آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

رساله حاضر در ده فصل با این عنوان ها به بررسی نقش اعراب در تفسیر قرآن پرداخته است: فصل اول، اعراب در لغت و اصطلاح؛ فصل دوم، مباحثی پیرامون اعراب: ضرورت اعراب، اعراب حرکت است یا حرف؟ چرا اعراب در آخر اسم واقع می شود؟ حرکات اعراب اصل است یا حرکات بناء؟...؛ فصل دوم، ملاحظاتی پیرامون علم نحو: نحو در لغت و اصطلاح، اسبات و انگیزه های تدون نحو، فوائد نحو، عوامل بی توجهی به نحو و اعراب؛ فصل چهارم، جایگاه و اهمیت اعراب از دیدگاه صاحب نظران: نقش محوری اعراب در فهم قرآن، قبح لحن و نهی از آن؛ فصل پنجم، بررسی معنای اعراب قرآن در احادیث؛ فصل ششم، علل پیدایش وجوه اعراب؛ فصل هفتم، اقسام وجوه اعراب؛ فصل هشتم، اعراب و تفسیر به رأی در دو حوزه کلام و فقه؛ ضرورت و فوائد ترجیح میان وجوه اعراب؛ فصل دهم، ملاک ها و ضوابط ترجیج میان وجوه اعراب

اعتقاد به امامت منصوص و بلافصل امیرالمؤمنینG به عنوان شاخصه اصلی اعتقاد امامیه به شمار می‌رود و عالمان امامیه از دیرباز به تثبیت آن از مسیر تفسیر آیات توجه داشته‌اند. مسئله اصلی این پژوهش تحلیل و بررسی رویکرد شیخ طوسی در تفسیر آیات امامت و ولایت است که با مقایسه تفسیر شیخ با تفسیر همفکران وی در مکتب کلامی امامیه بغداد همچون سید مرتضی و شیخ مفید و نیز روش تفسیری سابق مفسران امامیه همچون قمی و عیاشی انجام پذیرفته است. برای رسیدن به این هدف با روش تحلیلی و مطالعات کتابخانه‌ای، همه آثار شیخ مطالعه و تفسیر وی از این آیات از جهاتی همچون جایگاه روایت در تعیین مراد از آیات، رویکرد تأویلی مبتنی بر روایات، نگاه تقریبی در استدلال‌ها و جایگاه اقوال مفسران در تفسیر شیخ تحلیل شده است. تفسیر شیخ طوسی از آیات ولایت و امامت را می‌توان تفسیری اجتهادی مبتنی بر فهم عقلایی از کلام وحی و با لحاظ تراث روایی امامیه و امتداد مکتب تفسیری امامیه بغداد دانست که با توجه به جایگاه ویژه موضوع امامت در مرزبندی مذاهب اسلامی تلاش دارد تا با رویکردی تعاملی در عین دفاع از مبانی قرآنی اندیشه امامت و لزوم نص برای تعیین ولی، زمینه طرح دیدگاه تفسیری شیعه و ارائه مبانی قرآنی امامیه در موضوع امامت را در محیط فکری جامعه اسلامی آن دوران فراهم کند.

با توجه به انحرافی که بعد از وفات رسول اکرم(ص) و برکناری "اهل بیت(ع)" از صحنه سیاسی و اجتماعی صدر اسلام رخ داده، جریان فهم قرآن نیز از مسیر حقیقی خود خارج گشت و گرفتار دو رویکرد نادرست گردید. نخست جمود بر ظواهر کتاب و فراتر نرفتن از معنای ابتدایی آیات و افتادن در ورطه تجسیم و تشبیه و دیگری تأویل گرایی بی ضابطه که هیچ ارتباطی با ظاهر قرآن نداشته و با روح اسلام ناب در تعارض بود و پیامدهای ناگواری را به همراه داشت. و نظر به تأثیر انقلاب اسلامی و توجه بیش از پیش جهان اسلام به اندیشه ناب شیعی در ابعاد مختلف، ضرورت پرداختن به "مبانی و روشهای فهم قرآن از نگاه اهل بیت(ع)" احساس گردید. در این تحقیق به بیان ویژگی، شأن و عظمت قرآن، ضرورت فهم آن و نیاز قرآن به مفسر از دیدگاه آیات و روایات پرداخته و با تبیین مقام و موقعیت علمی اهل بیت(ع) به اثبات حجیت سنت ائمه(ع) از دید آیات و روایات مورد قبول فریقین پرداخته و آنان را بدلیل داشتن علم الکتاب و عصمت به عنوان مفسران و شارحان حقیقی قرآن معرفی نموده تا زمینه پذیرش آموزه های آنان فراهم گردد. دیگر اینکه به حجیت خبر واحد از نگاه اهل بیت(ع) پرداخته و در صورت داشتن شرایط اعتبار که از مهمترین آن موافقت حدیث با قرآن است، در بیان مفاهیم وحیانی معتبر می باشد. اهل بیت(ع) دارای مبانی متقن در فهم و تفسیر قرآن بوده که از میان روایات تفسیری آنان اهم مبانی (12 مبنا) به شرح زیر استخراج گردید. "وحیانی بودن الفاظ قرآن، قابل فهم بودن قرآن، حجیت ظواهر قرآن، نزول قرآن بر قرائت واحد، حجیت عقل در فهم قرآن، اعتقاد به بطون و لایه های متعدد معنایی، زبان جامع و الهی- انسانی، جامعیت قرآن، جهانی و جاودانگی قرآن، حکیمانه بودن قرآن، محکم و متشابه بودن قرآن و عدم تحریف قرآن، که همه اینها به عنوان اصولی مسلم و زیربنایی بوده و روش تفسیری آنان بر این مبانی استوار گردیده است. در یک نگاه روش ائمه(ع) در فهم قرآن به سه بخش کلی شامل: روش تفسیری، روش تطبیقی یا بیان مصادیق، و روش تأویلی یا باطنی تقسیم گردیده است، که هر بخش شامل روشهای مربوط به خود بوده و از ضوابط و قواعد و معیارهای روشنی پیروی می کنند. نکته اساسی این است که همه این مبانی و روشها هماهنگ با روح کلی معارف و مفاهیم قرآنی بوده که خود حاکی از همراهی قرآن با عترت(ع) دارد و تبلور عینی حدیث ثقلین را نشان می دهد.

آنچه در این رساله بدان پرداخته شده به طور خلاصه شامل مباحث ذیل می باشد: 1 بررسی دوران زندگی امام هشتم، شناسایی فرقه های کلامی عصر امام، معرفی جو سیاسی، فکری و عقیدتی مردم آن زمان از جمله معرفی فرقه های واقفیه که به امامت امام رضا(ع) معتقد نبودند و شبه هایی مطرح کردند که امام جواب می فرمایند و متعزله که از حمایت خلیفه برخوردار بود. 2 معرفی روش تفسیر قرآن در سیره امام اینکه ایشان از روش قرآن به قرآن استفاده می فرمودند و همچنین معرفی اجمالی موضوعات مطرح شده در روایات تفسیری. 3 بررسی روایات علوم قرآنی(شامل روایات، فضایل و سوره ها و آیات، سیره عملی امام هنگام تلاوت«محکم و متشابه، نسخ، شأن نزول، حدوث و قدوم ...». 4 بررسی روایات کلامی درباره توحید و صفات خداوند(علم، قدرت، اراده) بداء، جبر، تفویض و... فرقه ها و افراد شبهات و اشکالاتی عقیدتی داشتند که امام با آیات قرآنی جواب آنان را می دهند. 5 روایات معرفی کننده اهل بیت(ع) از زبان قرآن. 6 توضیح و تبیین آیاتی که شبه عدم عصمت انبیاء الهی آدم(ع)، یونس(ع)، پیامبر اسلام(ص)، ابراهیم(ع)، یوسف(ع) پیامبر اسلام(ص)، را در ذهن به وجود می آورد که روایات امام در این باره به بحث گذاشته شده و عصمت انبیاءاثبات می شود.

محقق در این تحقیق با تکیه بر آیات و روایات به بررسی آثار اخلاقی و تربیتی یادآوری مرگ در جهت دهی صحیح به زندگی دنیوی پرداخته است. مهم ترین موضوعات آن به این قرار است: تعریف لغوی مرگ، مخفی بودن زمان و مکان مرگ، فراگیر بودن و گریزناپذیری مرگ، چگونگی وقوع مرگ، حالات محتضر و سکرات مرگ، ره آوردهای مرگ شامل قطع اسباب و آلات دنیوی، بسته شدن باب توبه؛ آثار مثبت مرگ از جمله شتاب در کار خیر و اجتناب از افتادن در گناه؛ راه های مؤثر در مرگ اندیشی شامل تفکر در آثار گذشتگان، تفکر در ماهیت دنیای گذرا، عیادت محتضر، تشییع جنازه و رفتن به گورستان؛ علل ترس از مرگ.

در زمینه امکان کاربرد عقل در عرصه فهم وحی هر کدام از دو اندیشمند چه دیدگاهی دارند؟ چه تفاوتی میان رویکرد ملاصدرا و احسایی نسبت به حدود شناختی عقل در فهم قرآن وجود دارد؟ در میان اندیشمندان مسلمان، صدرالمتألهین و احسایی از جمله کسانی هستند که رویکرد ویژه ای به حدود شناختی عقل در فهم قرآن به عنوان متنی وحیانی دارند. از شرایط اختصاصی صدرا در زمینه تأویل، این است که استنباط و استقلال در فهم آیات مجاز است اما احسایی، عدم تعارض تأویل با فهم عرفی از ظاهر آیات و روایات را شرط درستی تأویل می داند. صدرالمتألهین وجود حجت درونی را سبب رشد تعقل و مانع تقلید، وقوف بر ظاهر الفاظ قرآن و جمود بر نظر مفسران پیشین می داند، و بدون اصول عقلی درون شریعت را نمی بیند اما احسایی هیچ استقلالی را برای عقل نپذیرفته و ...

خاندان شاذان در نیشابور اکثریت دانشور، فضیلت خواه، وکیل و محدث بوده اند. در آن میان ص ابو محمد علم الدین فضل بن شاذان بن خلیل نیشابوری بدون تردید یکی از استوانه های فرازمند و با شکوه و بسی ارجمند مکتب اهل بیت در سده سوم است. در منابع روایی، فقهی، کلامی و رجالی از موقعیت بی رقیب و ممتاز برخوردار و دیدگاهها و مواضع او به عنوان فصل الخطاب در قلمرو پیش گفته تلقی می گردد. زمان تولد و مدت عمر او مشخث نیست. اما با تکیه بر درگذشت او به سال ‎260 هجری و تحلیلها و کاوشهای تاریخی و رجالی، او متولد نیمه دوم از قرن دوم می باشد و جزو معمرین به حساب می اید. اینکه او ازدی بالاصاله و از قحطانیان یمن باشد در این رساله با دیده تردید نگریسته شده است. شرایط سیاسی و ناهمگونی های کلامی مرامی و فزونی روات مکتب خلافت در نیشابور، دشواری پویش و ره پویی او را به خوبی ترسیم می کند. او خود برخی گزارشها در ارتباط با فراز و فرودهای زندگی خویش داده است. امام حسن عسگری عیه السلام و رجالیان پس از او در طول قرنها او را ستوده اند و توقیع مذمت آمیز منسوب به امام عسگری علیه السلام در مورد او ساختگی و نتیجة توطئة عباسیان و غالیان است. او جزو صحابیان امام رضا و سه امام پس از او می باشد و دهها دلیل و قرینه و تجزیه و تحلیل در این که او جزوه صحابیان امام رضا علیه السلام است به چشم می خورند. راویان در حدود هجده نفره از او، اکثریت برخاسته از منطقه خراسانند که زیست و استقرار فضل بن شاذان را برای مدت طولانی در آن منطقه مسجل می سازد. برخی از دیدگاههای فقهی او در کتب اربعه شیعه با تلاش مشایخ ثقات گزارش شده است و دیدگاههای کلامی او در کتابهای ص الایضاح، ص العلل که از او به یادگار مانده است و ص الفصول المختاره قابل پیگیری است. در این رساله تقریبا به نحوی به تمامی این دیدگاههای پرداخته شده است. اکثریت نگاشته های صد و هشتادگانة او به نوعی بیانگر آسیب شناسی و دل مشغول بودن او به چالشهای برآمده در زمان و مکان او است و تألیفات او بیشتر به نقد مکاتب کلامی و فقهی آن برهه اختصاص یافته است. بدون استثناء تمامی رجالیان از زمان رجالی نامدار، شیخ کشی تا کنون توثیقات و تضعیفات او را مهم دانسته و به آن استناد جسته اند. برخی به خطا یا به عمد سخنانی را مانند اینکه او از صحابیان امام کاظم علیه السلام بوده و یا این که به عکس او اصولا متولد شده پس از شهادت امام رضا علیه السلام است و یا اینکه از در زیر پوشش تشیع به مبارزه به اعراب مسلمان پرداخته است به وی نسبت داده اند که دستخوش نقد و ارزیابی این رساله قرار گرفته اند.

بررسی حاضر، حاصلِ تحلیل مقایسه‌ای برای رتبه‌بندی46 منبع تأثیرگذار علوم قرآن از قرن اول تا معاصر بوده که به ضریب‌تأثیر عوامل تأثیرگذار در سیر تطورات نگارش‌های جامع علوم قرآن هم پرداخته است. روش‌ پژوهش حاضر، کیفی بوده و از روش کدگذاری و مقوله‌بندی در فرایند تحقیق و برای تجزیه و تحلیل اطلاعات از تکنیک روایت علی و مقایسه‌ای استفاده شده‌است. با بررسی منابع و مولفان، شرایط و بسترهای موجود برای تغییرات، در نهایت حدود 75 مفهوم استخراج شد. پس از مرحله کدگذاری باز و محوری، 18 مقوله به‌عنوان شاخص سنجش گزینش شد. پس از آن در مرحله کدگذاری گزینشی،10مقوله عمده با ضریب‌تأثیر بالا، سه مقوله با ضریب‌تأثیر متوسط و پنج مقوله با ضریب‌تأثیر کم یا بدون تأثیر استخراج شدند. سه رتبه اول مقوله‌های تأثیرگذار بر تطورات منابع جامع علوم قرآن متعلق است به: مقوله کارکرد(84 امتیاز)، تأثیر شخصیت و شأن فردی نویسنده بر نگارش(79 امتیاز) و محتوای کتاب(73 امتیاز).رتبه اول و سوم عوامل تأثیرگذار، مربوط به هویت و اصالت متن کتاب جامع بوده و رتبه دوم مربوط به عوامل درونی نویسنده(بخش مبانی) است.در نتیجه، محوری‌ترین مقوله، شاخصِ «هویت و اصالت متن کتب» جامع علوم قرآن است. این تحقیق از طریق یک روند منظم و استقرای تحلیلی؛ نظام مفهومی و شاخص‌سازی را در مورد «رتبه تأثیرگذاری منابع جامع و مهم علوم قرآن» و «عوامل موثر بر سیر تطور منابع جامع علوم قرآن» برای مخاطبان تخصصی رشته علوم قرآن انجام داده‌است.رهاوردِ فهم این مطلب می‌تواند، تکمیل سرفصل دروس دانشگاهی رشته علوم قرآن برای بررسی تأثیرگذارترین منابع جامع علوم قرآن و عوامل موثر بر سیر تطورات آن باشد. همچنین این نتایج، کمک‌کننده به فهم جریان علم(علوم قرآن) کرده و دانش و بینش کمّی و کیفی مخاطبان را نسبت به تاریخ منابع علوم قرآن تکمیل می‌کند.

در این پژوهش ضمن نفی دو طیف افراطی (تفسیر به رأی) و تفریطی (ظاهرگرایی و اخباری گری) کاربرد عقل در تفسیر قرآن و تأکید بر صحت تفسیر اجتهادی به عنوان راه اعتدالی بهره گیری از عقل در تفسیر وحی، به بررسی قلمرو و محدوده حجیت و اعتبار عقل در تفسیر اجتهادی قرآن پرداخته ایم؛ زیرا واقعیت آن است که در بین مدافعان تفسیر اجتهادی نیز در مورد حیطه و دایره حجیت عقل در تفسیر قرآن، اختلاف نظر وجود دارد.از جمله اختلافاتی که در بین مدافعان تفسیر اجتهادی وجود دارد، اختلافی است که بین مفسران وابسته به «مکتب تفکیک» و مخالفان آنها در زمینه قلمرو حجیت عقل در تفسیر وحی می‌باشد.مکتب تفکیک، به دستگاه معرفتى اطلاق مى‏شود که بر تفکیک و جداسازی قرآن، برهان و عرفان(نقل، عقل و کشف) اصرار دارد، و معتقد است این ها سه راه و منبع کسب معرفت اند که محصولات آنها هیچ ارتباطی با یکدیگر نداشته و نباید از داده های هریک از این منابع معرفت‌زا، برای فهم و تفسیر داده های دو منبع دیگر، بهره جست.در این رساله ضمن تبیین دقیق دیدگاه های مدافعان و مخالفان مکتب تفکیک در زمینه قلمرو حجیت عقل در تفسیر وحی، حتی المقدور دایر? این اختلاف را محدود کرده و با پافشاری بر نقاط اشتراک و اتفاق دو طرف، زمینه تقریب و نزدیک سازی دو نظریه را فراهم ساخته ایم. برای رسیدن به این هدف مهم، به سراغ تفاسیری که در این دو مکتب بر قرآن کریم نگاشته شده رفتیم تا در مقام اثبات و وقوع، بتوانیم قضاوت و داوری منصفانه ای در مورد دیدگاه های طرفین داشته باشیم. از این رو، دو تفسیر گرانسنگ المیزان و مناهج البیان به عنوان مبنای کار قرار گرفت. البته از دیدگاه های صاحب نظران هر دو مکتب نیز بهره برداری شده است که مهم ترین آنها آیت الله جوادی آملی و آیت الله سیّدان می‌باشند که در حقیقت، به عنوان آینه تمام نمای تفکرات صاحبان المیزان و مناهج البیان مطرح هستند.برای انجام این تحقیق، ابتدا مراد از عقل و گو نه های آن(عقل منبع و عقل مصباح) روشن گردید، و بر اساس آن تفسیر اجتهادی قرآن به سه گونه نقل گرا، عقل گرا و کشف گرا تقسیم بندی شد، و با عنایت به این که کشف و شهود، تخصصاً از موضوع رساله، خارج بود، لذا بحث را در مورد دو گونه نقل گرا و عقل گرا ادامه داده و کل تفسیر المیزان و مناهج البیان مطالعه و مطالبی که مرتبط با قلمرو حجیت عقل در تفسیر وحی بود، جمع آوری گردید. در طی مرحله فیش برداری روشن شد که نقاط اشتراک دیدگاه های دو مفسر درباره قلمرو حجیت عقل در تفسیر قرآن، بسیار زیاد و برعکس آن، نقاط اختلافی بسیار اندک است.گزارش فصل های رسالهاین رساله در شش فصل سامان یافته است. فصل یکم، تحت عنوان کلیات و مبانی به بیان موضوع، هدف، ضرورت، سوالات، فرضیات و پیشینه پژوهش پرداخته شده، و همچنین گزارشی از زندگی نامه علامه طباطبایی و آیت الله ملکی میانجی به اختصار آورده شده است.در فصل دوم به تحلیل مفاهیم مطرح شده در عنوان رساله، یعنی معانی لغوی و اصطلاحی عقل، تفسیر وحجیت از دیدگاه دو مفسر المیزان و مناهج البیان پرداخته شده است. فصل سوم، به بررسی تفسیر اجتهادی و تفسیر عقلی قرآن و دیدگاه های مختلف درباره آن دو، تخصیص یافته است. در این فصل به چهار مبحث اشاره شده است: در مبحث یکم، تاریخچه تفسیر اجتهادی و تفسیر عقلی و زمینه های ایجاد آنها تبیین شده است. مبحث دوم به معناشناسی تفسیر اجتهادی و تفسیر عقلی قرآن اختصاص یافته که در آن به دیدگاه دانشمندان درباره معنای تفسیر اجتهادی و تفسیر عقلی، و نقد و بررسی آنها، و نیز گونه‌های تفسیر اجتهادی، اعم از نقل گرا و عقل گرا پرداخته شده است. در مبحث سوم دلایل موافقان و مخالفان تفسیر اجتهادی مطرح گردیده است؛ و مبحث چهارم به رابطه تفسیر اجتهادی با تفسیر به رأی- به عنوان مهم ترین آسیب تفسیر اجتهادی- اختصاص یافته است.در فصل چهارم، ضمن بررسی تطبیقی گونه‌های تفسیر اجتهادی نقل گرا در المیزان و مناهج البیان، به این نتیجه رسیدیم که این دو مفسر در مورد به کارگیری این گونه‌ها در تفسیر قرآن تردیدی به خود راه نداده و دیدگاه یکسانی دارند. به عبارت دیگر، در همه انواع این کاربرد عقل در تفسیر وحی، نظر هر دو مفسر با یکدیگر منطبق بوده و اتفاق نظر دارند.فصل پنجم به بررسی تطبیقی گونه‌های تفسیر اجتهادی عقل گرا در المیزان و مناهج البیان اختصاص یافته است. حاصل این بررسی آن شد که نقاط اشتراک این دو مفسر در این مورد، بیش از نقاط اختلافی ایشان است؛ بنابراین به هدف این پژوهش که همانا تقریب دیدگاه مدافعان و مخالفان مکتب تفکیک در زمینه قلمرو حجیت عقل در تفسیر وحی بود، نایل گردیدیم.فصل ششم و پایانی به مبحث مهم و بحث برانگیز تعارض عقل و نقل اختصاص یافته است. در این فصل، ابتدا محل نزاع دقیقاً روشن شده و سپس راه حلّ های گونه‌های مختلف تعارض عقل و نقل از دیدگاه صاحبان المیزان و مناهج البیان مطرح، و نقاط اختلاف و اشتراک آنها تبیین گردیده است.