آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

سخن گفتن در مهد و کهل، یکی از زوایای مختلف زندگانی حضرت عیسی× است که قرآن کریم در آیاتی بدان پرداخته است. کیفیت‌سنجی سخن گفتن در مهد، عمده‌ترین محور اختلاف‌نظر مفسران است. به‌نظر مشهور تکلم عیسی× مربوط به دوران شیرخوارگی و معجزه الهی و رافع اتهام ناپاکی مریم قدیسه و اثبات‌کننده نبوت عیسی× است؛ اما برخی به دلیل عدم تصریح قرآن کریم به تکلم عیسی در شیرخوارگی، آن را مربوط به دو یا سه‌سالگی دانسته و معتقدند گرچه طفل در این سن به‌طور عادی می‌تواند تکلم کند؛ اما تکلم عاقلانه و وزین عیسی× در پاسخ به شبهه ناپاکی مادر در سنی که کودک هیچ فهمی از آن ندارد، باعث شد مخاطبان آن را نشانه‌ای از نشانه‌های الهی بدانند. نوشته پیش‌رو ضمن ارائه خاستگاه بحث، این دیدگاه را به بوته نقد کشانده و باورمند است چنین تفسیری به دلیل ناسازگاری با دلیل عقلی و حکمت تکلم در مهد، و نیز ناهماهنگی با سیاق آیات و داده‌های روایی، قابل پذیرش نیست.

حضرت عیسی(ع) یكی از پیامبران اولوالعزم است. نام این نبی بزرگوار به كرات در قرآن كریم و احادیث اسلامی آمده است. مسلمانان برای حضرت مسیح(ع) معجزات و كراماتی قائل هستند از جمله سخن گفتن در گاهواره در دفاع از مادر و نیز زنده كردن مردگان و شفای بیماران و كوران مادرزاد و دمیدن حیات در گل بی‌جان. دانشوران و اندیشمندان مسلمان نیز احترام ویژه‌ای به حضرت عیسی(ع) و همواره در آثار و گفتارشان از او به بزرگی یاد می‌كنند. مولانا جلال‌الدین محمد بلخی رومی، عارف و شاعر بزرگ ایرانی قرن هفتم هجری نیز كه عمری را در قونیه و در همسایگی با مسیحیان زیست همواره در اشعارش نگاهی سرشار از احترام به حضرت مسیح(ع) دارد و او را از اولیای الهی برمی‌شمارد. همین موضوع می‌تواند زمینه‌ساز گفت‌وگویی سازنده و ثمربخش میان پیروان این دو دین ابراهیمی شود. به دیگر سخن می‌توان بازتاب چهره روحانی عیسی مسیح (ع) در ابیات عرفانی ایرانی را با مسیح‌شناسی متالهین و تئولوگ‌های غربی سنجید. كاری كه محمد صبایی در رساله دكتری خود با عنوان «مسیح‌شناسی در سنت مسیحی و اسلامی با تاكید بر آرای رودُلف بولتمان و مولانا جلال‌الدین» صورت داده است. این رساله به تازگی برگزیده نهمین دوره جایزه فتح‌الله مجتبایی در حوزه ادیان و عرفان شد. به این مناسبت محمدرضا عدلی در جستار پیش رو ضمن معرفی مختصر بولتمان به مضامین اصلی این پایان‌نامه و زمینه‌های این مقایسه می‌پردازد كه از نظر می‌گذرد.

به اعتقاد ژرار ژنت، هرگاه متنی متن دیگر را نقد و تفسیر کند، نسبت به متن اول فرامتن محسوب می‌شود. رابطۀ فرامتنی در تشریح، انکار یا تأیید متن اول عمل می‌کند. پژوهش حاضر در پی آن است تا اجزای روایت ولادت و عروج مسیح(ع) را بر مبنای مقایسۀ روایات موجود در میان اناجیل اربعه، قرآن کریم، متون برگزیدۀ تفسیری اسلامی (تفاسیر طبری، عتیق نیشابوری و ابوالفتوح رازی از سده‌های سوم تا ششم)، قصص‌الانبیاء‌های نیشابوری و بوشنجی (قرون پنجم تا ششم)، و متون برجستۀ شعر فارسی (تا پایان قرن ششم) بررسی کند و با تعیین شباهات میان هریک از این منابع در تشریح، انکار یا تأیید آنها نسبت به دیگر منابع، چگونگی تحول روایات و وجود روابط فرامتنی میان آنها را مشخص کند. مشخص شد منابع شعریِ بررسی‌شده دربارۀ شیوۀ آبستنی مریم، فرامتنِ تفسیر طبری‌اند که با انجیل لوقا مطابقت بیشتری دارند؛ اما سرودۀ منوچهری دامغانی و تفسیر عتیق نیشابوری درین‌باره فرامتنِ یکدیگر دانسته شده‌اند. سرودۀ ناصرخسرو در عین تأویل و انکارِ عبارات عیسی(ع) در انجیل، سخن خاقانی دربارۀ «اتّهام عیسی به خدایی» و نیز تعبیر نظامی از «زنده بر دار رفتن مسیح» باوجود انکار همگی، به‌نوعی فرامتنی از انجیل محسوب می‌شوند. متون شعر پارسی تا قرن ششم درخصوص روایات نقل‌شده دربارۀ آغاز و پایان زندگانی مسیح، فرامتنی از منابع اسلامی و مسیحی‌اند. نه‌تنها تفاسیر اسلامی در این‌باره فرامتنی از قرآن کریم و پس از آن عهد جدیدند، میان تفاسیر اسلامی نیز رابطۀ فرامتنی برقرار است.

پژوهندگان کیش مانی بسیار اشاره کرده‌اند که کیش مانی از جمله فرقه‌های گنوسی است. گنوسی‌ها از میان انجیل‌های رسمی، انجیل یوحنّا را برگزیده‌اند؛ از آن‌روی که دربردارندۀ عناصر گنوسی دربارۀ تصلیب و رستاخیز عیسی مسیح است. از آنجا که مانی و مانویان انجیل‌های رسمی را به گفتۀ ابوریحان بیرونی مجعول می‌دانستند، از اصلِ انجیل‌های رسمی استفاده نکرده‌اند. نگارنده در پژوهش پیش رو نشان خواهد داد که مانی و مانویان دستِ‌کم از انجیل یوحنّا که گنوسیان به این انجیل ‌توجّه داشته‌اند، به دلیل داشتنِ گرایش‌های گنوسی، مستقیم یا غیرمستقیم بهره برده‌اند؛ بر همین بنیان، یکی از متن‌های پارتی مانوی دربارۀ تصلیب (ویراسته انریکو مورانو) را برگزیده و در پی مطابقت و سنجش آن با انجیل یوحنّا برآمده تا ویژگی‌های گنوسی متن پارتی را بازنماید.

تصلیب، مرگ و قیام حضرت عیسی (ع) از رویدادهای بنیادی‌ و جنجالی‌ تاریخ مسیحیت، و در عین حال یکی از نقاط اختلافی میان مسلمانان و مسیحیان است. اگر برای مسئله تصلیب و مرگ عیسی (ع)، دو بعد الاهیاتی و تاریخی قائل شویم، باید گفت تفاوت الاهیاتی آموزه مسیح در دو دین، ناظر به تفاوت روایت تاریخی آن است. رویداد تصلیب و مرگ مسیح در کل نظام دینی مسیحیت جایگاه محوری دارد و اساس بسیاری از آموزه‌های بنیادین شده است. مطابق اناجیل، مسیح به دست سربازان رومی دست‌گیر، محاکمه و به صلیب کشیده شد و پس از آن دفن گردید، امّا پس از سه روز از میان مردگان برخاست و به آسمان صعود کرد. روایت تصلیب عیسی و مرگ او در اسلام بسیار متفاوت با روایت مسیحی آن است. دیدگاه برخی مفسران درباره به صلیب رفتن عیسی، به نوعی هم‌طراز و همسان با روایت مسیحیان از ماجرای تصلیب عیسی است. با بررسی تفاسیر و ادله متفاوت می‌توان گفت مفسران اسلامی به نظری کاملاً قطعی درباره به صلیب رفتن عیسی یا وفات او نرسیده‌اند و ادله هر کدام نقاطی مبهم و مناقشه‌پذیر دارد و شاید بتوان ادعای مفسران همدل با روایت مسیحی از به صلیب رفتن عیسی را خالی از وجه ندانست و به آن نزدیک شد.

انتظار منجی، مفهومی مشترک در آموزه‌های ادیانی خصوصا ادیان الاهی است که ضمن برخورداری از اصالت در کتاب مقدس آنان در میان پیروان‌شان نیز بازتاب اعتقادی و عملی دامنه‌داری داشته و دارد. در سنّت مسیحی به عنوان یکی از ادیان ابراهیمی نیز انتظار بازگشت دوباره منجی موعود، مفهومی کتاب مقدسی و انجیلی و زیربنای یک الاهیات فرجام‌شناسانه است که عیسی مسیح محور آن است و بازتاب آن در جای‌جای الاهیات و اخلاق مسیحی کاملا مشهود است؛ این‌که یک مسیحی منتظر باید به عیسی اقتدا کند و خود را شبیه او سازد تا بعد از داوری نهایی در ملکوت الاهی هم‌نشین او باشد، شاه‌بیت و غایت زیست اخلاقی و منتظرانه مومنان مسیحی است. این مقاله درصدد است با مراجعه به متون کلاسیک و معتبر در سنّت مسیحیت کاتولیک به عنوان اصلی‌ترین شاخه مسیحیت، بازتاب‌ها و غایت این اعتقاد را در اعتقادات و حیات ایمانی کاتولیک‌ها بکاود و از این رهگذر ضمن مراجعه مستقیم به منابع معتبر نزد آنان، ادبیاتی علمی جهت به کارگیری در مباحث تطبیقی و بین‌الادیانی تاسیس و نیز مسیری بدون ابهام برای گفت‌وگوی کاربردی میان پیروان ادیان پی‌ریزی نماید.