باشد که عاشق را به یاد معشوق بیندازد و دل را جلا دهد. پاکی، هوشیاری، طهارت(وضو، غسل، تیمم) هم از شرایط قبول نماز است و دعا، به معنی طلب و خواستن و در اصطلاح اظهار نیاز و خواهش به درگاه خدا که این نیز باید با توجه قلبی و از ته دل خواستن باشد و زمان و مکان دعا نیز در استجابت آن اثردارد.

تحقیقی که پیش رو است، پیرامون جایگاه زنان در آیینهای اسلام، یهود و مسیحیت از منابعی چون قرآن و عهدین، کتب تفسیری و سایر کتبی که در این مورد نگارش شده در چهار بخش تنظیم شده است. هدف آن ارایه مقایسه ای، کلی در مورد موقعیت و ارزش زنان بین این سه دین و اثبات ارزش والای زن در دین مقدس اسلام می باشد. در بخش اول با بررسی اصل خلقت زن و همچنین جایگاه زنان در این سه دین، بیان شده که ادیان یهود و مسیحیت خلقت زن را وابسته به مردان می دانند حوا را عامل فریب آدم معرفی می کنند از نظر آنان زن جز در برخی موارد(مثلا در سطح خانواده) از ارزش پایینی برخورد ار است، در حالی که در دین اسلام هیچ گونه تفاوتی در ساختار خلقت زن و مرد نیست و از نظر ارزش انسانی نیز، انسانیت با انوثیت منافاتی ندارد و اسلام ملاک برتری انسانها را تقوا معرفی می کند. بخش دوم به احکام مخصوص زنان اختصاص یافته است در مورد مسأله حیض، یهودیان می گویند: معاشرت مردان با این گونه زنان مطلقاً حرام است حتی غذا خوردن سر یک سفره. در مقابل، مسیحیان معتقدند همه گونه معاشرت، حتی آمیزش جنسی با آنان بی مانع می باشد، اما اسلام راه میانه را در پیش گرفته است و تنها آنها را از اینکه در این مدت بخواهند با زنان از محل ترشح خون نزدیکی کنند منع کرده است. حجاب در این ادیان از جایگاه ارزشمندی بر خوردار بوده است به طوری که تورات بی حجابی را از عوامل نزول عذاب الهی بیان می کند و از دیدگاه مسیحیان نیز اگر زنان به حیا و عفت، آراسته شوند ارزش آن از آرایش ظاهری بیشتر است: در آیات قرآن نیز این دستور به صراحت بیان شده است. در آیینهای اسلام و یهود مهریه وجود دارد، اما در مسیحیت مهریه از ارکان ازدواج نیست، در فرقه کاتولیک مهریه وجود ندارد و درفرقه پروتستان نیز با موافقت طرفین می توان مهریه را تعیین نمود.در هر سه دین به طور کلی نفقه زن بر عهده مرد می باشد با این تفاوت که در اسلام این وظیفه تحت هیچ شرایطی از مرد ساقط نمی شود اما در آیینهای یهود و مسیحیت در صورتی که مرد توان مالی نداشته باشد، در صورت امکان زن می بایست نفقه مرد را تأمین کند. در بخش سوم با اشاره به اهمیت ازدواج در آیینهای سه گانه، از زنا به عنوان پدیده ای زشت که قبح آن در مورد زنان بیشتر است و همچنین مجازاتهای آن سخن به میان آمده است. در بخش چهارم با بازگو کردن برخی شبهات، بیان گردیده که علت اینکه در اسلام سهم الارث زن نصف مرد است وضع خاصی است که زن از لحاظ مهریه و نفقه و سربازی و برخی قوانین جزایی دارد. تعدد زوجات نیز در هر سه دین وجود داشته است: و از طلاق هم به عنوان پدیده ای منفور نام برده شده است و ضمن بیان احکام طلاق در هر سه دین، دلایل حق طلاق مرد در اسلام در سه مورد خلاصه شده است: شدت عواطف زنان، نیاز جنسی مردان، پرداخت مهریه توسط مردان.

آنچه در این نوشتار مورد بحث و بررسی قرار می گیرد، در ده فصل تحت عنوان فرهنگ واژگان قرآن حروف (م-ی) طبق تفسیر ابوالفتوح رازی(روض الجنان و روح الجنان) می باشد. اما پیش از شروع این بحث لازم دانستیم تا پیرامون مواردی از قبیل، زندگی و آثار و احوال ابوالفتوح رازی، تفسیر او و تاریخ ترجمه فارسی قرآن مباحثی را ارایه نماییم. همچنین در ادامه و پس از پایان فرهنگ لغات، حروف (م-ی) که پنج فصل این تحقیق را شامل می شود، پیرامون دو مورد دیگر یعنی اختلاف قرائات و نیز واژگان غیر رایج و نامانوس به کار رفته در تفسیر ابوالفتوح که در دوران اخیر کاربرد ندارند بحث خواهد شد. بنابراین آنچه در ذیل هر یک از مباحث ذکر شده در فوق، در ادامه این نوشتار خواهد آمد به قرار ذیل می باشد: فصل اول مربوط به معرفی ابوالفتوح رازی و شرح حال او و نیز آشنایی اجمالی با آثار او می باشد. فصل دوم درباره مهمترین اثر ابوالفتوح یعنی تفسیر روض الجنان، ابعاد و ویژگیهای آن، سخن بزرگان درباره این تفسیر و مواردی دیگری از این دست خواهد بود. فصل سوم این تحقیق تاریخچه ای است از ترجمه قرآن به زبان فارسی و پیشینه آن. آنچه در ذیل این عنوان آمده به قرار زیر می باشد: نمونه هایی از ترجمه های کهن قرآن به زبان فارسی، ریشه و اصل کلمه ترجمه، معانی و مفاهیم واژه ترجمه و موارد دیگری که بعداً ذکر آن خواهد آمد. فصل چهارم تا هشتم شامل لغاتی از قرآن کریم است که با حروف (م- ی) شروع شده اند. ضمن اینکه برای هر یک از این لغات ترجمه آن بر طبق ترجمه تفسیر ابوالفتوح رازی، و نیز شاهد مثال آن هم از آیات قرآنی همراه با ترجمه آن، به همان شیوه آورده شده است. با این توضیح که چون موضوع این پروژه یک فرهنگ واژگان قرآنی است، بنابراین آنچه در این پژوهش به عنوان مبنا و پایه کار و نیز ترتیب الفبایی واژگان آن مورد استفاده قرار گرفته، فرهنگ نامه قرآنی دکتر محمد جعفر یا حقی می باشد. مساله ای که در فصل نهم مورد بررسی قرار می گیرد این است که ابوالفتوح کدامیک از قرائات مشهور قرآن را مورد قبول دانسته و تفسیر خود را بر اساس آن نوشته است. بنابراین برای روشن نمودن این مساله چند نمونه از آیاتی را که در تفسیر ابوالفتوح دارای اختلاف قرائت هستند را مورد بررسی قرار داده تا از مجموع آنها نتیجه مورد نظر را کسب کنیم. در فصل دهم تعدادی از لغات فارسی قدیمی و غیر رایج که در ترجمه تفسیر روض الجنان مورد استفاده قرار گرفته اند به همراه معنی امروزی آنها ذکر شده است. در پایان نیز نتیجه گیری کلی و نهایی از مباحث ارایه شده در این فصول آورده خواهد شد.

تحقیقی که پیش رو داریم تحت عنوان قضا و قدر از دیدگاه قرآن و روایات است، که به روش کتابخانه ای تهیه شده است. این تحقیق شامل چهار بخش است که یک به یک از نظر می گذرانیم. بخش اول به مفاهیم اختصاص داده شده است که خود شامل دو فصل می شود، در فصل اول به معنای لغوی قضا، معنای اصطلاحی قضا و اقسام قضا پرداخته شده است. در فصل دوم معنای لغوی قدر، معنای اصطلاحی قدر و اقسام تقدیر پرداخته شده است. در بخش دوم به بررسی قضاو قدر در کلام وحی و سخنان معصومین پیرامون آن بحث شده است. در بخش سوم که شامل3 فصل است در خصوص رابطه قضا و قدر با جبر و اختیار بحث به میان آمده است: که فصل اول شامل جبر، اختیار، امر بین الامرین است فصل دوم به دیدگاه های جبر گرایان و اختیار گرایان و دیدگاه امامیه در رابطه با قضا و قدر پرداخته شده است و در فصل سوم آیات راجع به جبر و اختیار آورده شده است. و در بخش چهارم به پیامدهای اعتقاد به تقدیر از دیدگاه اعتدایی در موارد مختلف سخن به میان آمده است. که فصل اول به تأثیر اعتقاد به تقدیر در اخلاق معنوی انسان و در فصل دوم با تأثیر اعتقاد به تقدیر در معیشت انسان و در فصل سوم به تأثیر اعتقاد به تقدیر دربرخورد با اموری که از عهده انسان خارج است و در فصل چهارم به تأثیر اعتقاد به تقدیر در برخورد های اجتماعی و در فصل پنجم به تأثیر ایمان به قضا و قدر الهی بحث به میان آمده است و در پایان این پژوهش نیز به نتیجه گیری کلی از تحقیق پرداخته ایم.

این پایان نامه یک فرهنگ لغت قرآنی است که بر اساس حروف الفبایی که در اول هر واژه وجود دارد مرتب شده است و بر حسب اینکه آن واژه سه حرفی چهارحرفی و غیره می باشد به فصل هایی تقسیم شده است. در این فرهنگ لغت قرآنی، معانی مختلف هر واژه و اشتقاقات آن و حتّی گاهی عباراتی در تبیین آن واژه آورده شده و نیز معنی بسیاری از واژه ها با ریشه سه حرفی و اصل معنایی آن مرتبط شده و این کار به حدی استادانه است که خواننده را به شگفتی وا می دارد. علاوه بر اهمیت این پایان نامه از لحاظ قرآنی ودینی، از جنبة ادبی نیز در خور توجّه است زیرا پلی ارتباطی است بین پارسی امروز و پارسی قدیم و خواننده از این طریق با سبک و خصوصیات نگارشی و دستوری نثر پارسی رایج در قرن هفتم آشنا می گردد و لغات مصطلح در آن زمان را می شناسد. اکنون که محاسن این اثر نفیس را بر شمردیم شاید لازم باشد که عیب های آن را نیز متذکر شویم؛ به نظر بنده تنها عیب آن، کثرت اغلاط آن است یا به عبارتی دیگر «با توجه به اینکه تاریخ استنساخ آن 1064 ه . ق است» نسخه ای که در دسترس بنده بود و ملاک تصحیح قرار گرفت، نسخه ای کم اعتبار جلوه می کرد، اما چون این نسخه تنها نسخة موجود بود ناچار از همان استفاده کردم و با شوقی وافر آن را با فرهنگ لغت های معتبر تطبیق دادم و تا حدی بر رفع اغلاط و اشکالات آن فائق شدم و آنچه در توان بود مبذول داشتم.

در قرآن کریم بیست و هشت مرتبه کلمه عدالت و عدل به کار برده شده است که در بیست و پنج آیه ازیازده سوره قرآن است. پنج تعریف عمده برای عدالت شده است: 1 نفی هر گونه تبعیض و رعایت استحقاق ها،2 رعایت حقوق افراد و دادن حق به حق دار،3 قرار دادن هر چیز به جای خود و اعطای حق هر کس به صاحب آن،4 موزون بودن، 5 عدل الهی. عدالت به دو دسته تقسیم می شود: الف) عدل الهی : 1)عدالت تکوینی 2)عدالت تشریعی 3) عدالت جزایی ب) عدالت انسانی: 1) فردی : اخلاقی، فقهی 2) اجتماعی: اداری، اقتصادی، قضایی. از دیدگاه شهید مطهری عدالت اجتماعی بدین معناست: «ایجاد شرایط برای همه بطور یکسان و رفع موانع برای همه بطور یکسان» مصداق های عدالت اجتماعی درقرآن عبارتند از: 1 عدالت در گفتار و سخن خوش 2 عدالت در قضاوت3 عدالت در معاملات روزمره چه در خرید و چه در فروش 4 عدالت در شهادت دادن5 عدالت در نگارش اسناد و قراردادها 6 عدالت در خانواده و نسبت به همسران. یکی از مصادیق عدالت اجتماعی در نهج البلاغه را می توان در فرمان امام علی(ع) به مالک اشتر فرماندار مصر مشاهده کرد مرکزیت این فرمان در عدالت اجتماعی و ابعاد چهارگانه آن عبارتند از: 1 خدا سالاری 2 مردم سالاری3 شایسته سالاری4 دیوان سالاری تحقق عدالت بدست مردم است و حکومت و مدیریت بستر ساز اقدام مردم برای اجرای عدالت است مهمترین شرایط اجرای عدالت عبارتند از: 1 امنیت 2 مشارکت همه جامعه 3 ترغیب مردم به رصد اعمال حکام و افزایش حساسیت آنها برای اجرای عدالت 4 جلب خوشنودی مردم زمینه سازی برای عدالت اجتماعی عبارتند از: الف) زمینه های فرهنگی ب) زمینه های اقتصادی 1 عمران و آبادی زمین 2 سرمایه گذاری 3 مدیریت کار آمد و برنامه ریزی درست 4 بخش عمومی نه بخش خصوصی 5 صرفه جویی و ریاضت اقتصادی 6 کار و تلاش 7 امنیت و انسجام عمومی8 همکاری دولت و ملت.

در این فصل برآنیم تا مسایل فقهی حیوانات را که در قرآن به آن اشاره شده است را مورد بررسی قرار دهیم. این تحقیق به روش کتابخانه ای جمع آوری شده است و کتابهای فقهی و تفاسیر از جمله منابع مهم مورد استفاده می باشد. در این نوشتار ابتدا یک معرفی کوتاه راجع به حلال و حرام و مکروهات شده است. بعد از آن تحقیق را به پنج فصل تقسیم کرده ایم که هر فصل حاوی مواردی چند درباب موضوع مورد نظر می باشد و شرح آن به قرار زیر است: فصل اول: این فصل شامل چهار قسمت می باشد که هر قسمت خود عناوین جداگانه ای را به خود اختصاص داده است. در این فصل ابتدا نظر ادیان مختلف را راجع به خوراکیهای حیوانی و احکام آن بیان کرده ایم سپس به استثناءها اشاره ای می کنیم. فصل دوم: این فصل شامل یازده قسمت می باشد که در آن به شرایط و احکام صید و حیوانات صید شده و سپس مردار، پرداخته شده است. شرایط صید خود شامل شرایط شکارچی، حیوانات شکار شده، آلات شکار و.... می باشد که توضیح هر کدام در متن آورده شده و به آیات مربوط به آن نیز اشاره شده است. فصل سوم: در این فصل به انواع حقوق حیوانات که در قرآن به آن اشاره شده است، اشاره کرده ایم. حقوق حیوانات را در دوازده قسمت بیان کرده، سپس آیاتی از قرآن کریم که پیرامون این مباحث آمده است را ذکر کرده ایم. فصل چهارم: این فصل شامل سه قسمت می باشد، که هر قسمت خود موارد دیگری را شامل می شود. در این فصل برآنیم تا منافع گوناگون حیوانات را مورد بررسی قرار دهیم. مثلا برخی از حیوانات منافعی چون شیر، عسل و ...دارند که در آنجا به توضیحاتی پیرامون آن پرداخته ایم. در آخر هم به ویژگی یکی دیگر از نعمت های الهی یعنی ویژگی شتر اشاره ای داشته ایم. فصل پنجم: این فصل که در ادامه فصل چهارم می باشد به بررسی یکی دیگر از فواید حیوانات، یعنی به بیان بهره های جنگی حیوانات پرداخته ایم. این فصل شامل یک قسمت می باشد که این قسمت هم بخشهای دیگری را دارد که در آن توصیفی پیرامون ورزش با استفاده از حیوانات، و انواع شرط بندی ها داده شده. ضمنا آیاتی از قرآن کریم که در رابطه با بهره های جنگی از حیوانات می باشد. در این فصل گنجانده شده است.

قناعت، قانع بودن به مقدار کم، صرفه جویی، بیشتر نطلبیدن، و راضی شدن به اندک چیزی است. طمع ضد صفت قناعت است که یکی از مشهورترین صفات نفسانی مذموم و از نیرومندترین شاخه های دوستی نسبت به دنیا و سرچشمه برخی لغزشها و تباه شدن بسیاری از خوبیها است. که مشکلات و دشواریهای فراوانی را از نظر اخلاقی، اجتماعی وحقوقی به وجود آورده و سبب گمراهی و نابودی انسان است. با توجه به مطالب فوق، اهمیت و ارزش موضوع قناعت و طمع و نقشی که می تواند در زندگی فردی و اجتماعی داشته باشد روشن می گردد که هم در قرآن و هم در احادیث برای صفت قناعت ارزش خاصی قأیل شده اند و در مقابل آن صفت طمع را مورد نکوهش و مذمت قرار داده اند.

تحقیق حاضر به روش کتابخانه ای می باشد و در سه فصل تدوین گردیده است. قرآن مجید از همان ابتدای وحی تا امروز، نفوذ زیادی در اندیشه، زبان و زندگی مسلمانان داشته است. مسلمانان در نحوه و آداب زندگی خود و چه در سبک اندیشه و بیان خویش از کلمات وحی استفاده فراوانی بردند. ادیبان و سخنوران مسلمان نیز در اشکال گوناگون از مفاهیم، تعابیر و زبان قرآن بهره گرفته اند. تأثیر آیات قرآن و احادیث فارسی بسیار قابل اعتنا و توجه است، و یکی از سرمایه های جاودانی ایرانیان سروده های شاعران و عارفان و اندیشه های حکیمان و فیلسوفان و متکلمان ایرانی است، و بسیاری از ابیات و عبارات این بزرگان را «اشاره» ، «تلمیح» ، «اقتباس» ، «تضمین» ، «تحلیل آیات و قصص» و تمثیل های گوناکون این کتاب مبین و سخنان پیامبر و معصومین تشکیل می دهد. از جمله اشعار رودکی، فردوسی، ناصرخسرو، خاقانی، سنایی، عطار، مولوی، جامی و صدها شاعر دیگر، به آیتی و مضمونی ازآیات قرآن کریم و احادیث معصومین زینت گرفته است. سنایی از جمله شاعرانی است که بهره زیادی از قرآن گرفته است و محققین با بررسی آثار او، به وجود چهره های متفاوتی از این شاعر در اشعار او قائل شده اند. در مواردی او شاعری مداح و هجاگوی است و در مواقعی سنایی شاعری عارف با اندیشه های بلند عرفانی است که پیشرو مقتدای شاعران بزرگی می شود که پس از او در این راه گام می نهند و گاهی در اشعارش، او شاعری است که زشتیها و تباهی های اجتماعی را نقد می کند و درس زهد و اخلاق می دهد. آن چیزی که در طول تاریخ شعر فارسی، موجب بزرگداشت خاطره سنایی است، آن ترکیبی است که وی از «عرفان» و «زبان منسجم» خویش به وجود آورده وگاه این معانی را چنان ذوب کرده و در قالب بیان خویش ریخته است، که هیچ کس را توانایی آن نخواهد بود که این گونه اندیشه ها را به لفظی و عبارتی خوش تر ازسنایی ادا کند. تأثیر قرآن و حدیث در شعر سنایی کاملا بارز است و هیچ یک از شاعران فارسی زبان متقدم و معاصر سنایی به اندازه او از معانی کتاب خدا متأثر نبوده است و شاید بتوان گفت هیچ قصیده و غزل و تغزل سنایی نیست که در آن به طریق تضمن و حل یا ترجمه، اثری از قرآن کریم نباشد. از جمله حدیقه او یکی از شاهکارهای مثنوی سرایی در تاریخ ادبیات ایران است که در اشعار آن از آیات قرآن و احادیث بهره بسیار برده است و آن را الهی نامه نیز می نامند. در اشعار حدیقه از آیات قرآن در موضوعات مختلف استفاده شده است. در این کار به بازتاب و بررسی تفسیری آیات قرآن در حدیقه در سه زمینه توحید، معاد و نبوت پرداخته شده است که به نمونه هایی از آن اشاره می کنیم: به عنوان مثال بیت زیر به توحید ذاتی اشاره دارد: آن زمان لاالا الاالله و هم راه نبود در بر شاه اشاره دارد به آیه 19 سوره محمد(ص) : «فا علم انه لا الا الا الله....» در فصل چهارم که فصل اصلی این نوشتار می باشد زمینه هایی چند با توضیحی که داده شد آورده شده و با توضیح و روشن سازی عملکرد هر کدام با توجه به اصل اختصار و عدم تکلف و با کمک گیری از مباحث ذکر شده در کل تحقیق پایان بخش این بررسی می باشد که در فصلی جداگانه ارایه گردیده است.