آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

در انجام این پژوهش دریافتیم که از یک سو تأکید قرآن کریم بر موضوعاتی همچون ؛ فطرت انسانی، تکامل و آزادی،‌ نوآوری را به یکی از ملزومات زندگی آدمی مبدل ساخته است و از سویی دیگر تحقق بخشیدن به اصول و مبانی قرآنی همچون قاعده نفی سبیل، اصل عزتمندی مومنان، اصل وجوب مقابله با تجاوزکاران و... مستلزم بذل تلاشی وافر در جهت تسریع روند نوآوری‌ها ست.شایان ذکر است، مفهوم « نوآوری » در اندیشه قرآنی دارای شرایط و ضوابطی است که نوآوران ملزم به اجرای آن می‌باشند. در این راستا استخراج نگرش قرآن کریم پیرامون مهمترین مقدمات از جمله : ارزش گذاری بر مقوله نقد ، اشاعه روحیه پرسشگری ، پرهیز از گفتمان جدلی ،تمهید فضای مناسب جهت تضارب آراءو موانعی مانند : جمود فکری ، گذشته گرایی ، شخصیت گرایی ، ازخود بیگانگی ، تلاشی در جهت تعیین مرزهای نوآوری خواهد بود .

برابری زن و مرد در دستیابی به ارزشهای اخلاقی و کمالات انسانی از اصول نگرشی اسلاماست .بنابراین اسلام ضمن حمایت از جایگاه و شخصیت انسانی زنمیان زن و مرد در دستیابی به درجات والای انسانی تفاوتی قائل نشده است . در همین راستا خداوند در قرآن کریم بالاترین ستایش ها را از حضرت مریم(س) به عمل آوردهو با ذکر اوصافی همچون : محدثه ، صدیقه ،مطهره ،قانته به ابعاد والای انسانی و برگزیدگی او اشاراتی داشته است.صاحب نظراندر مورد مقام اصطفای حضرت مریم(س) نظرات مختلفی ارائه داده اند . برخی ، چگونگی بار دار شدن مریم و ارتباط این رویداد را با نفخ روح الهی ، دلیل اصلی برتری آن حضرت می دانند . برخیدیگر معتقدند که اصطفای ایشان به جهت مقام نبوت بوده است .با ارائه چنین دیدگاه هایی می توان گفت موضوع نبوت زنان با سه رویکرد روبرو بوده است :1- زنان در دستیابی به مقام نبوت قابلیت ندارندو نبوت مختص مردان است .2-زنان می توانند به مقام نبوت دست یابند و مریم چنین بود .3- برخی دیگر هیچ گونه نظری ارائه نداده اند .در این پژوهش با بررسی ادله ی این صاحب نظران چنین برداشت می شود که زنان می توانند نبی باشند ؛ اما از آن جا که رسالت امری است اجرایی و مردمباید رهبر را تلقی به قبول کنند ؛ بنابراین حکمت باری تعالی اقتضا ء می کند که رسالت در اختیار مردان باشد ؛ اما این دلیل بر نقص معنوی زن نیستو خدشه ای به مقامایشان وارد نمی کند . در بخش پایانی با بررسی ابعاد نقش مادرانه ی مریم در پرورش عیسی (ع) چنین به نظرمی رسد که مقام و منزلت آن حضرت ، صرفاً به دلیل " مادر عیسیبودن" او نیست ، بلکه وی از آن جهت که بر گزیده ی خداوند و دارای صفت اصطفاء بوده ، مادر عیسی روح الله شده است . بنابراین مقام اصطفاء و بر گزیدگی آن حضرت ، بر مقام مادر عیسی بودن او ، برتری دارد .

بحث تناسب و پیوستگی متن قرآن پیشینه ای دیرین در سنت قرآن پژوهی مسلمانان دارد که پیوستگی و انسجام بین آیات سوره یکی از ابعاد آن و تعیین محور سوره راهی برای کشف این پیوستگی است. روش تحلیل محتوا یکی از روش‌های جدید است که در کشف غرض یا اغراض سوره و فهم آیات و دسته بندی آنها به ما کمک می‌کند. در این تحقیق با روش یاد شده مضامین فرعی، اصلی جهت گیری آیات ودر نهایت تحلیل کمّی وکیفی سوره یونس استخراج شده است. یافته های پژوهش به کشف موضوعات صفات خدا، مومنان، انبیا، مخالفان انبیا(مخالفان حق)، معاد، قران و اقوام کافر انبیا یا همان داستانهای سوره انجامید. درمیان موضوعات مطرح شده در سوره، مخالفان حق که با استناد آیات سوره همان مخالفان قرآن و نبوت هستند با 37 مرتبه تکرار و پس از آن انبیا با 25 مرتبه و مومنان با 13مرتبه پربسامد ترین موضوعات می‌باشند. بسامد گیری کلمات نشان می‌دهد واژگان "الله" و"رب" با84 مرتبه و"ایمان" با 26 مرتبه تکرار نشان از تأکید سوره برتوحید و صفات الهی دارد. تکرار واژگان "رب و الله" برای توصیف ربوبیت الهی است که در صدر اسلام مورد تردید مخالفان بوده و به دنبال آن مسئله ایمان به خدا وفرستاده اش توصیه شده است. قسمت عمده ای ازجهت گیریهای سوره، مربوط به اصول دین(توحید، نبوت و معاد)، است که در میان اصول دین، نبوت وتوحید در این سوره بیشترجلوه می‌کنند گویی از اصل توحید برای تبیین نبوت استفاده شده است. سایر جهت‌گیری آیات، شامل سنت های الهی و اخلاقیات می‌باشد. علاوه بر این در تحلیل کیفی، الگوهایی از صفات و سنت های الهی، انواع ایمان، خصوصیات مومنان، پاداش دنیوی و اخروی آنها، اوصاف و وظایف پیامبران و ثمره پیروی از ایشان، ویژگی‌های مخالفان، اوصاف قرآن ، معاد، اقوام کافر انبیا یا همان داستانهای سوره از مضامین آیات استخراج شده است.

چکیدهبرای توسعه و تعمیق روابط دوستانه و ارتباط صمیمانه با افراد جامعه و حل مشکلات ونابسامانی‌هایی که ناشی از سوء رفتار افراد در تعامل با یکدیگر است؛ شناخت چگونگی معاشرت صحیح و روابط اجتماعی نیکو ضرورت می یابد. این مهم از طریق آشنایی با علم اخلاق و عمل به آن میسر می شود. بهترین منبع دستیابی به قوانین و ضوابط اخلاقی صحیح، دستورات دینی که از جانب خدا و پیامبر(ص) و ائمه معصومین(ع) ارائه شده می باشد؛ زیرا موجب نیل به کمال و سعادت دنیوی و اخروی است. دستورات اخلاقی را می توان به دو گروه تقسیم کرد: 1- محاسن اخلاق، که مربوط به روابط اجتماعی و چگونگی معاشرت است و جهت بهسازی زندگی اجتماعی و تأمین حیات بشری، لازم است و از مصادیق آن نرم خویی، خوش زبانی، گشاده رویی و ... می‌باشد. 2- مکارم اخلاق، که خلقیات رفیع و سجایای عالی انسانی است و برای احیای جنبه انسانی و تکمیل جهات معنوی ضرورت می‌یابد. مصادیق آن عبارتند از: عفو در برابر ظلم، صله رحم در برابر قطع رحم، عطا و بخشش در برابر محروم ساختن و... . حسن خلق، مقدمه برای رسیدن به مکارم اخلاقی است و این تحقیق به پژوهش درباره حسن خلق از منظر قرآن و سنت پرداخته است. عوامل حسن خلق عبارتند از: موهبت الهی، ایمان، تقوا و ... . موانع حسن خلقبه موانع درونی و بیرونی تقسیم شده است. موانع درونی شامل: حسد، تکبر، تفاخر و... می باشد و موانع بیرونی در دو بخش حوزه عقیدتی و حوزه رفتاری بررسی شده است. حوزه عقیدتی شامل: کفر، شرک و نفاق و حوزه رفتاری شامل دشمنی و مخالفت با خدا و رسول (ص)، ظلم وتعدی ورعایت نکردن حدود الهی می باشد. مهمترین آثار حسن خلق عبارتند از: محبوبیت نزد خدا، برکت، محبوبیت نزد مردم، ناکام ساختن شیطان و... .کلید واژه ها: حسن، خلق، حسن خلق، قرآن، سنت

- پژوهش حاضر با هدف دستیابی به روش کاربردی قرآن در تثبیت فضائل و زدودن رذائل به بررسی سیر نزول آیات قرآن در محو رذائلی چون: تکبّر، بخل، حسد، دروغ و ریا، و تثبیت فضائلی مانند: عفو، سخاوت، صداقت و وفای به عهد پرداخته و به چهار روش تربیتی مشترک در تمام صفات یاد شده دست یافته است؛ که عبارتند از: إعطای بینش، ایجاد بیم و امید، ارائه الگو و تداوم وتکرار.- بینش و نگرش صحیح مقدمه‌ و لازمه‌ی عمل صحیح است و بینش و نگرش غلط منجر به عمل ناروا می‌شود.- قرآن برای تغییر تلقّی انسان و ایجاد نگرش صحیح در مورد امور مختلف مجموعه بینش‌هایی مطرح کرده است که به دو گروه «اعتقادی» و «اخلاقی- رفتاری» تقسیم می‌شوند؛ بینش‌های اعتقادی شامل مجموعه باورها و اعتقادات درباره‌ی خالق جهان، انسان و جهان هستی، فرجام و عاقبت خلقت و چگونگی ارتباط و تعامل موارد مذکور با یکدیگر است، و بینش‌های اخلاقی شامل شناخت حقیقت یک صفت خاص و بیان ویژگی‌ها و پیامدهای اخلاقی-رفتاری ناشی از آن می‌باشد.- خداوند به عنوان مبدأ و خالق هستی و به عنوان مدبّر امور عالم، دارای ویژگی‌ها و صفاتی است، جهل انسان به چنین خدایی یا غفلت از آن یکی از عوامل بروز صفات ناپسند در وی است و معرفت و شناخت صفات ذات و افعال خداوند عاملی موثر در تخلّق به صفات نیکو و ربوبی شدن است- قرآن خداوند را خالق هستی که عالِم بر هر غیب و شهود، مالک و خالق همه چیز، قادر مطلق و صاحب فضل و رحمت و حکمت بی‌منتها معرفی می‌کند. چنین بینشی افق کوتاه دید آدمی را وسعت می‌دهد و حصارها و حجاب‌ها را کنار می‌زند، خود را در محضر خدای قادر می بیند، یا از ارتکاب رذائل شرم می‌کند و یا از بیم عقوبت و مواخذه‌ی قادر متعال دست از گناه می‌شوید و با اتّکا و توکّل بر او هر رنج و زحمتی را در راه کسب فضائل بر خود هموار می‌کند، چرا که می‌داند خداوندی توانمند و مهربان او را می‌بیند و یاری می‌کند و همه‌ی نیازهای او را مرتفع می‌کند. بنابراین تلقّی و ارزیابی انسان از امور دگرگون می‌شود و آماده‌ی به ظهور رساندن رفتارها و اعمال تازه‌ای می‌شود.- قرآن وجود خاکی انسان را به وی می‌شناساند و بیان می‌کند غرایز و تمایلات مادی هرچند برای بقا و حیات انسان ضروری هستند، اما اصل و هدف نیستند بلکه نقطه‌ی عظیمت‌اند و وصال به سعادت جز با مهار خواهش‌های افراطی نفس (دشمن درون) و پرهیز از وسوسه‌های شیطان (دشمن برون) ممکن نمی‌باشد؛ تن دادن به خواهش‌های نفس و بسنده کردن به برآوردن نیازهای وجود مادی، حاصلی جز ماندن در حضیض حیوانی ندارد.- قرآن همگام با توصیف وجود خاکی، بعد افلاکی انسان را می‌نمایاند که وجودی کرامت یافته از نفخه‌ی الهی است و جانشین خدا بر زمین. بالاترین ظرفیت علمی به او عطا شده و عالم هستی مسخّر او قرار گرفته است تا بار امانت الهی را بر دوش گیرد.- انسان یگانه موجودی است که قانون خلقت، قلم ترسیم چهره‌ی او را به دست خودش داده است. راه هدایت و ضلالت به او نشان داده شده و بعد در انتخاب راه آزاد گذارده شده است، تا با انتخابگری و عمل خویش، خود را مشمول نعمت و غفران یا نقمت و عذاب گرداند.- با چنین شناختی از خود احساس شرافت و کرامت می‌کند و خود را از تن‌دادن به پستی‌ها برتر می‌شمارد و مقدسات اخلاقی و اجتماعی برایش معنا پیدا می‌کند؛ وتمام تلاش خود را در رسیدن به سعادت و کسب کمال شایسته‌ی خویش مبذول می‌دارد.- براساس قرآن دنیا زینتکده‌ای است که کالای ناچیز آن در زرورق پیچیده شده و بهره‌مندی از آن کوتاه و محدود است و باید با فرارسیدن مرگ، آن را ترک کرد و به سرایی باقی و جاودانی کوچ کرد که بهره‌مندی و آسایشش ابدی و رنج و عذابش بی‌منتهاست ؛ تنها راه برخوردار شدن از این آسایش و رهایی از آن عذاب، غنیمت دانستن فرصت دنیا، انجام عمل صالح و فریفته نشدن به آن است؛ چنین نگرشی، سبب هوشیاری انسان می‌شود تا برای زخارف دنیا، بهای گزاف نپردازد و جلوه‌های آن را به جدّ نگیرد و به گرفتن نصیب خویش اکتفا کند و تمام توان خویش را بر اندوختن ذخیره گذارد و دنیا، این مزرعه‌ی آخرت را با بذر عمل صالح پر بار کند و ثمره‌ی باقی و پایدار آن را در آخرت برداشت نماید.- اگر چه انسان بر اساس آموزه‌های قرآن فطرتاً حسن و قبح اعمال را درک می‌کند، اما از آن جا که همیشه در معرض غفلت و نسیان قرار دارد، قرآن از باب تذکر و اتمام حجّت و برای هدایت و دستگیری بشر به ارائه‌ی مجموعه بینش‌هایی درباره‌ی حقیقت صفات و پیامدها و ویژگی‌های اخلاقی- رفتاری ناشی از آن می‌پردازد.- مدح و ستایش کارهای پسندیده و نشان دادن زیبایی آن‌ها و نیز مذمّت و سرزنش کردار زشت و پدیدار نمودن زشتی‌ها، برای جذب انسان‌ها به سوی ارزش‌ها و دور نگه داشتن از زشتی‌ها به شکل عاملی درونی، انسان را به سوی انجام نیکی‌ها و پرهیز از بدی‌ها سوق می‌دهد.- شناسایی ویژگی‌ها و خصوصیات افراد متخلّق به اخلاق حمیده و یا گرفتار به صفات رذیله و نیز آگاهی نسبت به پیامدهای اخلاقی- رفتاری صفات مختلف، با بالا بردن بصیرت و شناخت اخلاقی متربّی وی را کمک می‌کند تا با مقایسه‌ی آن ویژگی‌ها، با خصوصیات خود، میزان گرفتاری خود به رذائل و یا تخلّق خود به فضائل را تشخیص دهد و متناسب با آن اقدامات لازم برای حرکت در مسیر کمال را به انجام رساند.- اگر چه بینش و شناخت صحیح شرط لازم و ضروری برای تخلّق به اخلاق حمیده و انجام اعمال صالح و دوری از اخلاق رذیله و انجام عمل ناشایست است، اما کافی نیست و لزوماً به بروز رفتارهای مطلوب نمی‌انجامد؛ از این رو باید با بکارگیری شیوه‌هایی موجبات رغبت و تلاش برای تخلّق و آراسته شدن به صفات و افعال نیکو و دوری و کراهت از صفات و افعال رذیله را فراهم آورد. قرآن برای دستیابی بدین مقصود از راهکار ایجاد بیم و امید (انذار و تبشیر) بهره گرفته است.- قرآن برای ترغیب و تشویق بندگان بر ترک رذائل و اتّصاف و پرداختن به فضائل با شیوه‌هایی چون وعده عفو و غفران و پذیرش توبه، وعده‌ی نصرت و یاری، بیان پیامدها و مواهب دنیوی و اخروی به امید‌آفرینی می‌پردازد، و به آنان که در راه کسب رضای الهی و انجام عمل صالح گام می‌نهند، وعده‌ی پاداش بهتر و بیشتر از عملشان را می‌دهد.- فضل و رحمت بی‌منتهای خداوند مانع آن است که بنده را به محض ارتکاب خطا مواخذه و مجازات کند، بلکه مشفقانه و خیرخواهانه بندگان را مورد عفو و مغفرت قرار می‌دهد و حتی بدی‌هایشان را به نیکی بدل می‌کند تا با روشن کردن چراغ امید انگیزه‌ی ترک رذائل و تخلّق به فضائل را در ایشان ایجاد نماید.- انسان به کسب منفعت و خیرعلاقمند است؛ از این رو خداوند برای ترغیب بندگان، با در نظر گرفتن سعه‌ی وجودی متفاوت افراد، به بیان مواهب مادی ومعنوی صفات و اعمال شایسته می‌‌پردازد. همچنین خداوند از سر فضل و رحمت وعده‌ی پاداش بیشتر و شایسته‌تر از عمل می‌دهد. واضح است که چنین فضل و بخشایشی به نحو بسیار مطلوبی در ترغیب متربّی در انجام عمل شایسته و تخلّق به اخلاق حمیده موثر خواهد بود.- اصولاً انجام رفتارهای پسندیده برای انسان دشوار و مشقت‌بار است چرا که تقیّد به فضائل معمولاً با محدودیت‌هایی همراه است و انسان طبیعتاً تمایلی به محدودیت ندارد و دوست دارد هر آن چه را مایل است انجام دهد. به سبب همین مشقت و سختی خداوند برای ترغیب و ایجاد انگیزه و امید برای تخلّق به فضائل، ضمن فراخواندن انسان به انجام اعمال پسندیده و دوری از رذائل وعده می‌دهد که در این راه او را تنها نمی‌گذارد و یاریش می‌نماید.- قرآن برای ترهیب و تحذیر بندگان از رذائل و اعمال ناپسند با شیوه‌هایی چون دعوت به عبرت‌گیری و بیان پیامدها و عواقب دنیوی و اخروی اعمال رذیله، ایشان را بیم می‌دهد و با یادآوری کوتاهی فرصت توبه و انجام عمل صالح انسان‌ها را به ترک رذائل و کسب فضائل تحریک می‌کند.- مشاهده و یادآوری عواقب و پیامدهایی که گریبانگیر خاطیان در گذشته شده است با ایجاد بیم از دچار شدن به سرنوشتی چون سرنوشت ایشان موجب پرهیز از عملکردی شبیه عملکرد ایشان می‌شود.- انسان به حکم فطرت از آن‌چه ضرری را متوجه او کند گریزان است؛ از این رو قرآن با عنایت به تطوّر وسع و تفاوت‌های افراد به بیان پیامدهای منفی و عواقب مادی و معنوی اعمال و صفات ناپسند در دنیا و آخرت پرداخته و بدین وسیله موجبات بیم و پرهیز از آن‌ها را فراهم آورده است.- قرآن برای پرهیز دادن از رذائل اخلاقی و دعوت به توبه و جبران مافات و همچنین برای دعوت به فضائل و اعمال نیکو همواره هشدار می‌دهد که فرصت عمل و اصلاح کوتاه است، چرا که حداکثر به اندازه‌ی چند روزه‌ی عمر دنیا فرصت دارید و دنیای پس از مرگ و سرای آخرت جای عمل کردن نیست بلکه جایگاه کسب نتیجه‌ی اعمال است.- قرآن به شکل گسترده و فراوان از ارائه‌ی الگو بهره برده است، و با ارائه‌ی الگوهای عملی و مثبت، اولاً، نحوه‌ی رفتار صحیح را به انسان می‌نمایاند تا بتواند آن چه را در مقام نظر آموخته است، در عمل نیز مشاهده نماید و آن را سرلوحه‌ی عملکرد خویش قرار دهد تا در عرصه‌ی رفتار موفق باشد و کمتر دچار خطا شود، ثانیاً، موجب تقویت اعتماد به نفس وی می‌شود؛ زیرا اگر انسان ببیند افرادی از بشر توانسته‌اند به قلّه‌های معرفت و اخلاق دست یابند، این امید و انگیزه در وجودش بیدار می‌شود که او نیز به عنوان یکی از افراد بشر با شناختن ظرفیت‌های خود و تلاش کافی می‌تواند بدان کمال و مقامات عالی دست یابد. همچنین قرآن با ترسیم چهره‌ی زشت الگوهای منفی و نمایاندن عاقبت ناگوار ایشان زمینه‌ی عبرت‌آموزی را برای بشر فراهم می‌آورد و سبب می‌شود نوعی دلزدگی و نگرش منفی نسبت به آن‌ها در متربّی پدید آید.- اعمال و رفتار و افکار و نیات انسان در تأثیر و تأثّر پیوسته و مستمر خود، در عمق جان انسان شکل و طرحی پایدار را به ‌وجود می‌آورند که این طرح پایدار تمام اعمال و رفتار بعدی انسان را تنظیم می‌کند و جهت می‌دهد. در فرهنگ قرآن از این طرح پایدار باطنی به «شاکله» تعبیر شده است. از آن‌جا که ایجاد شاکله امری تدریجی است، قرآن به منظور حذف شاکله‌ی منفی و ایجاد شاکله‌ی مثبت به شکل مستمر و مکرر به بیان معارف و حقایق پرداخته است.- قرآن برای زدودن رذائل و تثبیت فضائل به شکلی هماهنگ و پیوسته در تمام طول نزول از روش‌های اعطای بینش، ایجاد بیم و امید و ارائه الگو بهره برده است.- قرآن در اولین برخورد با رذائل به شدت عکس العمل نشان می‌دهد تا هرچه بیشتر زشتی آن را بنمایاند.- خداوند پیش از آن‌که بندگان را به اعمال و صفات نیکو دعوت کند، خود را متخلّق به آن صفات معرفی می‌کند.- قرآن هنگام زدودن رذائل، برخلاف تثبیت فضائل، با بسامد بالایی از روش‌های ارائه الگوی منفی و بیم‌دهی بهره برده، در صورتی که از این روش‌ها در تثبیت فضائل بدین‌گونه عمل نکرده است.

در نظام اخلاقی نهج البلاغه، بحث از خودشناسی و خودسازی از جایگاه قابل تأملی برخوردار است. به گونه‌ای که با شناخت و به کارگیری آنها می‌توان در زندگی و اخلاق فردی موفق بود و این موفقیت را به جامعه نیز منتقل نمود. در این تحقیق با نگاهی کلّی به نهج البلاغه و سایر کتب دینی و روایی، مسائلی که بر خودشناسی اثرگذار بوده و عامل رشد اخلاق شخصی و اجتماعی می‌باشد، استخراج شده است. بدین منظور که انسان در کنار خودشناسی به خداشناسی که از ثمرات شناختِ خود است دست یابد و سپس به خودسازیِ اساسی و صحیح بپردازد. در خودشناسی به مسائل شناختی در قالب عناوینی همچون: مفهوم شناسی، ضرورت شناسی، مسیر شناسی، اندازه شناسی، ارزش شناسی، مانع شناسی، نتیجه شناسی و هدف شناسی اشاره شده و تاثیرات آن‌ها بر اخلاق فردی و اجتماعی لحاظ گردیده است. در بحث خودسازی نیز، مسائلی که به اصلاح و تربیت نفس کمک می‌کند در دو بخش اصول و مبانیِ ایجابی و سلبی مورد موشکافی قرار گرفته است.اخلاص، حیا، تقوا و عدالت از جمله مواردی هستند که در اصول ایجابی مورد بحث قرار گرفته و به مسائلی همچون دوری از گناه، دوری از طمع و دوری از همنشینی با اشرار در بعد مبانی سلبی اشاره شده است. همچنین مبانی ایجابیِ خودسازی مانند: زهد، ریاضت، توبه، مشارطه، مجاهده و انفاق مورد بررسی قرار گرفته‌اند.

آسیب شناسی دین وشناخت عوامل« دین گریزی » دایره ا ی وسیع دارد . دراین پژوهش به شناسایی وبررسی عمده ترین این عوامل ازدیدگاه قرآن و نهج البلاغه باتاکیدبرعوامل فرهنگی پرداخته شده است .دین درلغت به معنای طاعت، جزا ، حکم ، عبادت ،تدبیرو... می باشد ؛ ودراصطلاح , به مجموعه معارف وقوانینی گفته می شود که خداوند متعال توسط پیامبران ، برای راهنمایی وسعادت بشر تشریع نموده است ؛ به طوری که لازمه ی سعادت دنیا وآخرت بشردرپیروی ازآن می باشد .«دین گریزی» یا به تعبیر قرآن « اعراض از دین» عبارت است از هرگونه فاصله یا واپس گرایی از دین وتمام نمود های دینی درگرایش، بینش وکنش . درابعادِ مختلفِ پدیده ی« دین گریزی» ، دودسته عوامل قابل تفکیک می باشد :1-

چکیدهیکی از اموری که از دیر باز فکر بشر را به خود معطوف ساخته و بسیاری از دانشمندان و متفکران را به تکاپوی اندیشه و قلم واداشته،مسأله آزادی است. اهمیت این امر به حدی است که در همه اعصارانسان‌هایی برای حاکمیت آن در جامعه، جان فشانی کرده اند. آزادی به عنوان یک واقعیت که در ساختار و تکوین انسان وجود دارد به مفهوم رهایی از زنجیرها و جبرهای حاکم بر وجود آدمی است.انبیاء نخستین پیام‌آوران رهایی و آزادی بوده اند. آنان راه های کسب آزادی، حدود و عوامل سلب آزادی را برای بشریت مشخص نموده اند. در این پژوهش راه های کسب آزادی معنوی و اجتماعی از منظر انبیاء مورد بررسی قرار گرفته است. پرستش خداوند و استعانت از او، تقوا، توکل، خردورزی و ... از جمله ابعاد فردی و وحدت جامعه، اجرای عدالت، هجرت آفاقی و ... از جمله ابعاد اجتماعی در زمینه ی کسب آزادی های مذکور می‌باشند. انبیاء حدودی را برای آزادی مشخص نمودند. از مهم ترین این حدود می‌توان به آزاد نبودن فسادگری در جامعه، عدم بدعت گذاری در دین و ممنوعیت شکستن حریم مقدسات اشاره نمود. انحراف در میل پرستش، عدم به کارگیری قوه ی عقل، سلب حیات مادی و معنوی، استثمار و استکبار و... نیز از جمله مهم ترین عوامل سلب آزادی می باشند.

شناخت به معنای درک ودریافتن شی ء با اندیشه وتدبر برآثار آن است و اخصِّ از علم تلقی می گردد. کسب شناخت درانسان به کمک ابزارهای نهفته در ذات او صورت می گیرد، که از آن ها تعبیر به ابزارهای شناخت می شود. این پژوهش با تفحّص در آیات قرآن، به منظور کشف دیدگاه این کتاب آسمانی نسبت به ابزارهای شناخت ، محدوده و قلمرو هر یک صورت پذیرفته است. آیات کلام الهی، حواس ظاهری، عقل و قلب را ابزارهای کسب معرفت در انسان معرفی می کند . هر ابزار دامنه وسیعی از معرفتهای حسی ،عقلی و قلبی یا شهودی را نصیب انسان می کند و با دارابودن ویژگی های منحصر به فرد، دامنه ی آگاهی حاصل از خود را مشخص می کند ، لذا با تعیین قلمرو کارایی خویش، لزوم وجود دیگر ابزار شناخت را اثبات می نماید. حواس پنج گانه، که اشاره بر آن در قرآن به سمع و بصر محصور گشته است، جدا از نقش بسزا در زندگی دنیوی و ایجاد مقدمات براهین عقلی در معارف دینی، .به دلیل ویژگی های: جزئیت، فردی بودن ، محدودیت درزمان و مکان، خطاپذیری و... شناخت های سطحی وغیر یقینی را ایجاد و تنها امور مادی را پشتیبانی می کند ؛ و هر چند مقدمه ی کسب معرفت های فرا مادی است، اما خود از درک آنها عاجز است؛ از این رو جهت ایجاد معرفت های یقینی وابستگی مستقیمی به ابزارهای دیگر خصوصا عقل دارد. عقل با دارا بودن ویژگی های ترکیب ، تجزیه، تجرید و تعمیق مفاهیم حسی، خطای حواس ظاهری را رفع نموده و با در کنار هم قرار دادن مقدمات حاصل از این ابزارها، می تواند پاره ای از مسائل فرا طبیعی را مورد استدلال و استنباط قرار دهد. عقل دردامنه ی بُرد فعالیت خویش، اثبات وجود پروردگار، اصول بنیادین دین و... را قرار می دهد، اما به دلیل خطا پذیری و درک مفاهیم کلی و عدم توانایی در ادراک امور جزئی، بسیاری امور، مانند: درک جزئیات دین و... خارج از قلمرو کارایی آن قرار می گیرد. وصول به حقیقت و معارف عمیق الهی، مظروف وسیعی است که تنها قلبمی تواند ظرفیت گنجایش آن را داشته باشد. قلب که غالبا از آن با واژه ی فواد یاد می شود، در سه معنای : عقل، ابزار شناخت های غیر حسی- عقلی، روح وحقیقت انسان، مورد کاربرد قرار گرفته است. زمینه های تقوا، ایمان ، عمل صالح توام با اخلاص، روزنه ی شناختی قلب را بر ادراک، اعم از حصولی وحضوری قادر می سازد وآن را به منبع گسترده ی معارف تبدیل می نماید؛ تاآن جا که دامنه ی کارایی آن امور وحیانی و الهامات الهی را در بر می گیرد، ویژگی زنگار پذیریِ قلب ،آن را کانون جذب وسوسه های شیطانی و نفسانی قرار می دهد، از این رو ، قرآن بر لزوم سلیمنگهداشتن آن تاکید می نماید. اگرچه قرآن کریم هریک از روزنه های شناختی وجود انسان را در جایگاه خویش معتبر می داند و هر سه ابزار را درطول هم قرار می دهد؛ اما یگانه معرفت معصوموخطا ناپذیر را وحی الهی دانسته که از دریچه ی قلب حاصل می گردد.

چکیدهانسان‌ تکویناً عبد رب العالمین و مملوک او است و همراه همه‌ی جهان هستیبه سوی رب خویش رجوع می‌نماید. از آن‌جا که رب متعال با سه شأن رحمانیت، رحیمیت و مالکیت به تدبیر جهان هستی از جمله انسان می‌پردازد، لذا برای رجوع انسان و هدایت او به کمالات خویش، صراط مستقیم را ترسیم نموده و او را به آن رهنمون گشته‌است. سالک الی الله کسی است که رجوع الی الله را اختیار کرده و قدم در صراط مستقیم می‌گذارد. رجوع اختیاری او با انتباه در اثر ذکر خدای رحمان، آگاهی از نسبت عبدیت محض در برابر او، درک عظمت ذات یگانه‌اشواحساس فقر و ذلت نفس خویش و توبه به درگاه او آغاز شده و وی به مرتبه‌ی عبدیت خاص ارتقا می‌یابد. درک عظمت الهی که منجر به احساس ذلت و حقارت در عبد می‌گردد، «خشیت» نامیده می‌شود که از جنس علم و متعالی‌ترین معرفت است. در نتیجه نمی‌توان آن را قریب‌المعنای خوف که نوعی تأثر قلبی است، دانست. در طول سیرالی الله، خشیت از خداوند عزوجل، متناسب با میزان هماهنگی علم و عمل در قلب عبد رشد می‌نماید و با افزایش معرفت او به خدای عزوجل در مظهریت اسماء حسنی، خشیت در مقامات مختلف الوهی برای عبد پدید می‌آید. سیر علمی عبد با معرفت خدای رحمان آغاز شده و در اثر خشیت حاصل از آن عبد، مطیع اوامر الهی می‌گردد و با رحیمیت رب متعال آشنا می‌شود. با پیشروی در معرفت رب متعال و درک عظمت او، اشفاق به قلبش عارض گردیده و با تکرار تبعیت از رسول خدا و قرآن کریم، ملکه‌ی تقوی در قلبش پدیدار می‌گردد و اعمال او مورد قبول درگاه الهی واقع می‌شود. در طول سیر خویش از اخلاق حیوانی خارج و متخلق به اخلاق الهی می‌گردد و نفس او با سیر در احوال گوناگون، انواع حالات و مقامات را تجربه می‌نماید. بنابراین او روز به روز از آثار نفسانی خارج شده و آثار معرفت ربوبی که کنه عبودیت او است، در او ظاهر می‌گردد، و به مقام نفس مطمئنه که متصف به راضیه مرضیه است، نایل شده، آن‌گاه نسبت به «مالک یوم الدین» که از شوون رب متعال است، عارف می‌گردد. سپس باری دیگر با خطاب "ارجعی" رجوعی دیگر را آغاز نموده و به مقام عبدیت اخص مشرف شده و به شریف‌ترین درجات جنت بار می-یابد. واژگان کلیدی: رجوع به خدا، سیر الی الله، درک عظمت، خشیت، عبد.