آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

نوشتار حاضر پژوهشی است در تاریخنگاری اسلامی خاصه تاریخنگاری مغرب از آغاز تا قرن هفتم هجری. از این رو برای فهم بهتر موضوع نخست به معنا و مفهوم تاریخنگاری و اهمیت آن از دیدگاه قرآن و سنت پرداخته خواهد شد و پس از تبیین شیوه های تاریخ نگاری در دوره اسلامی تاریخنگاری مغرب را مورد بررسی قرار خواهد داد. اوضاع سیاسی مغرب و رقابت دولت های مختلف با هدف ثبت مفاخر خود و رونق دربار و نیز ظهور فرق و مذاهب مختلف فقهی - کلامی، موجب تألیف گونه های متعددی از نوشته های دودمانی و فرقه ای در غرب جهان اسلام شد؛ مشهورترین فرق و مذاهب اسلامی که در شکل گیری و تکامل تاریخنگاری مغرب نقشی در خور توجه داشته اند، اباضیان، فاطمیان و مالکیان بوده اند؛ این نویسندگان، آثار متعدد و اغلب به شیوه تراجم در شرح حال مشایخ خود نگاشته اند که امروزه مهمترین منابع ما در بررسی اوضاع سیاسی، فرهنگی و اجتماعی مغرب اسلامی است.

هدف از این پایان نامه بررسی اهداف، انواع، پیشینه و اسلوبهای بیان قصص قرآنی. تحقیق حاضر با استفاده از روش کتابخانه ای انجام یافته و مباحث آن در شش فصل تنظیم شده است. در فصل اول واژه شناسی قصص و مفردات مشابه( حدیث، نبا، مثل و اساطیر) صورت گرفته و کاربرد این واژه ها درقرآن بررسی شده است. درفصل دوم جایگاه و اهمیت قصص از دیدگاه آیات و روایات بیان شده و درفصل سوم اهداف قصص قرآنی در دوقسمت اغراض و منفعتها آمده است. اغراضی که نگارنده برای قصص بر شمرده است عبارتند از: تثبیت قلب پیامبر، عبرت، زدودن غفلت، بیان اصول دعوت پیامبران، شیوه اندیشیدن، هدایت و رحمت برای مومنین و اسوه سازی برای هدفهای تربیتی( اسوه های ستوده و اسوه های نکوهیده). منفعت هایی که برای قصص مورد توجه نگارنده قرار گرفته است عبارتند از: بیان سنتهای الهی، وحدت دین، روشهای زندگی، روشهای تبلیغ، قصه گویی به عنوان وسیله تبلیغ و استنباط احکام فقهی. در پایان فصل سوم از تفاوت قصص قرآنی و گزارش تاریخی سخن به میان آمده است. انواع قصص قرآنی موضوع فصل چهارم است و طی آن قصص قرآنی به دو قسم داستانهای پیامبران و اقوامشان و داستانهای غیر پیامبران( اقوام و گروهها، اشخاص،ملائکه، جن و جانوران) تقسیم شده است. فصل پنجم به پیشینه داستانهای قرآن اختصاص دارد. دراین فصل قصص مشترک بین قرآن و تورات، قصص مشترک بینقرآن و انجیل و بالاخره سابقه قصص قرآن درقوم عرب مورد بحث قرار گرفته است. فصل ششم به بررسی امتیازات قرآن در اسلوب بیان قصص پرداخته و از ایجاز و تفصیل، و حسن الفاظ و عبارات، تصریف و تکرار به عنوان برخی از امتیازات قرآن یادکرده است.

متفکران مسلمان و مسیحی عموما" در موضوع ایمان نظریه پردازی کرده اند . برای دستیابی به حوزه معنایی ایمان باید مشخصه های اصلی مفهوم ایمان را به دست آورد که این شیوه در مورد کلیه مفاهیم انتزاعی کاربرد دارد . نظریه پردازی متالهان و متفکران مسیحی به دو حوزه نظریه های گزاره ای یا اراده گرا و نظریه های غیر گزاره ای قابل تقسیم است . این تقسیم بندی متناظر با مذاهب کاتولیک و پروتستان است . مشخصه هایی که می توان آن را به عموم این نظریه های نسبت داد عبارت است از خردپذیری ایمان ، تفاوت ایمان با علم و عقل ، حضور اراده در تحقق ایمان ، معرفت نبودن ایمان . همچنین عموم نظریه ها را می توان در جهت تبیین ایمان دینی ارزیابی نمود. در حوزه اسلامی مشخصه های برشمرده شده از اقرار زبانی و عمل ظاهری تا تصدیق قلبی و معرفت باطنی نوسان داشته است . خارج بودن عمل از حوزه مفهومی ایمان و تعبیر ایمان به دلبستگی درونی پسندیده ترین مشخصه های برشمرده شده در حوزه اندیشه اسلامی ارزیابی می گردد . متعلق ایمان جایگاه قابل توجهی در بحث ایمان دارد ولی ارتباطی به مفهوم ایمان ندارد. هرچند می تواند در گونه بندی ایمان موثر باشد . پذیرش گونه برای ایمان به معنی پذیرش زیستهای مومنانه متفاوت است که این تفاوت گاهی به تفاوت متعلقات ایمان و در مواردی به تفاوت خاستگاه و تعریف ایمان باز می گردد. در قرآن ایمان آوردن فرآیندی دوسویه معرفی شده است : عطای خداوند و اراده و پذیرش انسان در طول یکدیگر زمینه ایمان آوری را مهیا می سازند . مومن ، صاحب بینش ، آینده نگر و صاحب قلب پذیرا و ایمان آوردن او فعلی دلیل پذیر و عقل پسند است ، اما دلیل محور نیست . عمل صالح جزء ایمان به شمار نمی رود و گناهکاری مومن او را از دایره ایمان خارج نمی سازد . مومنین به توبه و تذکر و نو کردن ایمان خود ترغیب شده اند . تسلیم ، توکل ، اطمینانن و خشوع با ایمان قابل جمع هستند اما در مفهوم ایمان نمی گنجند . در آیات قرآنی توصیفی که ایمان ر مشخصا" امری فطری بنامد به چشم نمی خورد . معرفی قلب به عنوان جایگاه ایمان ( تصدیق قلبی ) ، مطلوبیت ایمان دینی ، تفاوت ایمان با علم و عقل ، پذیرفتن نقش اراده در ایمان از ویژگیهای مشترکی است که همسویی نظریه های ابراز شده در موضوع ایمان را با آموزه های قرآنی تایید می کند . قرآن متعلقات مختلفی برای ایمان برشمرده است اما نمی توان این متعلقات را جز در یک مورد ایمان به حق و ایمان به باطل ) گونه ساز دانست . شاید نزدیکترین رای به صواب این باشد که در قرآن گونه های مومنی کردن آمده است نه گکونه های ایمان . متعلق ایمان مطلوب قرآنی خداوند است و آنچه بر حضرت محمد (ص) نازل شده است . بررسی ویژگیهای مومن مطلوب قرآنی بیانگر این حقیقت است که قرآن در صدد ارائه الگویی موفق برای انسان، در صحنه زندگی دنیایی است .

نسبت فقه و اخلاق، نه‌تنها از دیرباز محل تأمل عالمان دینی بوده و ذهن آنان را مشغولساخته است، بلکه در شرایط امروز، به‌دلیل تحولات اجتماعی و فرهنگی گسترده در زندگی بشر و تغییرات رخ‌داده در سبک زندگی، نیاز حس‌شده به توسعة فقه و نیاز به پاسداشت از جایگاه اخلاق در حیات اجتماعی، بازنگری در این مسئله ضرورتی افزون یافته است. در میان ائمه اطهار(ع) چنین می نماید که امام رضا(ع) ـ به‌سبب شرایط اجتماعی و فرهنگی موجود در عصر آن حضرت ـ توجهی خاص به فقه و اخلاق مبذول داشته و در سطح گسترده‌ای به جوانب مختلف این مسئله پرداخته شده است. در این راستا می‌توان دریافت که نگرش طیفی به الزام‌های دینی، توجه به علل‌الشرایع و خاستگاه‌های اخلاقی و انسانی احکام و تکیه بر تأدیب در رفتار دینی و برخی دیگر از شیوه‌های مواجهة خاص با مسائل شریعت که در احادیث آن حضرت دیده می‌شود، مبنای استواری برای پیوستگی فقه و اخلاق در آموزه‌هایامام رضا(ع) را فراهم آورده است که درک دقایق آن، می‌تواند الگویی کارآمد برای بازنگری‌های ما در مسائل خود، در عصر حاضر باشد.

چکیده هنگامی که اندیشه‌های کلامی ابن حزم اندلسی بزرگ‌ترین متفکر فرقه ظاهریه را مورد بررسی قرار می‌دهیم، در اولین نگاه چنین به ذهن می‌رسد که ابن‌حزم به نوعی میان دو نقیض جمع کرده است. او از سویی یک نص‌گراست که نوعی زبان‌شناسی ظاهر گرایانه را ارائه کرده و هیچ‌گونه تأویل عقلانی یا غیر عقلانی از ظاهر متون دینی (قرآن و روایات) را اجازه نمی‌دهد و از سویدیگر در مخالفت با شکاکیت، اثبات توحید و نبوت، حمایت از علوم یونان مانند فلسفه، منطق، پزشکی، ریاضی و ... و ارائه برخی از تأویل‌ها چهره‌ای کاملاً استدلالی و عقل‌گرا از خود بروز می‌دهد. این مسأله باعث شده که در طول تاریخ افراد زیادی ابن‌حزم را به تناقض در افکارش متهم کنند. در این پایان‌نامه توضیح داده شده که ابن حزم برای رفع تناقض از افکار خود طرحی در ذهن داشته که براساس آن قائل به تفکیک میان عقل قبل از نص و عقل بعد از نص شده است. البته این که ابن حزم در پایبندی به این طرح تا چه حد موفق بوده است، مورد تردید است که به این مسأله نیز در پایان‌نامه پرداخته شده است.

نجم الدين كبری (د 618 ق)، يكی از شخصيت های اثر گذار و نو انديش در حوزه عرفان نظری است كه تاملات او در حوزه های انسان شناسی، فلسفه ذهن و به خصوص معرفت، در تاريخ تصوف و تاريخ معرفت شناسی اسلامی حايز اهميت است. او در بحث پيرامون "خواطر"، گونه های مختلف خواطر نورانی و ظلمانی را مورد بحث قرار داده و آنگاه به گونه ای برتر از خواطر، يعنی الهام الهی پرداخته و تصويری كامل از نظريه يادآوری را ارايه داده است. نزد او، انسان برای زندگی خاكی خود به حواس و عقل نيازمند است، اما برای دست يافتن به معرفتی درباره حقايق جهان، در حالت كوری است، مگر آنكه با مجاهده پرده از پيش او بر افتد نجم الدين، عقل را به عنوان نعمتی الهی برای دستيابی به معرفت مورد ستايش قرار داده، اما از فريفته شدن آن به ادراكات حسی و دانايی های دنيوی نگران بوده است. او به حقيقتی عظيم در عالم نورانی به عنوان "عقل كبير" باور دارد كه تنها ابزار در يافتن آن، همان عقل فردی متعلق به انسان، يا "عقل صغير" است. به باور او هيچ گوهری جز جنس خود را نتواند ديد. در راستای برون آمدن از كوری، نجم الدين مبحث "غيبت" را گشوده است، حالتی برخاسته از تصفيه وجود كه سالك را قادر می سازد تا برخی از حقايق پنهان عالم را مشاهده كند. او به سه مرتبه از غيبت اشاره كرده است كه مرتبه نازل آن كه برای عموم مردم دست يافتنی است و والا ترين مرتبه اش، شهادت حقيقی است كه برای برترين انسان هاست. نجم الدين با سخن از "ذوق"، به مثابه گونه ای از حس غيبی كه قدرت تميز حقايق را به انسان می دهد، ذوق را در تقابل با مشاهده قرار داده و مباحثه معرفتی خود را بسط داده است؛ وی در اين تقابل بر آن است تا در برابر وضوح حاصل از مشاهده، معرفت حاصل از ذوق را معرفتی حقيقی و شايسته اعتبار، اما با گونه ای از ابهام و عدم وضوح برشمارد. نزد او سبب مشاهده گشوده شدن بصيرت به کنار رفتن پوشش ها از پيش روی، و سبب ذوق تبديل وجود و "ارواح" است.

منبع لايزال قرآن دارای سطوح و لايه های متنوع عرضی و طولی است. معارف اسلامی همواره بر بهره گيری از همه سطوح و لايه های معنايی قرآن تاکيد دارد. در هر دوره ابزار و وسايلی در دست دانشمندان و پژوهشگران مطالعات قرآنی وجود داشته است که با کمک آن فضاهای جديدی کشف و استخراج می شده اند. دوره معاصر با آغاز روش های نقد ادبی، زبان شناسی و معناشناسی، ابزارهايی جديد، متفاوت، با کاربری های نو در اکتشاف گوهرهای دريای بی کران قرآن فراروی ما قرار گرفته است. هر چند نشانه شناسی، روش های مطالعات تاريخی، روش های مطالعه و پژوهش های جديد و بسياری ديگر از اين ابزار در ادامه دوره معاصر کشف و مورد استفاده قرار گرفته اند از اين ميان معناشناسی جايگاهی خاص دارد و شايد بيش از همه به کار مطالعات قرآنی بيايد، اما آنچه مهم است متناسب سازی و بومی سازی اين روش ها با مطالعات قرآنی و فرهنگی اسلامی است. اين پژوهش تلاشی است برای معرفی و دست يابی به چگونگی استفاده از اين روش ها در حوزه تخصصی معناشناسی با معرفی معناشناسی مکتب بن، معناشناسی شناختی، معناشناسی لايه ای و معناشناسی فلسفی در مطالعات قرآنی.

داوودبن‌مُحَبِّر، از علمای سده‌ی دوم هجری است که تنها تألیف روایی او با عنوان کتاب العقل، در طی سده‌های متمادی، همواره محلّ نقد و گفتگو میان محدّثان بوده است. این‌که داوود، حمایت روایی از کدام «عقل» را وجهه‌ی همّت خود ساخته، و چه اندیشه و انگیزه‌ای در پسِ تدوین کتاب او نهفته است، پرسش‌هایی است که نوشتار حاضر، در پی یافتن پاسخی برای آن‌هاست. مولّف، با ارائه‌ی تحلیلی بر مضامین کتاب العقل، مباحثی هم‌چون عقل به عنوان عطای الهی، عقل به عنوان ابزار شناخت، عقل و ایمان، رابطه‌ی تعاضُدی عقل و عمل، و فضیلت عقل و ارزش‌دهی به عمل را در کتاب العقل، پی‌گیری می‌نماید.