آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

لطف، یکی از قاعده‌های مهم و تاثیر گذار در علم کلام بوده و عبارت است از هر آن چه که مکلف با آن به انجام فعلِ طاعت نزدیک ، و از معصیت دور گردد و در اصلِ توان مکلف بر انجام فعل، دخیل نبوده و به حد اجبار نرسد.معتزله از طرفدران این قاعده هستند و اکثر آنان فعل لطف را بر خداوند واجب می‌دانند. اشاعره در مقابل، منکر این قاعده بوده و اساسا چیزی را بر خداوند واجب ندانسته و به تبع ، لطف را نیز بر خداوند واجب نمی‌دانند.اکثر علمای امامیه، قائل به وجوب لطف بر خداوند هستند و مسائلی مانند وجوب نبوت و وجوب وجود امام معصوم در هر عصر و زمان را با آن اثبات می‌کنند.کاربرد این قاعده در علم کلام گسترده بوده و کسانی که قائل به وجوب لطف هستند وجوب تکلیف شرعی، حسن آلام ابتدایی، وجوب وعده و وعید، وجوب عصمت انبیا، وجوب بعثت انبیا و وجوب نصب امام را با این قاعده اثبات می‌کنند.کاربرد این قاعده در علم کلام گسترده بوده و کسانی که قائل به وجوب لطف هستند وجوب تکلیف شرعی، حسن آلام ابتدایی، وجوب وعده و وعید، وجوب عصمت انبیا، وجوب بعثت انبیا و وجوب نصب امام را با این قاعده اثبات می‌کنند.آیات فراوانی از قرآن وجود دارد که به غایات و مبادی لطف اشاره دارد اما اکثر آن‌ها دلالت بر وجوب لطف بر خداوند ندارد.روایات زیادی در باب بعثت انبیا و خالی نبودن زمین از حجت خدا وجود دارد که دلالت بر لطف بودن این افعال از جانب خدای متعال می‌کند ، اما دلالت بر وجوب این افعال، و وجوب هر گونه لطف از جانب خدای متعال ندارد.

واژه‌ی حکمت به لحاظ صرفی مصدر نوعی است که از مادّه‌ی حکم اشتقاق یافته، و حکم را لغویان به معنای منع، علم، فقه، عدل، دانسته‌اند. لذا با توجّه به ریشه‌ی حکمت، اصحاب لغت حکمت را نوع خاصی از حُکم می‌دانند که مانع از اخلاق ناپسند، جهل و فساد می‌شود.لفظ حکمت 20 بار و واژه‌ی حکیم هم 97 بار در آیات قرآن تکرار شده است.حکمت الهی در قرآن با توجّه به ریشه‌ی لغوی آن، تفسیر آیات به آیات، اقوال مفسّران برجسته شیعه و اهل سنّت، روایات تفسیری، به معنای گوهر دانش و معرفت متقنی است که خداوند در درجه‌ی اوّل آن را همراه با کتاب، نبوّت به پیامبران خود عطا فرموده تا جان‌های تشنه‌ی مردم را با زلال حکمت سیراب نمایند، و نیز خداوند به غیر انبیاء به هر کس که بخواهد بر اساس لیاقت وجودی، این خیر کثیر را نیز عطاء می‌کند، که سمت و سوی اکثر روایات غیر تفسیری ناظر به همین حکمت انسانی همانند لقمان حکیم می‌باشد.صاحب چنین معرفت و علم متقنی از منظر آیات و روایات فاعل حکیمی است که فعلش و گفتارش بهترین و متقن‌ترین فعل‌هاست و از هر گونه نقص ، سفاهت، قباحت، فساد، خطا و لغزشی به دور است. در اندیشه‌ی متکلمان امامیه (تا پایان قرن 8) حکمت الهی به عنوان صفتی از اوصاف افعال الهی قلمداد شده، در حالی که در متون دینی حکمت الهی و حکیم بودن به صفت علم و اوصاف ذاتی حق تعالی برمی‌گشت. مفهوم غالبی که متکلمان امامیه مذکور از حکمت الهی و حکیم بودن خداوند ارائه داده‌اند؛ همانا «اجتناب فاعل حکیم از هر گونه فعل قبیح» است که این معنا یکی از مهم‌ترین لایه‌های معنایی حکمت الهی است، چنین رهیافت معرفتی در اکثر استدلالاتمتکلمان مدّ نظر در مباحث گوناگون کلامی مشاهده می‌شود. این بن مایه‌ی معرفتی، مبنای نظری جاری دانستن مفاد قاعده‌ی حسن و قبح عقلی در باب افعال الهی است. همانگونه که پشتوانه‌ی نظری قاعده‌ی لطف نیز می‌باشد و در بحث آلام و شرور و نیز حکمت الهی با عنوان شاه کلید حلّ شبهات مطرح می‌باشد.این مفهوم از حکمت الهی «اجتناب از هر نوع فعل قبیح» بر واجب الوجود بودن حق تعالی ، کمال ذاتی وتنزیه خداوند از هر نوع نقص و پلیدی، استوار است که این مطلب هم با براهین پیشینی اثبات شده است.در نگاه متکلمان امامیه این دوره با عنایت به این لایه‌ی معنایی حکمت الهی، عبث بودن فعل، ظالم بودن، و نقض غرض از سوی خدای حکیم نفی شده است. ردّ پای این مفهوم از حکمت الهی تنها به علم کلام بسنده نمی‌شود بلکه حوزه‌های دیگر علوم اسلامی را همچون فلسفه، اصول فقه و حقوقرا در نور دیده است.جان کلام این که متکلمان امامیه این دوره با الهام از آیات و روایات و با امعان نظر به ریشه‌ی لغوی واژه حکمت، حکمت الهی را به معنای اتقان در نظام تکوین و تشریع می‌دانند. مسلماً امری و فعلی متقن است که از مولفه‌ی زیر برخوردار باشد.الف: آگاهانه و با علم تدبّر کامل انجام پذیرد.ب: به دور از هر گونه نقص، زشتی و سفاهت باشد.

در فرهنگ ما همواره شهید اول محمد بن مکّی به دانش فقه مشهور بوده و ابعاد کلامی ایشان، چنان که باید مورد توجه و تحقیق قرار نگرفته است. از منظر کلامی و اعتقادی آثار شهید قرابت زیادی با آثار متکلمین حلَه دارد. شهید اول به مباحث عقلی، اعتقادی علاقه داشته و رسائل و مقالاتی در این زمینه به رشته تحریر آورده است و بیشترین دغدغ? وی مباحث راهنماشناسی است. استخراج و تنظیم مباحث کلامی این شهید بزرگوار ضمن روشن ساختن دیدگاه‏های کلامی وی، می‏تواند به روشن شدن فضای کلامی آن دوران و دغدغه‏های کلامی آن زمان کمک بسزایی بنماید. در این مقاله بر اساس روش توصیفی تحلیلی، آرا و دیدگاه‏های ایشان بیان می‏گردد. ایشان وجوب نبوت و امامت را با لطف بودن آنها و وجوب لطف بر خدا بیان می‏کند. او از همین طریق صفات و ویژگی‏های راهنمایان الهی را روشن می‏نماید.

فیلسوفان در این موضوع که معرفت شرط لازم عمل است، اتفاق نظر و در اینکه شرط کافی آن باشد، اختلاف داشته اند. سقراط اولین فیلسوفی است که معرفت را شرط کافی برای عمل می دانست و معتقد بود اگر انسان از بدی عمل آگاه شود، هرگز مرتکب آن نخواهد شد. شاگرد او افلاطون آن را مورد تأیید قرار داد. ارسطو در مقابل این دیدگاه، تأثیر میل نفسانی در عمل و ضعف اراده ناشی از آن را یاد آور شد که موجب می‌شود تا انسان گاهی بر خلاف معرفت، رفتار نماید. هیوم با مبنای عقل‌گرایانه هر دو نوع تفکر مخالفت ورزیده و نقش معرفت را در عمل به پایین‌ترین مرتبه تنزل داده بود. مبانی و نتایج هر یک از این دیدگاهها استخراج و مورد بررسی قرار گرفت و نقاط قوت و ضعف آنها بیان شد. برخی از نظریه‌های فیلسوفان اسلامی، مانند رابطه مقدمات فعل ارادی و عمل، رابطه علم حضوری و عمل و عقیده به نقش علم معصوم در عمل ارادی، برای تأیید دیدگاه نقش کافی معرفت طرح شدند؛ اما همه نظریه‌ها با اشکالاتی مواجه شده و تبیین کاملی از ضعف اراده و راه حلی برای آن ارائه نمی‌دهند. آیات و روایات دینی در این موضوع به چند دسته تقسیم شده اند. اگر چه تعدادی از آنها در ظاهر دلالت بر کفایت معرفت دارند، اما غالباً و به صراحت از شکاف میان معرفت و عمل سخن گفته‌ اند. عوامل این مشکل از منظر نقل با تقسیم به دو گروه عوامل بیرونی و درونی، مورد بررسی قرار گرفت. در دیدگاه برگزیده، ابتدا نظریه یقین با استفاده از دیدگاه اندیشمندان اسلامی و متون دینی، طرح و بر اساس جنبه‌های معرفتی و روان شناختی آن تبیین شده است. تحلیل این نظریه ما را به برخی کاستی‌های آن برای حل مشکل شکاف معرفت و عمل و نیاز به دخالت عنصر ایمان در مسئله و نظریه نهایی می رساند. نظریه نهایی، نظریه ایمان است که با تکیه بر عنصر معرفتی و باور قلبی در تعریف آن و بر اساس تبیین مراتب ایمان، عمل و نقش علیت غایی که مبانی نظریه قرار گرفته‌اند‌، تلاش دارد تا به حل این مشکل نائل شود.

یکی از مسائل مهمی که از دیر باز ذهن بشر را به خود مشغول داشته، مسأله تبعیض است؛ مسأله‌ای که از مقایسه انسان با انسان و موجودات دیگر آغاز گشته و به تردید در وجود خداوند متعال و صفات او منتهی می‌شود. به این صورت که انسان در مقایسه خود با دیگران متوجّه کمبودها و کم و کاستی هایی می‌شود که در وهله اول این پرسش برای او رخ می‌دهد که چرا من این گونه آفریده شده ام و دیگری به شکل و خلقتی دیگرپای به عرصه وجود نهاده است؟ این کمبودها و نقصانها چنان ذهن بشری را به خود مشغول داشته که در پاره‌ای از اوقات قائل به ناهمگونی و عدم عدالت در جهان طبیعت می‌شود و در نهایت اگر جواب قانع کننده‌ای برای تبعیضهایی که بین موجودات عالم می‌بیند پیدا نکند اعتقاد به خالق این جهان را از دست داده و وجود تبعیض را دلیلی بر عدم وجود خداوند متعال قلمداد می‌کند یا اینکه معتقد به محدودیت صفات الهی گشته و اطلاق صفات الهی را انکار می‌کند. در هر صورت، سوال اصلی این است که علت فرق بین موجودات عالم چیست؟ آیا بهتر نبود این همه تضادّ و ناهماهنگی بین موجودات به چشم نمی‌خورد و موجودات از یک تساوی و حقوق برابری برخوردار بودند؟ و اگر خداوند توانایی جلوگیری از این وقایع را دارد پس چرا فعلی از جانب او صادر نمی‌شود؟ این ها و مطالب مشابه آن مسائلی است که ذهن بشری را به خود مشغول داشته است و پاسخ به آن گره های کور اعتقاد به خداوند واحد را از بین می‌برد؟ فلاسفه و حکمای غربی و اسلامی هر کدام کوشیدند راهی برای حل مسأله تبعیض در عالم پیدا کنند و پاسخ هایی برای این مسأله بیان نمودند. راه اول ایشان مسأله عدمی بودن تبعیض و شرّ در عالم بوده و مسأله نظام احسن نیز به عنوان یکی دیگر از راه حل های مسأله تبعیض به شمار می‌آید که فلاسفه به آن اشاره نموده اند متلکمان نیز کوشیدند با مطرح کردن بحث اعواض و انتصاف پاسخی قانع کننده به مسأله تبعیض داده و معضلات پیش رو را پاسخ گویند. اما؛ در هر صورت باید گفت: پاسخی قابل قبول و موجب اطمینان نفس می‌باشد که با مبنای آیات و روایات تطبیق داشته و از این جهت با آن مخالفتی نداشته باشد. در اینپایان نامه کوشیده شده تا مهم ترین پاسخ های فلاسفه و متکلمان در این موضوع مطرح گردیده و در انتها نظر آیات و روایات در این باب گردآوری شود تا پاسخی قانع کننده و محکم در جهت رفع مسأله تبعیض به دست آید.

چکیده ندارد.

در بحث امکان و حدود شناخت خدا، باید قائل به تفکیک بین شناخت خدا با علم حصولی و علم حضوری شد. شناخت خدا با برخی از علوم حصولی مانند شناخت حسّی، وهمی و خیالی، محال است و خروجی آن‌ها در مورد خدا، جز به یک صورت شرک‌آلود، موهوم و خیالیِ ساخته و پرداخته‌ی ذهن انسان نخواهد بود؛ اما با شناخت حصولی عقلی، می‌توان با انتزاع از اوصاف کمالی انسان و تجرید آن‌ها از نواقص ممکنات، به یک معنای کلّی از اوصاف خدا رسید که هم مورد تأیید قرآن و روایات است و هم برای عموم مردم میسّر است. نوع دیگری از خداشناسی، در سرشت تمام انسان‌ها به صورت خداشناسی حضوری فطری، از ابتدای خلقت‌شان نهادینه شده است؛ که با اندک توجهی می‌توان آن را درک کرد. سنخ دیگر خداشناسی حضوری، معرفت شهودی قلبی است که مراتبی از آن با تزکیه‌ی نفس و سیر و سلوک باطنی، قابل وصول است.

خداوند متعال فطرت آدمی را به گونه‌ای آفریده است که با دیدن هر حادثه‌ای، همواره در جستجوی علت آن است. تعابیری همانند "یعقلون" و "یتفکرون" و "یعلمون" که در قرآن کریم فراوان یافت می‌شود، نیز بر همین امر دلالت دارند. از نظر قرآن کریم، برای هر حادثه‌ای سببی و علتی وجود دارد که به اذن خدای تعالی پدید آمده است. همچنین خدای سبحان برای هر موجودی حد و اندازه و مسیری معین کرده است که به وسیله علل و عوامل متقدم و مقارن، اندازه‌گیری و تقدیر می‌شوند. بنابراین، هر موجودی در موجود دیگر اثر ‌گذارده و موثر می‌باشد. پس قانون علیت بر این عالم حکم فرماست. در باب ضرورت علّی و معلولی، می‌فرماید که هر چیزی با اراده و خواست خداوند متعال به وجود می‌آید و اراده‌ی الهی، علت تامه‌ی ایجاد ممکنات است. در تأیید علت فاعلی، بیان می‌کند هر چیزی که از هستی بهره‌ای دارد، وجودش مستند به خدای متعال است. در خصوص امکان فقری و علت بقاء، نیز، قرآن کریم، تمامی ممکنات را فقیر و محتاج خداوند متعال دانسته و در این جهت، تفاوتی میان حدوث و بقائشان قائل نشده است. همچنین، در تأیید علت غایی، بیان می‌کند که موجودات، بیهوده آفریده نشده و دوباره به سوى خدا باز می‌گردند. در خصوص سنخیت نیز، با اشاره به اینکه موجودات، آیه و نشانه الهی بوده و از طرفی با بیان اینکه میان اعمال انسان و سعید یا شقی شدنش، تناسب وجودی می‌باشد، آن را تأیید می‌فرماید. لذا، هدف رساله پیش رو، آشنایی با دیدگاه‌های متافیزیکی قرآن کریم، در رابطه با علیت و تعمق در آن می‌باشد.

توجیه معرفت و باور دینی و فرایند آن از جمله مباحث مهم در معرفت شناسی دینی است. از جمله راه‌هایی که در دوره معاصر برای توجیه باور دینی از سوی برخی فیلسوفان دین ارائه شده است، تجربه دینی است. در این روش، تجربه دینی، نقش باور مبنایی برای توجیه باورهای روبنایی را ایفا می‌کند. ویلیام آلستون فیلسوفی است که توجیه برخی از باورهای دینی را بر اساس حس حضور خداوند و تجربه او در زندگی روزمره انسان‌ها تبیین می‌کند. به نظر آلستون ابتناء باورهای دینی روبنایی بر تجربة دینی، نوعی رویّه باورساز اجتماعی تثبیت شده است و از سوی دیگر، همة رویّه‎های باورساز قابل اعتماد هستند و استناد به آنها، معقول است. آلستون با این کار، مبادی استدلال را توسعه داده است. این رویکرد دارای مجموعه‌ای از آثار و نتایج معرفتی و الاهیاتی است از جمله توسعه در گزاره‌های پایه، توجیه معرفتی گزاره‌های جلوه‌بنیاد، اثبات صدق و حقانیت باورهای جلوه‌بنیاد، اثبات واقعی بودن تعامل شخص با خدا، تکثرگرایی دینی و عرضه نقشه راه سعادت

موضوع این رساله مناسبات دین و علوم انسانی از دیدگاه استاد مطهری می‌باشد . اکنون در جامعه علمی ما، تفاسیر و تلقی‌های گوناگونی از «هویت» علوم انسانی اسلامی وجود دارند که حتی گاه، با یکدیگر متعارض هستند. بنابراین، می‌باید به عنوان یک گام بنیادی در مسیر طراحی و ترسیم «مناسبات دین و علوم انسانی »، بتوانیم به طور دقیق به این مسأله بپردازیم. در این زمینه استاد مطهری از جمله کسانی هستند که با مجهز ساختن خویش به علوم روز و نیز تحقیق درباره اسلام و تعالیم حیات بخش آن و فهم دقیق آن، در برابر انبوه تهاجمات و شبهات مختلف ایستادگی کرد و با منطق و استدلال به مبارزه با افکار الحادی، التقاطی و متحجرانه پرداخت و اسلام را بدور از هرگونه تحریف و بدعت و کژاندیشی معرفی کرد.این رساله در سه فصل سامان یافته است. در فصل اول از این رساله بعد از بیان سوالات اصلی و فرعی و ضرورت و پیشینه موضوع، به تعریف انسان و دین و علم و علوم انسانی می‌پردازیم. زیرا نگاه ما به علوم انسانی و مناسبات آن با دین بستگی به نگاه ما و تعریف ما از این موضوعات دارد. در ادامه در بخشی از این فصل به جایگاه ویژه استاد مطهری در اندیشه معاصر و مناسبات مکتب استاد با علوم انسانی اشاره خواهد شد.در فصل دوم به صورت کلی از رابطه علم و دین و رابطه انسان و ایمان دینی و همچنین مسأله فطرت انسان و تکامل انسان و قلمرو دین و پویایی دین از دیدگاه استاد مطهری بحث می‌کنیم.اما در فصل سوم به صورت جزئی وارد بحث اصلی مناسبات دین و علوم انسانی می‌شویم و رابطه دین و علوم انسانی فردی (اخلاق، تعلیم و تربیت، روانشناسی) و رابطه دین و علوم انسانی اجتماعی (تاریخ، جامعه شناسی، سیاست، مدیریت، اقتصاد، حقوق) را از دیدگاه استاد مطهری به بحث می‌گذاریم. رساله حاضر در صدد است تا از دیدگاه استاد مطهری به نزاع و کشمکش دین و علوم انسانی که بعضیها به آن قائلند، پایان دهد.