جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ترجمه ماشینی: پژوهش‌های اخیر توجه را بر مشکلاتی متمرکز کرده است که درگیری‌های شر، رنج و غم‌انگیز برای باور دینی و زندگی اخلاقی ایجاد می‌کند. متفکران از بسیاری از شخصیت های تاریخی مهم استفاده کرده اند، به استثنای یک استثنای مهم - آگوستین. در همان زمان، آثاری در مورد آگوستین بازسازی شده است، اما بحث کمی در مورد کار او در مورد شر یا تأثیر او بر تفکر معاصر وجود دارد. این کتاب این شکاف ها را پر می کند. این کتاب «زندگی‌نامه خانوادگی» سنت آگوستین را با نگاهی به آثار آگوستین و توسعه آن در نوشته‌های هانا آرنت و راینهولد نیبور بررسی می‌کند. ماتیوس استدلال می‌کند که سنت آگوستینی پیشنهادی قدرتمند، اگرچه معمولاً اشتباه گرفته می‌شود، برای درک و پاسخ به چالش‌های شیطانی به ما ارائه می‌دهد. این کتاب نور تازه‌ای را بر آگوستین، نیبور و آرنت و همچنین به مسئله شر، ماهیت سنت و نقش گفتمان الهیاتی و اخلاقی در تفکر معاصر می‌افکند.   .    استادیار مطالعات دینی در دانشگاه ویرجینیا است که در آنجا الهیات، اخلاق، و دین و فرهنگ تدریس می‌کند. او در مجله اخلاق دینی، الهیات مدرن، مجله دین، نقد الهیات انگلیکن منتشر کرده است.

ترجمه ماشینی: فلسفه دین به عنوان یک رشته متمایز از ابداعات دویست سال اخیر است، اما موضوعات محوری آن - وجود و ماهیت الهی، ارتباط نوع بشر با آن، ماهیت دین و جایگاه آن در زندگی انسان - دارای از ابتدای پیدایش فلسفه با ما بوده است. فیلسوفان از دیرباز حقیقت (و توجیه عقلانی) ادعاهای دینی را به طور انتقادی بررسی کرده‌اند و پدیده‌های جالب فلسفی مانند ایمان، تجربه دینی و ویژگی‌های متمایز گفتمان دینی را بررسی کرده‌اند. نیمه دوم قرن بیستم دوران پرباری بوده است که فیلسوفان از تحولات جدید در منطق و معرفت شناسی برای دفاع پیچیده و حمله به ادعاهای دینی استفاده می کنند. کتاب راهنمای فلسفه دین آکسفورد شامل فصل‌هایی است که به تازگی توسط ۲۱ متخصص برجسته سفارش داده شده است که این حوزه را به شیوه‌ای جامع اما در دسترس پوشش می‌دهند. هر فصل توضیحی، انتقادی و نماینده یک دیدگاه متمایز است. کتاب راهنما به دو بخش تقسیم شده است. اولی، «مسائل»، موضوعاتی را پوشش می‌دهد که اغلب مورد بحث قرار می‌گیرد، از جمله برهان‌هایی برای وجود خدا، مشکل شر و معرفت‌شناسی دینی. دومی «رویکردها» نام دارد و شامل چهار مقاله است که به ارزیابی مزایا و معایب روش‌های مختلف عمل به فلسفه دین می‌پردازد. کتاب راهنما به مشارکت‌کنندگانی با قد بلند ارائه می‌کند که به محوری‌ترین موضوعات پرداخته‌اند. این یک مرجع ضروری برای هر کسی است که به فلسفه و دین علاقه دارد.

کتاب وحشت از خدا؛ عطار،‌ ایوب و شورش متافیزیکی ترجمه انگلیسی اثر نوید کرمانی با عنوان آلمانی Schrecken Gottes Der است که در سال ۲۰۰۵ در انتشارات ورلاگ سی.اچ.بک اوج در شهر مونیخ آلمان منتشر شد. نوید کرمانی نویسنده کتاب، پژوهشگر اسلام و نویسنده صاحب نام ایرانی مقیم آلمان است. او در ۱۹۶۷ در زیگن آلمان متولد شد ودر رشته فلسفه، شرق شناسی و تئاتر در کلن و بن در آلمان و قاهره در مصر تحصیل کرد. تز دکتری او در انگلستان با عنوان خدا زیباست: تجربه زیبایی شناختی قرآن به انگلیسی منتشر شد. او پست دکترای خود را از دانشگاه بن گرفت و هم اکنون عضو آکادمی علوم هامبورگ در رشته زبان و شعر است. کرمانی مقالات و نوشته های زیادی با موضوع ادیان و عرفان به زبان آلمانی دارد و برای کارهای ادبی و علمی‌اش جوایزی دریافت کرده است که آخرین بار برنده جایزه صلح در ۱۸ ژوئن ۲۰۱۵ در فرانکفورت از طرف انجمن نشر و کتاب آلمان شد. هیات امنای انجمن نشر و کتاب آلمان کرمانی را صدایی مهم در جامعه امروز آلمان توصیف کردند و دلیل انتخاب او را این دانستند که آثارش به زندگی صلح آمیز انسان‌ها از نژادها و مذاهب مختلف کمک می‌کند. کتاب وحشت از خدا در رده کتابهای الهیات رادیکال در دسته کتابهای الهیات اعتراض می گنجد و به شهرت زیادی رسیده است و به چندین زبان ترجمه شده است.

مهمترین تئودیسه های سنتی در پاسخ به مسئله ی شاهد محور شرعبارتند از تئودیسه های «اختیار»، «پرورش روح»، «خلوص»، «تسلیم و وابستگی به خدا»، «مکافات و هشدار»، «جبران» و «قدردانی». به الگوی فکری حاکم بر این تئودیسه ها «گفتمان تئودیسه» می گوییم. گفتمان تئودیسه ها از جهات مختلف فلسفی قابل انتقاد است. در این مقاله انتقادهای گوناگون به گفتمان فلسفی تئودیسه ها را استخراج، صورت بندی، مقوله سازی و ارائه کردم. این نقدهای گفتمانی به شش جهتِ ۱) «شخص تئودیسه پرداز»، ۲)«ماهیت شرور»، ۳)«ماهیت جهان»، ۴)«ماهیت خدا»، ۵)«زبان تئودیسه»، و۶)«عمل تئودیسه پردازی» قابل تقسیم و بیان هستند. توضیح اینکه، 1) تئودیسه ها با تکیه بر شخص تئودیسه پرداز به این دلیل که «نظری»، «سوژه محور» و «غیرتاریخی»اند، قابل نقدند. 2) تئودیسه ها از جهت ماهیت شرور به این دلیل که «انتزاعی»، «ذات گرایانه»، «ناظر محور» و «درجه دوم» اند، قابل نقدند. 3) تئودیسه ها از جهت ماهیت جهان به این دلیل که «علّی» و «خدامحور» اند، قابل نقدند. 4) تئودیسه ها از جهت ماهیت خدا پیروی «خداشناسی سنتی» هستند و این امر قابل انتقاد است. 5) تئودیسه ها از جهت زبان «غیرتراژیک» و «غیررازورزانه» اند و این امر قابل نقد است. 6) تئودیسه ها از جهت عمل تئودیسه پردازی «سکولار»، «غیرمتن محور» و به دنبال «حرفه ای سازی» و «نظام مندی» اند واین امر قابل نقد است. پس از نقد گفتمانی تئودیسه های سنتی، به سراغ نمونه هایی از تئودیسه هایی که در دوران مدرن ارائه شده اند رفتم و گزینه هایی را یافتم که با یک «چرخش گفتمانی»، دستور زبان تئودیسه ها را متحول کرده اند: «تئودیسه های مبتنی بر صلیب»، «تئودیسه اعتراض»، «تئودیسه روایی» و «تئودیسۀ فمینیستی» نمونه هایی از این تئودیسه ها هستند که اصلاح گفتمانی پیدا کرد اند؛ یعنی گفتمان آنها «عملی»، «ابژه محور»، «تاریخی»، «عینی»، «ناذات گرا»، «غیرعلّی»، «تراژیک» و «متن محور» شده است و «زبان درجه اول» دارند.

مسئله شر از مهم‌ترین مسائل در حوزه فلسفه دین و الاهیات محسوب می‌شود. در مسئله قرینه‌ای شر احتمال وجود خدا به دلیل وجود شرور گزاف در عالم کاهش می‌یابد. تئودیسه پاسخی است به اینکه شرور در عالم گزاف نیستند و توجیه و دلیلی در پس آنها وجود دارد.با وقوع فاجعه هولوکاست بسیاری از الاهیدانان یهودی و بعضی از الاهیدانان مسیحی در امکان و اعتبار تئودیسه تشکیک و نظریه آنتی‌تئودیسه را مطرح کردند. جان راث مسیحی با نوشتن مقاله‌ای با عنوان «تئودیسه اعتراض» تئودیسه‌ای مطرح کرد که در عین شباهت به آنتی‌تئودیسه تفاوت‌هایی با آن داشت. وی در این مقاله با الهام از کتاب ایوب بیان کرد که انسان‌ها باید همانند ایوب به درگاه خدا تضرع و شکایت کنند تا خدا به آنها پاسخ دهد و با استفاده از قدرت مطلق خود از رنج‌های بشر بکاهد.در این تحقیق نخست تئودیسه اعتراض را معرفی و تفاوت آن را با آنتی‌تئودیسه بیان می‌کنم، سپس به تحلیل مفاهیم اعتراض و تئودیسه خواهم پرداخت. در این بین به لوازم الاهیاتی پذیرش تئودیسه اعتراض ذیل دو عنوان «صفات خدا» و «صفات انسان» اشاره کرده‌ام. در پایان کوشیده‌ام مزیت‌ها و کاستی‌های تئودیسه اعتراض را برشمرم.از مزیت‌های تئودیسه اعتراض می‌توان به اتخاذ رویکرد معتدل به جای رویکرد حداکثری اشاره کرد. همچنین، رویکرد عمل‌گرایانه به جای رویکرد نظری به مسئله شر از دیگر مزایای این تئودیسه است. مزیت دیگر این تئودیسه پاسخ هم‌زمان به مسئله عاطفی شر است. اعتنا به حوادث تاریخی نیز از مزیت‌های دیگر آن است. نقدهایی که به این نظریه وارد شده را ذیل عناوینِ «تعارض عشق الاهی با اعمال قدرت خدا»، «تعارض اختیار انسان با دخالت خدا»، «عام نبودن پاسخ تئودیسه اعتراض و وابستگی آن به سنخ روانی انسان‌ها»، «خیرخواهی خدا به عنوان کلیدی‌ترین عنصر دین» و «نفی امید به خدا» در تئودیسه اعتراض دسته‌بندی کرده‌ام.

علامه طباطبائی و قدیس اگوستین از جمله بزرگترین فیلسوفان دو حوزه اسلام و مسیحیت هستند که مساله شر و ارتباط آن با صفت خیر بودن خدا را مورد مطالعه قرار داده‌اند و دیدگاه های دقیق آنان در بسیاری از وجوه با هم مشترک و در بعضی از موارد مخالف هستند. در این پژوهش به بررسی نگاه این دو متفکر درباره صفت خیر بودن خدا می پردازیم، صفت خیر بودن خدا از سه منظر قابل بررسی است: (1) خیر بودن خدا در پاسخ به مسأله شر، (2) خیر بودن خدا در بحث پیرامون صفات خدا (3) معنای خیر بودن خدا در زبان دین. وجود شر در نگاه هر دو اندیشمند در عالم هستی امری پذیرفته شده است اما در حقیقت و ماهیت آن، هر دو آن را بصورت یک امر عدمی، تحلیل و بررسی نموده اند. علامه اصل در معنای خیر را انتخاب می داند لذا شر را مکروه بالذات معرفی می کند. اگوستین، از عنوان کلّی شر، در اکثر موارد، مفهوم گناه را ارائه می دهد. علامه راه‌کار برون رفت از ناسازگاری ظاهری وجود شرور با وجود خدا و صفات حق تعالی را بسته به نوع شرور، به شر تشریعی و تکوینی تقسیم می نماید. اگوستین در مسأله ارتباط صفات خدا با وجود شر در عالم، خدا را دارای تمام صفات کمال به طور مطلق می داند، از دیدگاه او هیچ گونه شری در عالم وجود ندارد. علامه و اگوستین معقتد هستند که در موارد لازم باید ظواهر کتاب مقدس و قرآن را تاویل و در بعضی موارد معانی مجازی برای آن ارائه کرد اما در مسئله خود زبان، اگوستین زبان دین را زبان عرفی مردم می داند اما علامه معتقد است برای فهم کلام خدا اکتفا به لغت و اصول لفظی کافی نیست.

پژوهش حاضر با هدف بررسی توصیفی و پدیدارشناسانه پیامدهای الاهیاتی هولوکاست به عنوان یکی از مهمترین وقایعی که تأثیر بسزایی در تحولات الاهیات یهودی و مسیحی قرن بیستم داشته صورت گرفته است. هولوکاست بطور مستقیم تصور قربانیان را در سه حوزه «خدا، شر و ایمان» به چالش کشید و الاهیات را وارد فاز جدیدی از مسائل و مشکلات اجتناب‌‌ناپذیر نمود. ما با بررسی و نقد برخی از تصورات سنتی و جدید از خدا و مسئله شر به چگونگی واکنش الهی‌‌دانان یهودی و مسیحی به هولوکاست در دو حوزه تصور از خدا و مسئله شر پرداخته و درنهایت به بررسی ایمان در جهان پساآشویتس پرداختیم. مهمترین پرسش قربانیان و بعدها الهی‌‌دانان این بود که در تمامی سال‌‌های وقوع این جنایت خدا کجا بود و چرا مداخله نکرد؛ ازاین‌‌جهت مدل‌‌های مختلفی از خدا در الاهیات یهودی و مسیحی شکل می‌‌گیرد. از طرفی با وقوع هولوکاست مفهوم جدیدی از شر تحت عنوان «شر وحشتناک» به‌‌وجود آمد شری که به‌‌صورت سیستماتیک عده‌‌ای از انسان‌‌ها را از بین برد. در شرایطی که دیگر جایی برای تئودیسه‌‌پردازی نیست، معادله سنتی «شر مساوی با فقدان خیر است» کنار گذاشته می‌‌شود؛ ازاین‌‌پس الهی‌‌دانان به مقوله شر نه به عنوان یک امر انتزاعی؛ بلکه به عنوان یک واقعیت ملموس نگاه کردند. این مسئله در الاهیات مسیحی به شکل معنایابی برای رنج تعریف شد. در بحث ایمان، تأثیر هولوکاست بر قربانیان نیز متفاوت بوده است برخی به بی‌‌دینی مطلق رسیدند و برخی مذهبی‌‌تر شدند و برخی هم بی‌‌تأثیر بودند. نظر اکثر این قربانیان در مورد نابودی انسان‌‌ها در هولوکاست این است که ما نمی‌‌توانیم عملکرد خدا را مورد قضاوت قرار دهیم. در همین راستا به انواع مختلف ایمان که در الاهیات یهودی پساهولوکاست مطرح شده است اشاره کرده و درنهایت به ایمان پساهولوکاستی در الاهیات مسیحی نیز پرداختیم که در این الاهیات ایمان بیشتر مبتنی بر امید و تعامل همدلانه است.

توضیحات کاوه بهبهانی پیرامون سخنانش در این نشست: کتاب دربارۀ شر مجموعۀ برگزیده‌ای است از ترجمۀ مقالاتی در فلسفه و الاهیات شر به سرپرستی نعیمه پورمحمدی (انتشارات طه). جلد اول کتاب به الاهیات سنتی و جلد دوم آن به انواع الاهیات مدرن می‌پردازد. در این نشست کوشیده‌ام از اهمیت پروردن تصاویر نو از خداوند (پروردن ذائقۀ الاهیاتی) در رویارویی با شر سخن بگویم و با طرح ایدۀ انسان چندپاره به قدر وسع، نشان دهم که اهمیت خواندن این کتاب در چیست. دربارۀ کتاب: در این مجموعه، در جلد نخست کتاب دربارۀ شر نگاه‌های سنتی و در جلد دوم رویکردهای مدرن را از نظر خواهیم گذارند. در جلد نخست که به بازتاب واکنش‌های سنتی به مسئله شر اختصاص دارد، در آغاز مقدمۀ سرپرست مجموعه را می­خوانیم که به مرور کلی ادبیات مسئلۀ شر می­پردازد. پس از آن دو روایت تحلیلی و تازه از «برهان شر» آمده است تا با اصل برهان شر از راه تقریرهای تازۀ آن آشنا شویم. سپس پای سخن «فیلسوفان کلاسیک» همچون هایدگر، مک‌برَیِر، فروید و یونگ و «الاهیات ادیان» شامل «تئودیسه یهودی»، «تئودیسه مسیحی»، «تئودیسه اسلامی» و «تئودیسه هندی» می‌نشینیم. در آخر علل و عوامل «ناکامی تئودیسه‌های سنتی» را از نظر متفکران مدرن پی­گیری می‌کنیم. می‌خوانیم که از نظر اندیشمندان مدرن سه نوع نقد «گفتمانی»، «اخلاقی» و «اگزیستانسی» به اندیشمندان سنتی وارد است. در جلد دوم که به بازنمایی پاسخ‌های جدید می‌پردازد، گزیده‌ای از کوشش‌های خلاقانه و تحول‌خواه «الاهیات‌های مدرن» در پاسخ به مسئله شر آمده است: «الاهیات خدای گشوده»، «الاهیات پویشی»، «الاهیات اعتراض»، «الاهیات شکاکانه»، «الاهیات تحلیلی»، «الاهیات روایی»، «الاهیات صلیب»، «الاهیات شبانی»، «الاهیات اگزیستانسی»، «الاهیات عمل‌گرایانه» و «الاهیات فمینیستی». این نمونه‌ها خواندنی و آموختنی هستند. کتاب در دو جلد با حجم ۱۵۰۰ صفحه از سوی انتشارات کتاب طه در تابستان ۹۸ منتشر شده است. دربارۀ مقالات: شصت مقالۀ این مجموعه را در یک کتاب به زبان اصلی نمی­توان یافت. مقالات از منابع گوناگون گردآوری و در کنار هم چیده شده­اند. راز گردهم­آوری و چیدمان این شصت مقاله در یک مجموعه انتقادهایی است که این آثار به پاسخ­های الاهیات سنتی به مسئله شر وارد دانسته­اند و در پی آن از الاهیات سنتی به الاهیات مدرن گذر کرده­اند. دربارۀ مترجمان و ویراستار: نعیمه پورمحمدی، سید محمد حسین صالحی، مهدی خسروانی، محمد حقانی فضل، حمید هاشمی کهندانی، پریسا شکورزاده، کوثر طاهری، احمدرضا هاشمی، طیبه حقانی فضل، کوثر موسوی، سعیده میرصدری و فهیمه زعفرانی مترجمان این مجموعه هستند. سید محمدحسین صالحی ویراستار زبانی و ادبی کل مجموعه است. دربارۀ سرپرست مجموعه: نعیمه پورمحمدی، استادیار فلسفه دین در دانشگاه ادیان و مذاهب در قم، آثار متعددی در باب مسئلۀ شر در شکل مقاله، سخنرانی علمی در دانشگاه­های خارجی، کارگاه، تدریس و راهنمایی پایان­نامه در پروندۀ علمی خود دارد. سرپرستی این مجموعه (شامل انتخاب مقالات و مترجمان، نظارت بر کار مترجمان و ویراستار، فصل­بندی کتاب، نگارش چکیده برای مقالات، نگارش مقدمه کتاب و ترجمه بخش عمده­ای از مقالات) بر عهدۀ او بوده است. پیش­تر کتاب ایمان و اخلاق (انتشارات دانشگاه ادیان ۹۰) و کتاب جهان معلول­ساز (انتشارات توانمندان، ۹۸) به تألیف او و کتاب بازگشت به عقل (انتشارات علمی فرهنگی ۹۰) و درباره خدا (انتشارات علمی فرهنگی ۹۳) به ترجمه او منتشر شده است.

انتشارات کتاب طه به‌تازگی کتاب «درباره‌ شر» را روانه بازار کتاب کرده است. این مجموعه دوجلدی منتخبی از متون و مقالات کلاسیک و معاصر درباره شر است که زیر نظر نعیمه پورمحمدی انتخاب و ترجمه شده است. جلد نخست این مجموعه به الهیات سنتی اختصاص دارد که در آن تئودیسه‌های سنتی در ادیان و عوامل ناکامی آنها از نظر متفکران مدرن پیگیری می‌شود. جلد دوم به بازنمایی پاسخ‌های جدید الهیات به شر اختصاص دارد. در اینجا، کوشش خلاقانه و تحول‌خواه الهیات مدرن برای پاسخ دادن به مساله شر بررسی شده است. نشست هفتگی شهر کتاب در روز سه‌شنبه ۱۶ مهر به نقد و بررسی کتاب «درباره شر» اختصاص داشت و با حضور مهراب صادق‌نیا، محسن جوادی، نعیمه پورمحمدی و محمد حقانی در مرکز فرهنگی شهر کتاب برگزار شد. در ابتدای این نشست، علی‌اصغر محمدخانی، معاون فرهنگی شهر کتاب، اظهار داشت: یکی از مسائل مهم در حوزه دین‌پژوهی و فلسفه دین بررسی، تحلیل و تبیین مساله شر است. پرسش از لزوم وجود شر برای جهان مادی، عدمی بودن شر، لزوم وجود شر برای اختیار و آزادی انسان، نقش انسان در شر، ارتباط شر با جزئی‌نگری و کلی‌نگر نبودن قضاوت‌های انسانی در این حوزه مطرح است. او ادامه داد: برخی از منتقدان وجود شر در جهان را منافی خداباوری می‌دانند و برآن‌اند که وجود خداوند قادر مطلق، خیرخواه مطلق، عالم مطلق، با مساله سر در جهان توجیه‌شدنی نیست. مساله شر در فلسفه غرب، فلسفه‌های دیگری ازجمله هندی، بودایی و در حوزه فلسفه و کلام اسلامی مهم بوده است. در فلسفه غرب، شخصیت‌هایی مانند اپیکور، هیوم، کانت، لایب‌نیتس، نیچه، آگوستین و سوئین‌برن درباره مساله شر بحث‌های مهمی مطرح کرده‌اند. همچنین، در حوزه فلسفه و کلام اسلامی نیز از ابن‌سینا و فارابی و ملاصدرا و خواجه‌نصیر گرفته تا علامه طباطبایی دلایل و مباحثی را درباره شر در جهان مطرح کرده‌اند. او افزود: متفکران و فیلسوفان شرور را به انحای گوناگون تقسیم کرده‌اند. مثلاً در مورد چرایی وجود شرور طبیعی مانند زلزله، سیل یا شرور در رابطه انسانی مانند کشتار، بیماری، ظلم یا نادانی، معلولیت و جنگ سخن گفته‌اند. در این میان، کسانی مانند فارابی، ابن‌سینا، خواجه‌نصیر و آگوستین و توماس آکویناس و لایب‌نیتس شر را امری عدمی می‌دانند؛ یعنی بر این باورند که نمی‌توان شر را به خداوند انتساب داد. محمدخانی در پایان گفت: کتاب «درباره شر» شامل مقالاتی مهم درباره شر در فلسفه و الهیات است. این ۶۱ مقاله از رویکردهای مختلف انتخاب شده‌اند. نعیمه پورمحمدی یک مقدمه تحلیلی ۱۲۰ صفحه‌ای به این کتاب افزوده است که خود کتابی جدا است و می‌تواند به‌خوبی رویکردهای موجود در این حوزه را برای مخاطب تبیین کند. بااین‌حال، به نظر جای چند مقاله تألیفی در مورد شر در دیدگاه‌های حوزه فلسفه‌ یا تفکر اسلامی در این مجموعه خوب خالی است.