جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قرآن کریم به عنوان آخرین و کامل ترین برنامه هدایت و سعادت بشر، در زمان و مکان خاصی، از طرف خداوند بر حضرت محمد ? نازل شده است. جَرَیان و تعمیم مفاهیم و آموزه های قرآنی فراتر از زمان و مکان نزول، و انطباق آن‌ها در طول زمان بر شرایط، حالات و مصادیق جدید، یکی از قواعد مهم تفسیری است که در لسان قرآن پژوهان به «جَری و تطبیق» شهرت دارد. اختصاص شماری از روایات امامیه به این موضوع از یک سو، و نقد و طعن این روایات توسط منتقدانِ مکتب تفسیری امامیه از سوی دیگر و پیوند این قاعده با خاتمیت، جامعیت و جاودانگی قرآن، اهمیت تبیین مبانی این قاعده را ضروری و مضاعف می‌نماید. در این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی، مبانی، دلایل و شواهد این قاعده تفسیری از جنبه ادبی، قرآنی و روایی، استخراج، دسته بندی و بررسی شده‌ است. مهمترین مبانی و شواهد به دست آمده برای قاعده جَری و تطبیق عبارتند از: پایان ناپذیری معانی و مصادیق متن، استعمال لفظ در بیش از یک معنا، العبر? بعموم اللفظ لا بخصوص السّبب، وضع لفظ برای روح معنا؛ جاودانگی و جهانی بودن قرآن، آیات قرآنی، روایات و سیره عملی معصومین ? و اجماع مفسران امامیه. تبیین و تحلیل درست و مستند مبانی و دلایل این قاعده روشن می‌کند که ایرادات وارده از طرف منتقدان، یا از روی عدم آگاهی و دقّت در مسئله بوده و یا ریشه در تعصّبات مذهبی و سیاسی دارد، چرا که تدبّر و تأمّل منصفانه در اطراف این قاعده و بررسی دلایل آن نشان می‌دهد که اولاً این روش تفسیری، با رسالت جهانی و جاودانگی قرآن سازگار و امری طبیعی است و ثانیاً به اشکال گوناگون در علوم دیگر از جمله زبان شناسی، اصول، علوم قرآنی و ادبیات مطرح و مورد قبول است و معصومین ? به عنوان مبتکران این سنّت تفسیری، راهی را برای خروج مفاهیم و تعالیم قرآنی از حصار زمان و مکان، و نو بودن آن‌ها در هر عصری به آیندگان معرفی و آن را آموزش داده اند.

یکی از مسائل مهم در زمینه تفسیر میان رشته ای قرآن کریم، بحث اعجاز علمی قرآن کریم در بیشتر علوم روز است. یکی از این علوم، علم پزشکی است. در علم پزشکی، به ویژه در حوزه جنین شناسی از مراحل خلقت انسان به طور گسترده بحث می شود. پرسش اساسی در این پایان نامه، این است که مرحله های آفرینش انسان از دیدگاه قرآن، روایات و علم پزشکی چیست؟ و آیا آموزه های قرآن کریم در این حوزه، جزو اعجازهای علمی قرآن به حساب می آیند یا خیر؟پاسخ این پژوهش، در برابر این پرسش، آن است که هر آنچه که قرآن برای مرحله های خلقت انسان ذکر کرده است، با علم روز مطابقت دارد و در برخی از موارد، آموزه های قرآن کریم، از موارد اعجاز علمی قرآن به شمار می روند. در بررسی به عمل آمده در روایات مربوط به این زمینه نیز دانسته شده است که آموزه های روایی نیز با آموزه های قرآنی مطابقت دارند.مرحله های خلقت انسان از دیدگاه قرآن، روایات و علم پزشکی، عبارتند از: خاک، آب، منی، نطفه، علقه، مضغه، شکل گیری ظاهری، شکل گیری استخوان، روییدن گوشت، آفرینش روح و تولد نوزاد.

چکیدهبه استناد بسیاری از آیات و روایات، ائمه اطهار(ع) تنها کسانی هستند که پس از خدا و پیامبر(ص)آگاهی کامل به معارف قرآن، و مراد و مقصود آیات آن دارند، لذا ائمه(ع)، با توجه به نیاز بشر، به تفسیر و تبیین آیات قرآن کریم پرداخته‌اند. روش‌شناسی روایات تفسیری معصومان(ع) در تفسیر قرآن کریم به دلیل جایگاه خاص سنت در تبیین قرآن، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و از آنجا که عصر حضرت زهرا(س) توام با نوعی خفقان سیاسی، انزوای شیعیان و آغاز انحراف‌های دینی بود، بررسی روش‌های تفسیری ایشان در تبیین آیات قرآن کریم، نگاه ویژه‌ای را می‌طلبد. حضرت زهرا(س) در عصر خود ساکت ننشستند و با خطبه‌های آتشین خود به روشن‌گری مردم پرداختند و در حوزه تفسیر با استفاده از تفسیر قرآن به قرآن و تفسیر روایی و هم چنین با تطبیق آیات بر شرایط زمان، به دفاع از ولایت اهل‌بیت(ع) پرداخت. آن حضرت علاوه بر بیان معنای ظاهری، به ارائه‌ی معنای باطنی نیز پرداختند. حضرت زهرا(س) در استخراج معانی قرآن، از انواع گونه‌های تفسیری مانند؛ جری و تطبیق، استناد به قرآن، تفسیر بر اساس دلالت التزامی، ایضاح مفهومی، بیان اسباب‌النزول و ... استفاده کرده است که البته بهره‌گیری ایشان از جری و تطبیق نسبت به سایر موارد چشم گیرتر است.کلید واژه‌ها:حضرت زهرا(س)، تفسیر قرآن، روش تفسیری، روایات تفسیری

مبانی و روش تفسیر، از مهم ترین پایه ها و زیر ساخت های فهم آیات می باشند و هر گامی که در راه شناسایی و ارائه این روش ها برداشته شود، ارزشمند خواهد بود.از آن جا که اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام مفسران برگزیده خدا، راسخان در علم، آگاه به همه معانی قرآن و مصون از خطا هستند، استخراج مبانی و روش تفسیری ایشان، می تواند معیار و شاخص آراء و روش های تفسیری مفسران قرار گیرد، لذا کوشش و تلاش برای آشنایی با مبانی و روش تفسیری ایشان، حائز رفیع ترین جایگاه، در پژوهش های تفسیری است.در این پایان نامه سعی شده تا اولاً جو علمی و تفسیری عصر امام حسن علیه السلام بررسی شود و ویژگی های بارز تفسیری آن دوره شناسایی گردد، ثانیاً، با استقرای روایات تفسیری و مستندات قرآنی امام حسن علیه السلام – به عنوان یکی از آگاهان به تمام معارف قرآن کریم- و دسته بندی آن ها در سه عنوان تفاسیر بیانی، تفاسیر استنادی و تفاسیر عملی؛ مبنا، روش و قواعد حاکم بر تفسیر ایشان از میان روایاتشان استخراج شود.مقارن بودن حیات امام حسن علیه السلام با عصر رسالت و عصر صحابه و ویژگی های متفاوت تفسیری این دو دوره و حضور پیامبر صلی الله عیه و آله و اهل بیت ایشان در میان مردم به عنوان مفسران برگزیده خدا و آگاه به همه معانی قرآن از ویژگی های بارز تفسیری عصر امام حسن علیه السلام به شمار می آید. مبانی‌ای چون الهی بودن قرآن، جامعیت، تحریف ناپذیری، جاودانگی، امکان فهم و تفسیر قرآن، حجیت ظواهر آیات، ساختار چند معنایی قرآن، جدایی ناپذیری قرآن و عترت، و بی طرفی علمی و قواعدی چون لزوم رجوع به ائمه: در تفسیر مشکل و تأویل و پرهیز از تفسیر به رأی و روش هایی چون روش تفسیر قرآن به قرآن، روش تفسیر قرآن با روایت و تفسیر قرآن با در نظر گرفتن مفاهیم عرفی کلمات، مصداق و اسباب و شأن نزول از مواردی است که با بررسی روایات امام حسن علیه السلام به دست آمد.همچنین از دیگر اهداف این پایان نامه بررسی میزان توجه مفسران معاصر به روش تفسیری امام حسن علیه السلام و توجه به روایات تفسیری ایشان در دو بعد کمی و کیفی است. در این مورد از میان تفاسیر استفاده شده، میزان توجه به روش تفسیری امام حسن علیه السلام متفاوت بوده و در مواردی نشان دهنده اقبال مفسران به این روش‌هاست، که البته این اقبال بدون تصریح مفسران به این امر می باشد. استفاده از روایات تفسیری امام حسن علیه السلام در اکثر این تفاسیر کم بوده و از نظر کیفی هم غالباً به شکل استشهادی می باشد.

امروزه روش‌شناسی به عنوان موضوع جدید و تازه وارد در عرصۀ علوم اسلامی مطرح گردیده است و هر علمی با روش‌شناسی آن علم مطرح می‌گردد، لذا در حوزۀ خداشناسی نیز جایگاه این مسئله روشن می‌گردد.این رساله به این مسئله در حیطۀ آیات و روایات پرداخته است تا به تدوین روش‌شناسی منقح و منظمی جهت کشف آموزه‌های خداشناسی منجر شود، همچنین از دیگر نتایج این تحقیق، کاهش نزاع ها و چالش‌های میان متکلمان اسلامی در راستای تعیین روش‌های صحیح از طریق این پژوهه می‌باشد.در این رساله، نخست در بخش کلیات به بررسی موضوع و اهمیت آن و تعاریف ارائه شده در این زمینه پرداخته شده و نظرات علما و بزرگان در زمینه راه‌های خداشناسی به اعتبارات مختلف طرح گردیده است تا پیش زمینه‌ای ذهنی در مخاطب برای ورود به فصول بعدی ارائه گردد.سپس در فصول دیگر به تفصیل روش‌های خداشناسی به ترتیب روش عقلی، روش تجربی، روش جدلی، روش وجدانی و روش نقلی در این زمینه پرداخته شده است.

اهل بیت علیهم السلام«ثقل اصغرند» که پیامبر صلی الله علیه و آله در بین امت خویش به جای نهاد تا از ضلالت حفظ شده و از سعادت بهره مند گردند. و قرآن کتابی است صامت و حاوی آیاتی متشابه و مجمل که نیاز به مبینی ناطق و عالم دارد که همان اهل بیت علیهم السلام اند. ازابتدای نزول وحی و بعد ازآن،پیامبرصلی الله علیه وآله و صحابه و تابعین، وتمام مفسران تازمان حاضر، همه در فهم وبیان قرآن شیوه هایی را به کار برده اند.امامان شیعه علیهم السلام نیزکه وارثان وحی اند روش هایی را برای بیان قرآن إعمال کرده اند که از بررسی روایات ایشان می توان به آن دست یافت وروایات تفسیری امام باقر علیه السلام مقدار قابل توجهی از این روایات است که درکتب روایی شیعه ثبت شده است. برخی به ظاهر روایات اکتفاکرده و به إجتهاد و بررسی عقلی آن نمی پردازند. در برابر، بسیاری درإثبات حجیت ظواهر قرآن- که منتهی به جواز اجتهاد عقلی در تفسیر قرآن می شود-دلائل متقنی إرائه کرده اند. بررسی روایات تفسیری امام باقر علیه السلام به هدف تأیید این گروه در إعمال روش عقلی در تفسیر قرآن می باشد. ضمن این که از رویکردهایی که امام علیه السلام در تفسیر قرآن در بخش آیات الأحکام و معانی باطنی آیات داشته ند و همچنین از محتوای ارزشمند سخنان ایشان نیز بهره مند می گردیم.

چکیده:موضوع این پژوهش «تفسیر روایی اهل‌بیت: سوره های توحید، فلق و ناس» است و روش آن به صورت کتابخانه ای است. در این تحقیق که با هدف ارائه ی تفسیری مبتنی بر آموزه های راسخون در علم یا همان پیامبر9 و امامان معصوم علیهم السلام به منظور فهم دقیق آیات قرآن تدوین یافته است؛ آیات هر سوره در دو بخش مفاد ظاهری با استفاده از کتبلغت اجتهادی و مفاد روایی با بهره‌مندی از روایات اهل بیت? در برخی از تفاسیر روایی مورد بررسی قرار گرفته و سپس مقایسه‌ایی میان مفاد ظاهری و مفاد روایی انجام شده است؛ که در اکثر موارد حاکی از تطابق میان مفاد ظاهری و روایی است. در مواردی نیز معصومین? زوایای مختلفی از موضوع را بیان نموده‌اند که در سوره به آن اشاره نشده است. گونه شناسی روایات به منظور تشخیص نوع ارتباط آن‌ها با آیات مربوطه و استخراج پیام‌ها و آموزه‌های هدایتی هر سوره از دیگر اقدامات این تحقیق در مورد روایات تفسیری اهل بیت: است. در پایان نیز به نتایج و دست‌آورهای حاصل از تحقیق اشاره شده که به طور اجمال عبارتند از:1ـ مبانی توحید به عنوان بنیاد معرفت خدا و پیام اصلی این سوره همواره مورد سوال برای مخاطبان و همچنین مورد اهتمام جدی اهل بیت: بوده و این مسأله با توجه به روایات ذیل این سوره کاملاً مشهود است.2ـ آیات سوره توحید دلالت دارند بر بیان ابعاد وحدانیت پروردگار به دو صورت اثبات وجود و نفی هر گونه تشبیهی از اوکه با توجه به روایات ذیل آن در موضوعاتی نظیر تبیین مفهوم وحدانیت خدا، تبیین حقیقت صمد،تبیین معنای الله ونفی ولادت از خداوند و عدم کفو و نظیر برای او، مورد بررسی قرار گرفت.3ـ آیات سوره فلق و ناس که از یک اتحاد موضوعی برخوردارند دلالت داردند بر وجود شرور در عالم چه آشکار و چه پنهان و تأکید بر این که پناه بردن به خداوند خصوصاً از شرور مخفی و دور از حواس لازمه داشتن یک زندگی ایمن و سالم است. از جمله‌ی این شرور حسادت ورزی به عنوان یک صفت رذیله در درون همه‌ی انسان‌ها و متأثر شدن فکر انسان از وساوس شیاطین است که در روایات معصومین? به این موارد به خوبی پرداخته شده است.4ـ در فصل گونه شناسی، روایات هر سوره به پنج گونه‌ی سوره شناخت، معنا شناخت، تأویلی، تطبیقی و تفسیری تقسیم شده‌اند. بیشترین تعداد از روایات مربوط به گونه‌ی سوره شناخت و بعد از آن تفسیری و پس از آن تطبیقی است.5ـ سوره‌ی توحید با توجه به آیات آن و روایات معصومین علیهم السلاممشتمل بر مهمترین آموزه های اعتقادی در شناخت و معرفت پروردگار متعال است و سوره های فلق و ناس علاوه بر آموزه های اعتقادی مشتمل بر آموزه های اجتماعی و اخلاقی نیز هستند. کلید واژه ها: تفسیر، تفسیر روایی اهل بیت علیهم السلام، روایات تفسیری، تفاسیر روایی، سوره توحید، سوره فلق،سوره ناس.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

از آنجا که روایات تفسیری ائمه ی معصومین علیهم السلام یکی از منابع تفسیر و راه های دست یافتن به مقصود کلام خداوند متعال است، باید به آن توجه ویژه داشت؛ بخش اعظم روایات تفسیری که در حال حاضر در اختیار ما می باشد، روایات تفسیری امام صادق(ع) است. البته به خاطر وجود روایات جعلی، ما باید حتما روایات را بررسی سندی و دلالی کنیم. این رساله در راستای این هدف روایات تفسیری امام صادق(ع) را در جزء بیست و چهارم(بخشی ازسوره ی زمر، سوره ی غافر و بخش اعظم سوره ی فصلت) مورد تحقیق و بررسی قرار داده است. این پایان نامه در سه فصل تنظیم شده است. فصل اول و دوم و سوم به ترتیب ترجمه و بررسی سندی و دلالی روایات امام صادق(ع) در سوره های زمر، غافر و فصلت می باشد.از 175 آیه ی موجود در جزء 24، فقط ذیل 65 آیه ی آن از امام صادق(ع) روایت تفسیری نقل شده است. از 137 روایتی که ذیل این آیات وجود دارد، 49 حدیث دارای سند معتبر هستند؛ اما بررسی متن روایات بیانگر این موضوع بود که صرف ضعف سند نمی توان حکم به جعل روایات نمود.

تفسیر قرآن کریم تبیین و شرح و توضیح و پرده برداری از آیات را بر عهده دارد و تلاش مفسران واقعی در جهت روشن ساختن کلام خداوند بوده و هست، با توجه به اینکه پیوندی عمیق و ناگسستنی میان اهل بیت (ع) یعنی مفسّران راستین قرآن کریم و این کتاب مقدس وجود دارد و در حقیقت چنین پیوندی نماد روشن و مسلمی از برخی از احادیث پیامبر اکرم (ص) همچون حدیث ثقلین، حدیث سفینه و جز آن می‌باشد، آن بزرگواران به عنوان حاملان و وارثان قرآن کریم مهم ترین و ارزشمندترین تفاسیر را از آیات قرآن بر جای نهاده اند که به روایات تفسیری مشهور گشته‌اند و از منابع مهم تفسیر قرآن به شمار می‌آیند.بخش زیادی از آن روایات منقول از امام جعفر صادق (ع) است که یکی از امامان معصوم و عضوی برجسته از خاندان پیامبر اکرم (ص) می باشد. این دسته از روایات در شرایط و موقعیت های مختلف بیان شده و روش های تفسیری متفاوتی را به خود اختصاص داده است. مثلاً بعضی از این روایات درصدد بیان معنایی واژگان آیه بر آمده اند و برخی دیگر بیان گر مصادیق مختلف اعم از کلی و جزئی و یا عام و خاص بوده‌اند و نیز برخی دیگر اشاره به تأویل باطنی معنای آیات دارد و گروهی نیز اشاره به شرایط زمانی و مکانی مربوط به نزول آیات دارد که با شناخت انواع این روایات تفسیری فهم و درک معانی بسیاری از آیات قرآن کریم نیز آشکار می گردد.امام صادق (ع) روش های مختلفی در تفسیر آیات قرآنی را به کار گرفته‌اند، گاه با یک تمثیل بسیار ساده مفهوم آیه را روشن ساخته و گاهی جریان تاریخی مربوط به آیه را کاملاً تبیین فرموده‌اند، لذا با توجه به همین روش‌های گوناگون تبیین و توضیح در مورد آیات قرآنی نقش عظیم آن امام همام در مقولۀ تفسیر قرآن کریم آشکار می گردد و هر صاحب مطالعه‌ی دانا و علاقه مندی به تفسیر قرآن کریم مجذوب آن ها می شود. در این رساله تلاش بر این بوده است که در حدّ توان روش‌های مزبور مورد بررسی قرار گیرد و با نقل نمونه هایی از آن ها، جایگاه امام صادق (ع) در تفسیر نمایان گردد.