جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این نوشتار روایات تفسیری مشترک میان شیعه و اهل سنت در جزء پانزدهم قرآن ذیل آیات دو سوره اسراء و کهف از تفاسیر روایی نور الثقلین حویزی و الدرالمنثور سیوطی گردآوری و بررسی شده است.

تاریخ تفسیر قرآن در یک قرن اخیر، با نهضتهای اصلاحی، بویژه اصلاح دینی همراه بوده است و تفسیر پرتوی از قرآن محصول این دوران است. خصوصیت اصلی این تفسیر، آن است که قرآن را کتاب هدایت معرفی کرده و آن را برنامة کامل مسایل دینی، دنیوی، اخلاقی، سیاسی و ... می داند و مفسر آن معتقد است مفاهیم مذکور، نه با تلاوت و ایمان قلبی، بلکه با حضور در صحنة سیاست و اجتماع، قابل درک است. در این تحقیق سعی شده است تفسیر پرتوی از قرآن را از زوایای مختلف مورد بررسی قرار گیرد. فصل اول، شامل مباحثی مربوط به ویژگی های تحقیق است، فصل دوم به بررسی زندگی نامه مفسر و فعالیتهای سیاسی و اجتماعی و نحوة تنظیم تفسیر پرتوی از قرآن پرداخته است. فصل سوم، شامل آراء علوم قرآنی مفسر، فصل چهارم، منابع عام تفسیر و منابع خاص مؤلف پرتوی از قرآن را مورد بحث و بررسی قرار داده است. در فصل پنجم، به مبانی تفسیر، از جمله فهم پذیری قرآن، صیانت قرآن از تحریف جاودانگی و جهانی بودن قرآن، تناسب میان آیات و سوره های قرآن، عدم ترادف در قرآن، هدایتگری قرآن و باطن پذیری آن، بررسی شده است. و بالاخره در فصل ششم، روش و گرایشهای تفسیری پرتوی از قرآن مطرح شده است که مباحثی چون اجتهادی، گرایشهای هدایتی، اجتماعی، علمی، عرفانی و عقلانی، در تفسیر پرتوی از قرآن مورد بحث قرار گرفته است.

عنوان این پژوهش«جایگاه علوم قرآنی در تفسیر» است که از دو فصل و هر فصل از چند بخش تدوین گردیده است. در فصل اول ابتدا مفهوم شناسی علوم قرآنی، گستره علوم، تعاریف ارایه شده از علوم قرآن، فرق علوم قرآن به معارف قرآن، ادوار و سابقه تاریخی علوم قرآنی، امام علی و علوم قرآنی، شکل گیری علوم قرآنی، کتاب های جامع علوم قرآنی، طبقه بندی های ارائه شده از علوم قرآنی و طبقه بندی پیشنهادی، مفهوم شناسی تفسیر و طبقات مفسران، هر کدام در قالب یک بخش جداگانه تدوین شده اند. در فصل دوم به بررسی علوم قرآنی و جایگاه هر کدام از آنها در تفسیر پرداخته شده است که این بررسی شامل عناوین، مفهوم شناسی هر یک از علوم، اهمیت یا فایده علم، جایگاه آن علم در تفسیر و در نهایت کتاب شناسی آن علم مورد بحث قرار گرفته شده است. نتیجه گرفته شده اینکه جایگاه تمام علوم قرآنی در یک مرتبه نیست بلکه برخی از علوم قرآنی مانند(اسباب نزول، مکی و مدنی، ناسخ و منسوخ و ...) تأثیر بیشتری در تفسیر دارند. و برخی علوم نیز مانند مبهمات قرآن، اعجاز قرآن، امثال قرآن و غیره جایگاه کمتری در تفسیر دارند و برخی از علوم مانند مباحث مربوط به تاریخ قرآن(نزول قرآن، جمع و تدوین، رسم الخط و ...) نقش و جایگاه خاصی را در تفسیر ایفا نمی کنند. به طور کلی نتیجه گرفته شده است که علوم قرآنی کلید تفسیر قرآن به حساب می آیند.

محقق قصد دارد در این پژوهش با ا ستفاده از قرآن کریم وروایات ودیگر منابع معتبر اسلامی به بررسی عوامل گمراهی ومباحث مربوط به آن بپردازد . برای رسیدن به هدف نهایی تحقیق(بررسی عوامل گمراهی ازدیدگاه قران وروایات)اهداف ویژه ای شامل : بررسی مفهوم ضلالت ووجوه مختلف آن ، بررسی مفهوم غوایت ، فرق بین ضلالت وغوایت ، اشاره به کسانی که گمراه شده اند ودر قرآن از آنان نام برده شده است، بررسی انواع ضلالت ، عوا ملی که مبدأ هدایت وضلالتند وعوا ملی که فقط مبدأ ضلالتند طراحی گردیده است.برای رسیدن به این اهداف سؤالاتی به شکل زیر مطرح شده است : 1- ضلالت در لغت واصطلاح به چه معنا است وچند وجه دارد ؟2- غوایت در لغت واصطلاح به چه معنا است ؟3- چه فرقی بین ضلالت وغوایت وجود دارد ؟4- گمرا هان چه کسانی هستند ؟5-گمراهی شامل چند نوع می باشد؟6- عواملی که هم مبدأ هدایتند وهم مبدأ ضلالت ، کدامند ؟7- عواملی که فقط مبدأ ضلالتند کدامند ؟ با توجه به ماهیت اهداف وامکانات موجود روش تحقیق توصیفی تحلیلی برای انجام این پژوهش بر گزیده شده است . پس از گرد آوری اطلاعات وتجزیه وتحلیل آنها نتایج زیر به دست آمد : «ضلالت وغوایت »به معنای گمراهی است . ضلالت دارای 7وجه است که تمامی این وجوه به معنای اصلی اش که همان گمراهی است بر می گردد . مصادیق گمراهان درقرآن باالفاظ « ضا لون » و« ضالین » بیان شده است که از مهمترین آنها می توان به 1 - برخی از یهودیان ومسیحیان 2- تبدیل کنندگان ایمان به کفر 3- نومیدان از رحمت خدا 4- ا فرادگناهکارو5- نوعی گمراهی در مورد حضرت موسی (ع) ا شاره کرد ، ضلالت سه قسم است:1- ضلالت در اعتقاد 2- ضلالت در صفات باطنیه 3-ضلالت در اعمال. گمراه شدن انسانها عوامل مختلفی دارد که می توان آن ر ا به دو بخش تقسیم کرد :1-منشاءالهی وقرآنی هدایت وضلالت که منظور از اضلال خداوند قطع نمودن هدایت خاصّه می باشد واین نوع اضلال پسندیده است ومطابق با حق . 2- عواملی که فقط مبدأ ضلالتند واضلال آنها مذ موم است مانند شیطان ، هوای نفس ، دوست نا باب ، پیروی نسنجیده از رهبران قوم ووالدین ، بت پرستی واحساس بی نیازی کردن . چنین تحقیقی چون با معارف متعالی و گسترده قرآن کریم و روایات معصومین ( ع ) مر تبط است نیازمند فرصت مطالعاتی بیشترو امکان دسترسی به منابع گسترده تری است که در توان محقق نبوده است لذا پیشنهاد می گردد در این زمینه به صورت جزئی تر و با بررسی عمیق آیات و روایات پژوهش و تحقیق انجام گردد .

این پژوهش با عنوان بررسی مصادیق کنایه در سه سورة آغازین قرآن با رویکرد تفسیری به انضمام پژوهشی پیرامون«کنایه در قرآن» می باشد که از 3 فصل تشکیل شده است. مقدمه که مربوط به«کلیات» تحقیق است، در آن به موضع تحقیق، پیشینة موضوع، تعریف واژه ها و ... پرداخته شده است. در فصل اول که به عنوان مقدمه ای برای مبحث بررسی مصادیق کنایه در سوره های«حمد، بقره و آل عمران» می باشد، پس از ذکر معنای لغوی و اصطلاحی کنایه، تطور تاریخی اصطلاح کنایه«در لغت، ادبیات و تفسیر» و اسباب و اغراض کنایه در قرآن مورد مداقّّه قرار گرفته است. در این فصل سعی شده تا با ذکر آراء ائمه لغت و علمای بلاغت زبان و ادبیات عرب و مفسران متقدم و متأخر، سیر تاریخی تطور اصطلاح کنایه مورد تحقیق و پژوهش قرار گیرد. البته در این تاریخچه، دیدگاه های دانشمندان متقدم و معاصر ادبیات فارسی نیز مورد توجه قرار گرفته است. در فصل دوم اهم اقسام کنایه(با توجه به نوع«مکنی عنه» و کثرت و قلّت وسائط و سیاق ارتباط بین«مکنی به» و «مکنی عنه») معرفی شده اند. دراین فصل برآنیم تا با ارائه مصادیقی از سوره های« حمد، بقره و آل عمران» و نیز مراجعه به احادیث و اقوال و اشعار شاعران عرب، به طور کامل و دقیق اقسام کنایه را معرفی نماییم. این فصل از دو بخش تشکیل یافته است. در بخش اول اقسام کنایه به اعتبار نوع«مکنی عنه» شامل: کنایه از صفت، کنایه از موصوف و کنایه از نسبت معرفی شده اند و در بخش دوم نیز اقسام کنایه به اعتبار وسائط و سیاق، ارتباط بین«مکنی به» به«مکنی عنه» شامل: تعریض، تلویح، ایماء و رمز مورد بحث قرار گرفته است. همچنین قابل ذکر است که در قسمت«تعریض»، تاریخچة تطور اصطلاح تعریض نیز مفصلاً ارایه شده است. در فصل سوم، پس از مطالعه و استخراج مصادیق کنایه از لابه لای کتب تفاسیر قرآن کریم، فرهنگنامة کنایه در سوره های«حمد، بقره و آل عمران» با رویکرد تفسیری ارائه گردیده است. در این فصل سعی شده به منظور کاربردی کردن استفاده از این فرهنگنامه کلیه مصادیق کنایه در سوره های مورد بحث، به تفکیک نوع کنایه(در قالبی که در فصل سوم به معرفی آنها پرداختیم) ارائه گردد. در خاتمه تحقیق که جمع بندی بحث را تشکیل می دهد، دستاوردهای حاصل از این پژوهش عرضه می شود که مهمترین آنها عبارت است از: اثبات این که مفهوم اصطلاحی کنایه در قرآن کریم وسیع تر و ژرف تر از تعریف آن نزد ائمه لغت و علمای بلاغت است، زیرا ایشان به سبب مواد کارشان که اغلب قصیده و مفاهیم زمینی بود و نیز شیوه برخوردشان با کلام حتی اگر کلام خدا بود معتقد بودند در آراستن کلام به زیور مجاز و استعاره و کنایه، علاوه بر بیان معنی، قدرت تأثیر، تحریک احساسات و صفت زیبایی نیز مورد توجه قرار می گیرد. لکن در قرآن کریم استفاده از مجاز و کنایه بالاخص، از یک سو ناشی از توان متکلم و از سوی دیگر ناشی از ذات و کیفیت معنی می باشد که این امر از نظر علمای لغت بدان توجه نشده است. این مطلب به تفصیل در فصل پنجم این پژوهش آمده است.

مباحث اصلی این تحقیق در نه بخش با این عناوین آمده است: بخش اول، بحثی در قانون مندی جامعه؛ بخش دوم، اختیار و مسئولیت انسان؛ بخش سوم، سنت ظهور و سقوط امت ها؛ بخش چهارم، سنت هدایت و اضلال الهی؛ بخش پنجم، سنت پیروزی حق بر باطل؛ بخش ششم، سنت مجازات؛ بخش هفتم، سنت مهلت دادن؛ بخش هشتم، سنت امتحان و ابتلاء؛ بخش نهم، سنت عبرت آموزی.

این تحقیق بر آن است تا براساس آیات قرآن کریم به بررسی مضامین قرآنی در زیارت جامعه کبیره بپردازد و آیاتی را که مستقیم و غیرمستقیم (بصورت اشاره لفظی یا مفهومی) در آن وارد شده است را مشخص نماید. ابتدا ضمن بیان واضح و روشنی از مسئله، با استشهاد به روایات ضرورت این تحقیق ثابت گردیده وسپس برای رسیدن به مقصود نهایی «مضامین قرآنی در زیارت جامعه کبیره» اهداف ویژه ای شامل موارد ذیل را بررسی می نماید : 1- بررسی آیاتی که صریحا با عین لفظ در زیارت جامعه کبیره وارد شده است. 2- بررسی آیاتی که غیرصریح (با اشاره لفظی یا مفهومی ) در زیارت جامعه کبیره آمده است . در فصل دوم با عنوان مرور مطالعاتی به بررسی و پیشینه تحقیق مذکور می پردازد. سپس در فصل سوم با توجه به ماهیت، اهداف و امکانات موجود، روش تحقیق «توصیفی تحلیلی» برای انجام تحقیق برگزیده شده است. فصل چهارم نیز با توجه به پرسش های تحقیقاتی به دو بخش تقسیم شده است که عبارتند از : 1- آیاتی که مستقیماً در زیارت جامعه کبیره وارد شده است. 2- آیاتی که غیرمستقیم (بصورت اشاره لفظی یا مفهومی) در زیارت جامعه کبیره وارد شده است. فصل پنجم به نتیجه گیری ، محدودیت ها و پیشنهادات اختصاص یافته است که در پنج بحث نتیجه گیری نتایج ذیل بدست آمده است: 1- یازده آیه از آیات قرآن کریم بصورت مستقیم در زیارت جامعه کبیره وارد شده است . 2- آیات بسیار زیادی در قرآن کریم بطور غیرمستقم در زیارت جامعه کبیره وارد شده است که ذکر تمام این آیات مشکل است و تا حد امکان بیشتر آنها بررسی شده اند. پژوهشگر در انجام این تحقیق با مشکلات و محدودیت هایی چون، نبود کتب مناسب در رابطه با موضوع پژوهش ، عدم پیشینه و نوین بودن آن که کار را بسیار سخت نموده مواجه بوده است. در پایان با توجه به گستردگی موضوع پیشنهاد می گردد که این موضوع به صورت جزئی تر مورد بحث قرار گیرد. تا بتوان به تحلیل رابطه بین آیات و عبارات زیارت جامعه کبیره پرداخت.

مباحث این پایان نامه در هفت فصل با عناوین ذیل تدوین شده است: تعریف لغوی و اصطلاحی شکر وبررسی تفاوت شکر و حمد و مدح، حقیقت شکر،فضیلت شکر، آثار شکر، شکر در دعاهای وارده از ائمه اطهار (ع)، حمد.

تفسیر پژوهشی دانشی است که در قرن اخیر شکل گرفته است و به بررسی شرایط زندگی مفسر، فضای علمی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی زمان مفسر که در شناخت نحوه ی شکل گیری تفسیر موثر می باشد، می پردازد. همچنین به تحلیل و بررسی و نقد سبک و روش تفسیر و اصول و مبانی مفسر در علم تفسیر توجه می شود. آیت الله حسینی نجفی همدانی، از جمله مفسران شیعه در عصر حاضر که دراین نوشتار کتاب تفسیر هجده جلدی ایشان از لحاظ علم تفسیر پژوهی مورد مطالعه قرار گرفته است. از ویژگی های بارز این تفسیر، استفاده فراوان از احادیث اهل بیت (ع) می باشد که این ویژگی با تقید بسیار زیاد مفسر در تحلیل مطالب تفسیری و ارائه ی این تفسیر اجتهادی همراه شده است و شیوه ای جالب از تفسیر قرآن را ارائه می دهد .در ضمن اینکه مفسر به طرح مباحث اخلاقی عرفانی و مسائل تربیتی در قالب جملات فلسفی گرایش فراوانی داشته است. پژوهش حاضر در چهار فصل تدوین شده است، فصل اول شامل سه بخش کلیات، زندگی نامه و معرفی تفسیر می باشد که مباحثی از قبیل طرح مساله، اهمیت و ضرورت بحث، روش تحقیق، سؤالات و محدودیت ها، زندگی، تحصیلات و آثار علمی به جا مانده از مفسر و انگیزه و شیوه ی نگارش تفسیر مذکور بررسی شده است. فصل دوم، مبانی تفسیری (انوار درخشان ) است، که شامل: عقیده مفسر در هدایت گری قرآن، حجیت ظواهر الفاظ و قابل فهم بودن آن، وحیانی بودن قرآن، التزام مفسر به کلام معصومین، جاودانگی و جامعیت قرآن، عقیده به نظم و ارتباط آیات و التزام به قرائت مشهور می باشد. در فصل سوم، شیوه مفسر در تفسیر قرآن، منابعی که در این روش او تاثیر گذار بوده اند و جهت گیری های وی در تفسیر مشخص شده است. و بالاخره در فصل چهارم مباحث علوم قرآنی که در تفسیر انوار درخشان مورد توجه بوده، بررسی شده است.

این تحقیق در سه بخش با این موضوعات تنظیم و تدوین شده است: بخش اول، کلیاتی درباره ی تربیت و مسائل گوناگون آن: بررسی معانی لغوی و اصطلاحی تربیت، آشنایی با اصطلاحات مبانی و اصول و روش ها و سیره ی تربیتی؛ بخش دوم، جایگاه تعلیم و تربیت در قرآن: تکامل انسان، استقرار دین، تحقق تربیت صحیح؛ بخش سوم، بررسی مبانی و اصول و سیره ی تربیتی انبیا در قرآن: تأثیرپذیری باطن از ظاهر، تأثیرپذیری ظاهر از باطن، ظهور تدریجی شاکله، تأثیر شرایط بر انسان، مقاومت و تأثیرگذاری بر شرایط، جذبه ی حسن، جذبه ی احسان، تطور وسیع آدمی، کرامت، اندیشه ورزی و تفکر، شناخت خدا، ضعف نفس، حبّ، آزمندی و شتاب.