آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

پیوست درمنابع دیجیتالی

پیوست در منابع دیجیتالی

پیوست در منابع دیجیتالی

مباحث این نوشته در قالب چهار بخش تنظیم یافته و هر بخش مشتمل بر دو یا سه فصل است. بحث روانشناسی حکمت و موارد گوناگون کاربرد آن در عرف دانشوران مسلمان و نقطه آغاز پیدایش حکمت در حوزه زبان و سیر تدوین حکمت نامه ها از آغاز تا این زمان، قسمت های مختلف نخست بخش اول را تشکیل می دهد. فصل دوم به بررسی واژه مثل و امثال در لغت و قرآن و عرف ملت ها به صورت عام و امت اسلام و متون اسلامی به طور اخص می پردازد. سپس گذری بر سیر تدوین امثال توسط مسلمانان از آغاز تا عصر حاضر دارد. در بخش دوم با نزدیک شدن به محور اصلی نخستین فصل را پس از اشاره ای گذرا به واقعی بودن اعلام و قصه های قرآن به بخش دراز دامن پیرامون مغایرت لقمان حکین قرآنی با لقمان بن عاد اساطیری- که موضوع بعضی از امثال مستهجن جاهلی است- اختصاص داده ایم و در فصل دوم آن، پس از گرفتاری کوتاه پیرامون را از انتساب سخنهای ناب به شخصیتها، نگاهی به احتمال پیوند حکمت های لقمانی با آموزه های حکمی مندرج در منابع اهل کتاب صورت گرفته است. بحث لقمان در آئینه روایات و منابع اسلامی فصل نخست بخش سوم را ویژه خود ساخته است و در فصل دوم، بیشتر برای شناسائی ابعاد شخصیت این حکیم الهی به روایات شیعه مراجعه شده است. فصل سوم این بخش، بحث مستقلی در مقایسه لقمان با ازوپ، احیقار، بلغم با عور و الکمئون و ... انجام گرفته و در پایان هر مقایسه، مغایرت جدی شخصیت لقمان با افراد یاد شده مطرح و اختیار شده است؛ ضمن اینکه در واقعیت تاریخی قصه پرداز پدید آورنده امثال لقمان معروف در دنیای غرب قه صورت جدید تردید شده است. بخش چهارم دارای تمهیدی است مشتمل بر نکاتی چند به صورت در آمدی بر فصل پایانی که به عنوان فصل نخست این بخش تلقی شده و فصل آخر که طولانی ترین فصل و مقصود عمده نگارش این نوشتار است، به دسته بندی حکمتهای قابل دسترسی منسوب به لقمان در منابع اسلامی بر اساس عناوینی که عموما در حکمت عملی مطرح است پرداخته شده و در مسیر، گذری بر بعضی از متون منسوب به اهل کتاب نیز صورت گرفته و بدین صورت مجموعه ای مشتمل بر چهل باب پرداخته شده است. و الحمد الله رب العالمین.

مطالعات مذکور در پی آن است تا بداند آیا تأثیر قراءات بر تفسیر، از قبیل تغییرات بنیادین در مفهوم و معنای قرآن است بگونه ای که بتواند حکمی از احکام شریعت یا اصول اعتقادی را دگرگون سازد، یا منجر به تغییرات جزئی و قابل اغماض در تفسیر و معانی آیات می گردد. در این تحقیق به تبیین و بررسی کیفیت استناد فقیهان، متکلمان و مفسران بر ظواهر الفاظ قرآن در قالب قرائتهای ده گانه، خواهیم پرداخت. تأثیر قراءات بر تفسیر از دو زاویه قابل بررسی و پژوهش است که عبارتند از: الف) تأثیر قراءات بر تفسیر آیات احکام، احکام فقهی که در این باره مورد مطالعه قرار می گیرند در ‎5 باب خلاصه می شوند. این ابواب شامل عبادات، معاملات، نکاح، حدود و جهاد می باشد. ب) تاثیر قراءات بر تفسیر آیات اعتقادی و مسائل کلامی از قبیل توحید، نبوت، معاد و سایر مباحث اعتقادی. نگارنده معتقد به نزول واحد بوده و مسئله تواتر قراءات از پیامبر (ص) و نزول هفت حرف را به عنوان منشاء قراءات، استوار نمی داند. این مسئله در نقد و بررسی و ترجیح فراوانی که بر تفسیر اثر می گذارند، دخالت دارد. به همین سبب در بخشهایی از پایان نامه مبانی نظری خود را در ارتباط با موضوعاتی چون، رابطة قرآن و قراءات، تعدد قراءات، مسئله تیسیرامت، اقراء پیامبر(ص) و قرائت عامه مسلمانان، مطرح و آراء گروهی از قرآن شناسان اهل سنت را مورد مناقشه قرارداده است. در خاتمه نیز نتایج حاصل از بحث در اختیار محققان و قرآنپژوهان قرار می گیرد/

کتاب هرمنوتیک قرآنی، طبرسی و مهارت تفسیر قرآن1 اثر برویس فاج (Bruce fudge) از جملة مهم‌ترین آثار خاورشناسان دربارة تفسیر مجمع‌البیان به حساب می‌آید. بررسی کتاب نشان می‌دهد که با وجود ابتکار و تلاش نویسنده در خلق برخی مطالب، کاستی‌ها و اشکالات مهمی نیز به چشم می‌خورد. در این نوشتار، پس از معرفی اجمالی فاج و آثار وی، گزارشی از محتوای کتاب ارائه شده است و در مقام بررسی، آرای وی در دو بخش نقد محتوایی و نقد منابع ارزیابی شده است. بر اساس بخش‌هایی از کتاب، نویسنده بر این باور است که طبرسی آیات قرآنی را مطابق با عقیدة خویش تفسیر کرده است و باورهای وی نقش تعیین‌کننده‌ای در تفسیر مجمع‌البیان دارد. در ادعایی دیگر نیز مجمع‌البیان را رونوشت و کپی‌برداری از تبیان شیخ طوسی دانسته که غالباً همان کلمات با اندک تغییری جایگزین شده‌اند. در این مقاله، به نقد و بررسی ادعاهای مذکور پرداخته شده است.

‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌برخی از آیات قرآن کریم افزون بر معنایی که در ضمن فضای سیاقی و بافت زبانی افاده می‌کنند، قابلیت دلالت بر معانی دیگری با چشم‌پوشی از سیاق متنی را نیز دارا هستند که از این معانی در این پژوهش به مدلول فراسیاقی یاد می‌شود. کشف چنین دلالت‌هایی در کنار پایبندی به اصول و ضوابط تفسیری، در سایه جداسازی و تقطیع گزاره‌های قرآنی و یا فرانگری از تنگناهای سیاق متنی آیات امکان‌پذیر است. شیوه بیانی بی‌بدیل قرآن به دلیل برخورداری از شاخصه‌ها و مؤلفه‌هایی چون ذووجوه بودن، جامعیت دلالی در قالب ساختارهای موجز، قابلیت چند معنایی و تکرار گزاره‌های یکسان در مجموعه‌ها و سیاق‌های معنایی متفاوت که جملگی برخاسته از ماهیت زبانی و ساختار خاص ادبی آیات قرآن کریم است، اعتبارمندی استنباط‌های فراسیاقی را فراهم می‌آورد. چنین رویکردی ریشه در روایات تفسیری اهل بیت (ع) دارد و شواهد قابل توجهی را می‌توان در خصوص حجیت و اعتبار دلالت فراسیاقی با تکیه بر وجوه برآمده از روایات تفسیری اقامه کرد. دلالت فراسیاقی به عنوان یکی از پیش‌فرض‌های پذیرفته شده در برخی از گونه‌های تفسیری و مطالعات قرآن‌پژوهی نقش‌آفرینی کرده و در عرصه‌های مطالعات میان‌رشته‌ای و روش تفسیر موضوعی قرآن ظهور و بروز پیدا کرده است. بی‌شک برداشت‌های فراسیاقی مفسران نیازمند مطابقت آن با معیارهای ادبی، ضوابط عقلائی و نظام معنایی حاکم بر آیات قرآن است. با توجه به نوع استعمال دلالت فراسیاقی در مواریث تفسیری، نگرش‌ مفسران در دو محور رویکرد معناشناختی و رویکرد انتقادی مورد تفکیک قرار می‌گیرد و رویکرد معناشناختی مفسران در چهار ساحت اقتباسی، تأویلی، تباینی و ساختاری طبقه‌بندی می‌شود. ارزیابی حاصل ازاین‌رویکردها خود به طبقه‌بندی اقسام دلالت فراسیاقی در میدان‌هایی چون فرازهای استطرادی، اسماء و صفات الهی، آیات مشتمل بر قوانین و سنن الهی، آیات مناقب و مثالب، آیات فاقد شاخص پیوستگی در نزول و موضوع و اطلاقات و عمومات می‌انجامد. ملاحظه برداشت‌های فراسیاقی نشان می‌دهد که این عرصه آسیب‌پذیری‌ها و آفت‌آفرینی‌های متعددی را به خود دیده است. تحمیل پیش‌فرض‌های مفسر، تسامح و سطحی‌نگری در انطباق روایات تفسیری با فرازهایی قرآنی، ناسازگاری و عدم انطباق با ظواهر و بسترسازی برای رأی‌گروی از اهم نابسامانی‌های عرصه فراسیاقی است که نمونه‌های کاربردی و شواهدی عینی عدیده‌ای دراین‌باره وجود دارد. پژوهش حاضر تلاشی است در راستای تحلیل مسائل پیش‌گفته که در چهار فصل «کلیات و مفاهیم»، «ادله اعتبار و ضوابط دلالت‌ فراسیاقی»، «رویکردهای مفسران در دلالت فراسیاقی» و «آسیب‌شناسی فهم فراسیاقی» سامان یافته است.

قرآن کریم مهمترین منبع استنباط احکام شرعی به شمار می رود که بر اساس آیات و روایات متعدد جامع همه احکام شرعی است که بشر به آن نیاز دارد ؛ ولکن تاکنون مفسران آیات الاحکام و فقیهان تنها از بخش محدودی از آیات و احکام فقهی وشرعی این کتاب الهی استفاده کرده اند ، و این در حالی است که دائره آیات و مباحث فقهی قرآن بسیار فراتر از آن چیزی است که تاکنون در این منابع مطرح شده است و یکی از راههای عمده ای که می توان از مباحث و احکام فقهی قرآن بیشتر استفاده کرد این است که مبانی و روشهای توسعه استنباط احکام از قرآن بررسی و منقح گردد. اهم این مبانی و روشها عبارت است از : 1ـ تشریعی بودن قرآن و گستره تشریعات آن، به این معنا که قرآن کریم کتاب تشریع است و گستره تشریعات آن نیز فراتر از آیات و موضوعاتی است که تا کنون در منابع فقهی آمده است . 2ـ وحدت شرایع الهی در اصول و فروع ، بر اساس این مبنا، فقیهان می توانند احکام متعددی را از آیات مربوط به شرایع گذشته که در قرآن آمده استنباط نمایند. 3ـ چند معنایی آیات قرآن، بر اساس این مبنا ، از هر یک از واژه گان و جملات قرآن معانی و احکام متعددیبرداشت می شود . 4ـ استقلال فرازهای تقطیع شده قرآن ، بر اساس این مبنا، فقیه می تواند از بسیاریفرازهای تقطیع شده، احکامی را بدون توجه به جملات یا آیات قبل و بعد آنها استنباط نماید. 5ـ استنباط احکام با استفاده از سنت و روایات تفسیری ، با استفاده از این روش ، فقیه می تواند ، احکامی را از قرآن استنباط نماید که بدون استفاده ازروایات ، این امر امکان پذیر نیست .نتیجه‌ای که از مجموع این مبانی و روشها به دست می آید این است که آیات و موضوعات فقهی قرآن محدود به آیات و موضوعات فقهی مطرح شده در کتب آیات الاحکام و فقه نیست ؛ بلکه در قرآن ، آیات و موضوعات فقهی دیگری نیز آمده است که با وارد کردن این آیات و موضوعات در منابع فقهی شیعه و اهل سنت ، می توان دائر? احکام استنباط شده از قرآن کریم را توسعه داد ، از این رو محدود کردن آیات فقهی قرآن به پانصد یا هزار و یا حتی دو هزار آیه وجه صحیحی ندارد ؛ افزون بر این، فقیه می‌تواند با استفاده از برخی مبانی و روشهای مورد بحث، همچون چند معنایی آیات قرآن و نیز استقلال فرازهای تقطیع شده، احکام بیشتری را از این کتاب الهی استنباط نماید و از این طریق دامنه احکام قابل استنباط از قرآن را نیز توسعه دهد .

دراین پژوهش به بررسی موضوع قتال در قرآن و مقایسه آن با اناجیل اربعه پرداخته ایم. نخست رهیافت دین اسلام درباره خشونت را بررسی کرده ایم و دراصول دعوت اسلامی و راه های آن به شیوه هایی چون حکمت ، موعظه وجدال احسن مواجه می شویم . آزادی عقیده ، وعدم اکراه دینی نیز پی گیری شده است ؛ همچنین محدوده قتال در اسلام مهمترین عناوین بحثها را تشکیل می دهد و بیان این نتیجه که قتال در اسلام ماهیّت دفاعی دارد و به عنوان آخرین راه کار در نظر گرفته می شود نیز بحثی درخور اعتنا ست که در این فصل عنوانی مجزا به خود اختصاص داده است . در ادامه در جریان بیان اصالت در روابط بین المللی اسلام به طرح سه دیدگاه پرداخته ایم ؛ اصالت صلح و اصالت جنگ دو دیدگاه مشهور در این مسأله هستند و ما در طرح نظریه جدید ، به بیان اصالت گفتگو و ارائه استنادات لازم در جریان تبیین و دفاع از این نظر پرداختیم . ادامهبحث به بررسی قتل و قتال در اناجیل اربعه اختصاص دارد که در آن نشان دادیم که شعار گسترش دین از طریق شمشیر و خشونت در خصوص مسیحیان قابل انطباق است که آموزه های اناجیل و ابزار مختلف " تنصیر" گواهی غیر قابل انکاربر این مدعا ست . بالآخره ، مقایسه موضوع قتال بین قرآن کریم و اناجیل اربعه مورد بررسی قرار گرفته است . در خاتمه نتیجه کلی بررسی و پژوهشمسئله فوق بیان می داردکه اصالت در اسلام در گفتگو است هر چند که قتال و جهاد بعنوان آخرین راه کار مورد استفاده قرار می گیرد .

تفسیر نورالثقلین که توسط شیخ عبد عیل بن جمعه عروسی حویزی فقیه و محدث امامی مذهب در نیمه دوم قرن یازدهم هجری و یا نیمه اول قرن دوازدهم نوشته شده است، تفسیری روایی به شمار می آید و حاوی بیش از سیزده هزار روایت است. حویزی این روایات را به عنوان روایات تفسیری ذیل آیات قرار داده است، به همین جهت این تفسیر در نگاهی گذرا، تفسیری روایی است ولی نگارنده در این پژوهش نشان داده است که این تفسیر به رغم اینکه به تفسیری روایی مشهور است، از اجتهاد خالی نیست. هر چند مفسر از اظهار نظر صریح برای تبیین آیات پرهیز کرده، تفکیک و گزینش روایات و چیدمان آنها مبتنی بر یک نوع تلاش فکری با شیوه ای هدفمند صورت گرفته است. در این مقاله از این تلاش فکری به اجتهاد تعییر کرده ایم و نشان داده ایم که اجتهاد حویزی بر مبانی و عوامل معرفتی و غیرمعرفتی او استوار است.