جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چرا کوفیان با امام على، امام حسن و امام حسین علیهم‏السلام بى‏وفایى کرده و پیمان شکستند؟ چه شرایطى برکوفه حاکم بود که موجب این رفتارها شد؟ آیا کوفیان مردمانى با ویژگى‏هاى منحصر به فرد بودند؟ آیا آن‏ها منافق بودند؟ شنیده‏ها حکایت از آن دارد که آنان مردمانى بى‏ایمان، بدذات، دورو و دشمن اهل‏بیت علیهم‏السلام بودند. البته برخى پژوهشگران، آنان را از این امور تبرئه مى‏کنند و بر این باورند که شرایطى به‏وجود آمد که آنان قدرت عمل به پیمان خود را نداشتند و عموم مردم وقتى در موقعیت مشابه قرار مى‏گیرند به همین صورت رفتار مى‏کنند. اختلاف نظرها سبب شد تا با تحقیق کتابخانه‏اى در جست‏وجوى شناخت جامعه کوفه در عصر امام حسین علیه‏السلام باشیم.

ابوسلمه که از داعیان صاحبنفوذ عباسیان در عراق و خراسان بود، با آگاهی از دستگیری و قتل ابراهیم امام و فرار برادرانش، در نامه‏ای به علویان بهویژه امام صادق، خود را خواستار واگذاری رهبری انقلاب به آنان وانمود، اما با توجه به فعل و قول امام؛ یعنی سوزاندن این نامه و شیعه ندانستن ابوسلمه، گمان میرود که او در پی توطئهای بر ضد علویان بوده باشد. امویان به دنبال یافتن رهبر شورش عراق و خراسان بودند و او میخواست که توجه آنان را به سوی علویان جلب کند و عباسیان را از تعقیب شدن نجات دهد. او همچنین میخواست بداند که کدامیک از علویان طالب خلافت است.

جابر بن یزید جعفی کوفی (حدود 50 – 128ه.ق)، از اصحاب نامدار صادقین علیهما السلام و از عالمان برجسته‌ی شیعه‌ی امامیه در اوایل قرن دوم هجری است. عمده فعالیت‌های علمی وی، در شاخه‌های حدیث، فقه و تفسیر بودو علاوه بر این‌ها، توجه ویژه‌ای به تاریخ اهل بیت علیهم السلام و کلام شیعی داشت. این پژوهش به واکاوی شخصیت، جایگاه و تأثیر وی در علوم و معارف شیعه می‌پردازد. از این رو در قدم اول، برای شناخت بهتر شخصیت جابر، ضمن آشنایی با خاندان جعفی، تأثیرات فضای کوفه (زادگاه و محل سکونت وی) بر شکل گیری شخصیت او مورد بررسی قرار گرفته است. در ادامه،اطلاعات اندکی در مورد سیر زندگی او ارائه شده که این ضعف از فقدان و یا کمبود منابع ناشی می‌شود. در مقابل این کمبود، گنجینه‌ی روایات پرشمار وی، منبعی بسیار مهم در شناخت عقاید و آرای اوست؛ هر چند نمی-توان تمام سنت منسوب به وی را معتبر دانست. به هر حال چنان که در این پژوهش نشان داده شده، او از شیعیان امامی بود و به آموزه‌های کلامی ائمه اطهار علیهم السلام مانند وصایت و امامت امامانعلیهم السلام، تولی و تبری، علم امام (ع)، رجعت و مهدویت، اعتقادی راسخ داشت.در میان شیعیان و اهل تسنن نظرات متنوعی در مورد شخصیت وی ابراز شده؛ اما شاید مهم‌ترین مسأله در مورد او، اتهام غلو است. حال آن که او از این اتهام مبراست و شخصیت برجسته‌ی وی به عنوان یک شیعه‌یمعتقد و وفادار به مکتب اهل بیت علیهم السلام، مورد سوء استفاده‌ی غالیان قرار گرفته است. بخش پایانی این پژوهش نیز به حیات علمی – فرهنگی جابر جعفی و سهم وی در توسعه‌ی علوم و معارف شیعی می‌پردازد و مواردی چون مشایخ و شاگردان و آثارمنسوب به او را مورد توجه قرار می‌دهد.

نوشته حاضر پایان نامه ای است که به بررسی تشیع اعم از سیاسی محب و اعتقادی در قرن اول و دوم هجری پرداخته و کوفه را به عنوان نخستین مرکزیت تشیع یا دست کم یکی از مراکز مهم تشیعی معرفی کرده است. در این رساله ابتدا کلیاتی درباره کوفه بیان شده و پس از آن به تعاریف مختلفی که برای شیعه و دیدگاه هایی درباره تاریخ پیدایش تشیع ارائه گردیده پرداخته است. گونه های مختلف تشیع قبائل شیعی و خاندان های علمی شیعه در کوفه از مباحث مهم دیگر این نوشتار به شمار می آید. در قسمتی دیگر به تأثیرات حکومت امام علی (ع) شهادت اما محسنی و تأثیر امامان باقر و صادق بر تشیع کوفه پرداخته شده و پس از آن نقش کوفه را در نظر معارف شیعه مورد ارزیابی قرار داده است. در پایان رساله نیز به عنوان فصلی استطرادی به جریان غلات کوفه و برخورد ائمه با آنان پرداخته شده است چرا که مرکز پیدایش و فعالیت این جریان انحرافی کوفه بوده است. نکته آخر اینکه نوع نوشته ها و آثاری که درباره کوفه وجود دارد کوفه را با نگاه انتقادی و منفی مورد بررسی قرار داده اند و سبب آن سستی ها و کوتاهی های آنان در زمان حکومت امام علی و پس از آن امام حسن و به خصوص نسبت به قیام و شهادت امام حسین و اسارت اهل بیت و پیدایش خوارج می دانند. این نقاط منفی کوفه به حساب می آید اما باید توجه داشت که در کنار این نقاط منفی نقاط مثبت فراوانی نیز هست که ما در این پایان نامه بیش تر به آنها نظر داریم از این رو با نگاهی مثبت به کوفه نگریسته ایم و قضاوت در این باره را به عهده محققان و خوانندگان محترم می گذاریم.

شهر کوفه شهر علی بن ابیطالب علیه السلام محسوب می شود و ازقرن اول هجری مشهور است که اهل کوفهاز حضرت علی پیروی می کردند و قرار دادن آن به عنوان مرکز دولت اسلامی درعهد خلافت حضرت علی نبود مگر به اسباب سیاسی و اجتماعیو اقتصادی. از آنجائیکه امام علی (ع) یکی از فقهای صحابه محسوب می شود فقه روی مقدار زیادی از فقه کوفه را به خود اختصاص داده است . و فتاوی و احکام او در مجالس فقه گسترده شده است تا جائیکه این فتاوی و احکام در جانب فتاوی فقها، صحابه دیگر بروز بیشتری داشته است و می توان گفت که فضای کلی و حاکم بر مجالس فقه در کوفه همان مسیر علوی بوده است پس مذهب امام علی (ع) یکی از مذاهب رایج و دارای دایره گسترده در آن زمان بود. این فضای کلی فقه علوی حاکم بر کوفه از جریانات فقهی تشکیل شده است که یا ریشه های آن به طور مستقیم به امام علی (ع) بر میگردد و یا به طور غیرمستقیم مانند زیدیه اولی. اما جریاناتی که ریشه های آن به طور مستقیم به امام بر می گردد اصحاب وی از تابعین و شیعه اصحاب حدیث و امامیه اولی می باشند. زمانیکه امام علی (ع) در کوفه فرود آمد اصحاب مخلص تشنه علم و فقه معرفت در کنار او جمع شوند و از سرچشمه صاف او آنچه که خواستند گرفتند و از اینها اصحابی که فقه و حدیث را از امام علی (ع) اخذ کردند و فتاوی و فقه او را در مسیرهای فقهی دیگری در کوفه و خصوصا برای فقها حنیفه نقل کردند. به طور مثال میتوان این افراد را ذکر کرد عبیده سلمانی مسروق بن الاجدع و علقمه بن قیس و الاسود بن یزید و الحارث الاعور و غیرهم. همچنین از کسانی که نقش مهمی در نشر احادیث امام علی (ع) برای فقها حنیفه داشتند شیعه اصحاب حدیث بودند که نقش مهمی را در آن ایفا کردند و آنها عامر شعبی و شعبه بن الحجاج و سلیمان الاعمش و غیرهم. فقهای حنیفه از محضر ائمه اهل بیت و رجال امامیه بهره بردند. پس از موسس مذهب ابوحنیفه از مجلس امام باقر (ع) و امام صادق(ع) بهره برد و آنها را روایت کرد و مدت دو سال تحت تعلیم امام صادق(ع) بود و این عبارت مشهور را گفت: لولا السنتان لهلک النعمان و به فتاوی امام علی (ع) تمسک کردند تا جائیکه این نقل حدیث به احادیث آنها از بقیه فقهای صحابه رسید. در نتیجه مسایل فقهی بین دو مذهب جعفری و حنفی بسیار نزدیک شد بلکه اتفاق نظر پیدا کردند مخصوصا آنجائیکه با رئیس سلسله مشایخشان ابن مسعود مخالفت کردند و فتاوی امام علی (ع) اخذ نمودند. قابل توجه است که امامیه در بعضی از مسایل به خاطر نادر بودن روایت و یا وجود متعارض با آن به اقوال حضرت علی (ع) استناد نکرده اند اما فقهای حنفی به آن اقوال استناد کرده اند و بر طبق آنها فتوی داده اند.

«مع الركب الحسيني من المدينة إلی المدينة» اثر جمعی از نویسندگان و پژوهشگران معاصر به نام‌‌ های علی شاوی، شیخ نجم‌ الدین طبسی، شیخ محمدجواد طبسی، شیخ عزت‏ اللَّه مولایی، شیخ محمدجعفر طبسی و شیخ محمدامین ‏پور‌ امینی است و علی شاوی پژوهش همه همکاران را نقد و بررسی کرده و با یک قلم به نگارش درآورده است. جلد سوم این مجموعه را با عنوان امام حسین (ع) و رویدادهای راه مکه تا کربلا تدوین کرده است. نویسنده در ابتدای کتاب می‏ گوید: درباره مسیر کاروان حسینی از مکه تا کربلا نکات مهم قابل ملاحظه‏ ای وجود دارد. نویسنده تأکید می‏ کند که چرا امام حسین (ع) در این مقطع از مسیر کاروان پیوسته از کشته شدن خویش سخن می‏ گوید و همراهان خود را به عاقبت کار خویش آگاه می‏ کند. او تمام وقایع مسیر کاروان حسینی از مکه تا کربلا را ذیل سه فصل دسته ‏بندی کرده و حوادث تمام منزلگاه ‏ها را در همین فصل‌ ها بیان می‏ دارد و در آغاز بحث خویش به هفت نکته پژوهشی مهم می‏ پردازد.

کتاب «حیاة أمیر المؤمنین (ع) عن لسانه» نوشته محمد محمدیان شامل هفت جلد در مورد حضرت علی (ع) امام اول شیعیان است. جلد پنجم این کتاب به موضوع جنگ جمل می پردازد.

از ویژگی‌های مطالعات و پژوهش‌های دوران معاصر در حوزه علوم اسلامی، بازنگری مواریث کهن، از سده‌های نخستین است. از نتایج این نوع نگاه، زدن مهر تأیید بر ریشه‌دار بودن هویت فکری و اعتقادی شیعه، بازشناسی خلأها و کاستی‌ها برای جبران و تدارک آنها و سرانجام برداشتن گامی بلند در جهت گسترش، عمق بخشیدن و غنی‌سازی این مطالعات در سطوح و لایه‌های مختلف است. از جمله این آثار در گستره علوم قرآنی و حدیثی، تفسیری است متعلق به قرن سوم و سال‌های آغازین قرن چهارم، با عنوان تفسیر فرات کوفی که غالب روایات آن، تأویلی (از نوع تطبیق و جری) است؛ اگرچه شمار اندکی از روایات، حاوی تفسیر باطنی یا ناظر به سبب نزول و یا برخی گزارش‌های تاریخی غیر مرتبط با آیات‌اند. به‌رغم ناشناس بودن و همچنان ناشناس ماندن فرات، به استناد نوع روایاتِ مندرج در کتابش، می‌توان او را یک شیعه زیدی با گرایش عرفانی به شمار آورد. هر چند تفسیر فرات هم بسان اغلب کتاب‌های روایی از آسیب وضع و جعل مصون نمانده است، شمار این نوع روایات چندان فراگیر نیست. البته وجود برخی ضعف‌ها در لابلای روایات کتمان‌ناپذیر است؛ اما این موارد، از اعتبار و ارزش بسیاری دیگر از روایات آن نمی‌کاهد. سخن آخر اینکه چه بسا علت فراگیر نشدن این کتاب، نه وجود برخی ضعف‌ها در آن، بلکه بیشتر به دلیل روایاتی است که مخاطبانی عام نداشته است و به اشاره معصوم علیهم السلام می‌بایست مکتوم و سر به مُهر می‌ماند؛ جز برای اهل سرّ.

در این پژوهش ابتدا تحلیلی در باره ی اخلاق اجتماعی و نظریات مختلف دراین حوزه وهمچنین نظر اسلام در زمینه اخلاق اجتماعی آورده شده ؛ سپس بر پایه منابع تاریخی و نهج البلاغه به بررسی اخلاق اجتماعی کوفیان پرداخته شده و ضمن آن زمینه های رفتار اجتماعی مردم کوفه شناسائی گردیده است. تر کیب نا همگون جمعیتی قبائل، در کنار به قدرت رسیدن اشراف تازه مسلمان، تبدیل ارزش های مذهبی به ارزشهای مادی، پرداختن به فتوحات با ترویج اندیش? کسب غنائم از سوی فاتحان برای رهائی از عواقب سیاسی انحراف مسیر خلافت، مهاجرت اقوام گوناگون به کوفه و عدم تعمیق تربیت وآموزه های دینی در میان تازه مسلمانان، احیاء تعصبات قومی نژادی و دوری مردم از مفسران حقیقی قرآن زمینه را برای شکل گیری رفتار های نا هنجار و رنگارنگ مردم کوفه همچون دنیا طلبی، عدم ولایت پذیری، بازگشت به آداب ورسوم جاهلی، تفکر قبیله ایفراهم آورد. بنابر این لازم بود علاوه بر بررسی این رفتارها به علل وعوامل شکل گیری آنها هم توجه شود. همچنین موضع گیری های امام علی(ع) در مواجه? با این نوع اخلاق اجتماعی و چگونگی برخورد با آن که حاوی درس های عبرت آموزی برای جامعه ی اسلامی می باشد نیز مورد بررسی و واکاوی قرار گرفته است.