آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

معنای واژه موالی به کار رفته در آیه (مریم/5) و آنچه حضرت یحیی (ع) بنا بود از پدر خود به ارث ببرد، در آثار تفسیری محل مناقشه بوده و این در حالی است که در باره ریشه لغوی آن توضیحاتی داده نشده است. در این پژوهش، پرسش اصلی در باره ریشه لغوی این واژه و نیز ریشه‌های فرهنگی جایگاه زکریاست که آیه یاد شده از آن سخن آورده است. همچنین در این مقاله، به دنبال آن هستیم که درک مناسبی از واژه و کلیت آیه داشته باشیم، به گونه‌ای که ربط معنایی کافی به مضمون سیاق داشته باشد و انسجام معنایی آیات آغازین سوره مریم را بیشتر تأمین کند. از نظر روش‌شناسی، در این مقاله از یک سو مطالعه تطبیقی سامی برای روشن شدن معنای کلیدواژه موالی استفاده می‌شود و از سوی دیگر کلیت معنای آیه برپایه مطالعه تطبیقی متون ادیان، مشخصاً مقایسه میان مضامین قرآن کریم با عهد جدید و اطلاعات مرتبط در منابع دینی یهود مورد بررسی قرار می‌گیرد. بر اساس پایه این اصطلاح، واژه گعزی (حبشی) مَوَاعَل به معنای "(وظایف) روزانه" است که در تحریر حبشی از انجیل لوقا به کار رفته است و به "فرقه‌های احبار" در سنت یهودی اشاره دارد. لایه دوم معنایی، یک ریشه یمنی- حبشی به معنای "راهنمایی کردن" است که به لایه اولیه معنایی سرایت کرده و این ترکیب، در حبشه پیش از اسلام شکل گرفته است. بنابراین، واژه قرآنی موالی در آیه مورد بحث، اصطلاحی مربوط به فرهنگ اهل کتاب پیش از اسلام است و از اصلی حبشی برخاسته است.

هدف از پایان نامه حاضر، بررسی پیوستگی معنایی آیات یا ارتباط درونی بین آیات قرآن کریم است. تحقیق حاضر که به روش کتابخانه ای انجام یافته مشتمل بر سه فصل است. در فصل اول توقیفی بودن ترتیب آیات بررسی می شود. و نیز روش های نقد متون و نقش لانها در بررسی پیوستگی معنایی آیات ذکر می گردد که روشهای سنتی ، شکل مدارانه، نمادین، پدیدار شناختی،بلاغتی و روش کاربردی بررسی شده است. فصل دوم شامل نگاهی اجمالی به نحوه برخورد سه تفسیر مجمع البیان، فی ظلال القرآن و المیزان با مساله تناسب آیات است. نهایتا" در فصل سوم پیوستگی معنایی آیات در ‎۱۴ سوره مورد بررسی قرار می گیرد. بر اساس یافته های تحقیق، گرچه در نگاه اول ارتباط درونی آیات به چشم نمی آید، اما نه تنها این مساله وجود دارد، بلکه با تفکری روش مند می توان آن را کشف و بیان نمود. راز این کشف قرار گرفتن در فضای سوره است تا از برکت دریافت وحدت فضای سوره، برانسجام و پیوند معنایی آیات نیز پی برد. تفکر و تدبر به معنای دقیق قرآنی و یافتن روشی مناسب، باعث قرار گرفتن در چنین فضایی می شود. توجه به آغاز و فرجام هر سوره، تکرا تلاوت، توجه به رکوعات سوره ها، کلمات کلیدی، سیاق کلام و نحوه بیان مطالب از سویی و نگرش به موقعیت تاریخی، شان نزول، مخاطبین، داستانها، امثال و اشاراتی که در سوره به آنها پرداخته شده روشی مناسب برای راه یابی به فضای سوره و یافتن محور موضوعی است. آنگاه تحلیل و تفسیر سوره براساس این محور موضوعی و در آن فضا بخش پایانی مطالعه و بررسی موضوع است .

مجموعه ای از مباحث مرتبط با قرآن که هر یک وجهی از وجوه مطالعات قرآنی را تبیین می کند یا به پرسشی از پرسش ها درباره قرآن می پردازد با عنوانکلی علوم قرآن نامیده می شود که آشنایی با هر یک از آنها نقش مهمی را در بهره گیری از محتوای قرآن ایفا می کند. بدین منظور نخستین گام ارائه تعریف علمی و دقیق اصطلاح علوم قرآن است تا در پرتو آن معلوم شود چه علومی را به درستی می توان علوم قرآن نامید . برخی از دانشمندان علوم قرآن کلیه مباحث متعلق به قرآن را تحت عنوان علوم قرآن نامیده اند ولی برخی دیگر تنها علومی را که از عوارض ذاتی و اختصاصی قران بحث می کنند علوم قرآن دانسته اند. بر عکس گروهی حتی مباحث مربوط به تاریخ مصاحف، بررسی اوصاف و ویژگی های قرآن کریم را علوم قرآن نام نهاده اند. دقیق ترین تعریفی که می توان ارائه داد این است که بگوییم منظور از علوم قرآن مجموعه علومی است که مقدمه فهم و تفسیر قرآن واقع می شوند. گام دوم آشنایی با شیوه های رده بندی علوم قرآن و تعیین جایگاه علوم قرآن در علوم اسلامی و نیز سلسله دانش بشری است. علوم قرآن را بر اساس ملاک هایی همچون موضوع، روش، تربیت تایخی، درون قرآنی یابرون قرآنی بودن و میزان کارآمدی در فهم و تفسیر قرآن می توان رده بندی نمود. روش برگزیده در این تحقیق، ملاک قرار دادن میزان کارآمدی هر یک از این علوم در فهم و تفسیر قرآن است. گام سوم، روش شناسی علوم قرآن است که به عنوان بخشی از مباحث مربوط به فلسفه علوم قرآن، با نگاهی معروف شناسانه از انواع درجه دوم به بازکاوی و بازنگری بیرونی علوم قرآن پرداخته و مبانی روش شناختی آنها را مورد بررسی قرار می دهد. نگارنده در فصل اول این تحقیق سراغ تعاریف و ضمن بررسی تحلیلی تعاریف مختلف علوم قرآن را مقدمه فهم و تفسیر قرآن دانسته است. در فصل دوم به ضرورت رده بندی علوم قرآن و تعیین جایگاه آن در علوم اسلامی و سلسله دانش بشری پرداخته و با ملاک قرار دادن کارآمدی هر یک از علوم قرآن در فهم و تفسیر قران الگویی را برای رده بندی این علوم ارائه داده است. در فصل سوم نیز درصدد اثبات این دیدگاه بوده است که علوم قرآن دانشی با موضوعات متعدد بوده و از تنوع روش ها برخوردار است. و به همین دلیل روش پژوهش ترکیبی اعم از روش نقلی، عقلی و تحلیلی زبانی را علوم قرآن پیشنهاد کرده و در نهایت نتیجه گرفته است که روشهای علوم مختلف اعم از علوم انسانی ، علوم تجربی، و علوم ریاضی در روش شناسی علوم قرآن کارآیی دارند.

هدف از این تحقیق بررسی آثار و احکام رهن در فقه امامه و اهل سنت است این تحقیق در جهت پاسخگویی به سوالات زیر که منشاء اختلافات نظر فقها در مورد قبض در رهن چیست ؟ منشاء اختلاف نظر فقها در مورد رهن دین و منفعت چیست ؟ رهن برای دیون آینده چه حکمی دارد ؟ بر آمده است و براین اساس فرضیاتی نیز مطرح گردیده اند که عبارتند از منشاء اختلاف فقها در مورد قبض به چگونگی تفسیر آیه " فرهان مقبوضه " باز می گردد برخی با استناد به ایه ، قبض را ظرط لازم عقد رهن دانسته اند و برخی دیگر با تاکید بر اصل تاسیسی بودن وصف ، قبض را شرط صحت عقد می دانند . اختلاف نظر فقها در مورد رهن و منفعت ناشی از اختلافات دیدگاه در مورد ماهیت و نقش قبض و شرایط آن در عقد رهن است ، برخی فقها با توجه به اینکه یکی از ارکان عقد رهن را وجود دین ثابت در ذمه می دانند قول به بطلان رهن برای دیون آینده می دهند و در مقابل عده ای دادن رهن برای دیون آینده را به شرط وجود سبب جایز می شمارنداین تحقیق به روش کتابخانه ای انجام یافته است و مشتمل بر چهار فصل است و هرکدام از فصلها به بخش هایی تقسیم شده اند . در فصل اول لزوم جواز و آثار آن را بررسی نموده است در فصل دوم به مساله قبض پرداخته شده که شامل مفهوم کیفیت ، نقش قبض است . در فصل سوم عین بودن مورد رهن بررسی شده است و درفصل چهارم تبعی بودن رهن و همچنین ثابت بودن حق مرهون به او امکان استفاده و وجود پیش از رهن را مورد بررسی قرار داده است . براساس یافته های تحقیق نظام حقوقی ایران به تبع قول مشهور فقهای امامیه مواردی نظیر لزوم قبض در عهد رهن ، بطلان رهن دین و منفعت و نیز عدم امکان رهن برای دیون آینده را ( بطور مطلق) پذیرفته است بررسی تطبیقی تحلیلی سوابق فقهی این آثار و احکام با محوریت مشکلات موجود ، می تواند زمینه های تجدید نظر در قوانین موجود را در راستای امکان به رسمیت شناختن تاسیس حقوق " رهن دین و منفعت " و نیز امکان رهن برای دیونی که به سبب آنها ایجاد شده است فراهم آورد ، چشم انداز آینده رهن در تفسیر روابط تجاری ، متکی بر ایجاد زمینه های چنین تجدید نظری است مطالعه آراء فقها نشان می دهد که در فقه امامیه بطلان رهن دین اجماعی نیست و نظرات مخالفی نیز در به رسمیت شناختن آن وجود دارد در ضمن اینکه در عمده ترین دلیل بطلان رهن دین ، که همان عدم امکان قبض است نیز ، به دلیل وجود اقوالی مبنی بر عدم نقش قبض به عنوان شرط صحت در رهن ، تردید وجود دارد .

تحقق یک مطالعۀ میان رشته ای صحیح در گرو ایجاد هم سنخی و مجانست میان رشته های درگیر در آن است. ایجادِ سه گونه هم سنخی برای چنین مطالعاتی ضروری است: هم سنخی از جهتِ روش ، زبان و مبانی معرفت شناختی. ایجاد هم سنخی در این سه جهت می تواند ترکیب و هم گرایی را در مطالعۀ میان رشته ای ایجاد کند. مسلماً هم سنخیِ روشی یکی از مهمترینِ این الزامات محسوب می شود. بررسی نمونه محور بخشی از پژوهش های میان رشته ای در حوزۀ مطالعات قرآنی سه لازمۀ روش شناختی را برای ایجاد هم سنخی روشی نشان می کند: 1- استفاده از روش هایی که در گفتمان علمی خود مقبول واقع شده و حد و مرز و استقلال خود را یافته باشند؛ 2- تنقیح دقیق معنای مورد نظر از روش مورد استفاده و بیان تمایز روش مورد نظر با روش های مشابه و بیان ضرورت استفاده؛ 3- استفادۀ ارگانیکی از روش مورد نظر به جای استفادۀ مکانیکی از آن. تحقق این سه ویژگی موجب می شود ایجاد زبان مشترک و برقراری گفت وگوی میان رشته ای که به حل مسئله و یا فهم بهتر پدیدار منجر می شود، به دست آید.

هدف از پژوهش حاضر بررسی سنن الهی از دیدگاه قرآن کریم است. این تحقیق که به روش کتابخانه ای انجام یافته، مشتمل بر یک مقدمه و سه فصل است. در مقدمه مباحثی همچون مفهوم لغوی و اصطلاحی سنت، اهمیت موضوع و استعمال سنت در قرآن کریم بررسی می شود. فصل اول تحت عنوان کلیات اختصاص به بیان انواع سنت های الهی( سنن تکوینی و سنن انسانی)، اشکال و ویژگیهای سنن دارد. درفصل دوم، رابطه سنت ها با مسائلی نظیر هدایت قرآن و اراده خداوند بررسی می شود. نهایتا" فصل سوم، به مباحثی مانند عدم تناقض میان سنن و اراده آدمی، نقش آدمی در تغییر و دگرگونی و ساختار مجتمع بشری درخلال سنتهای الهی می پردازد. براساس یافته های تحقیق ضوابط و قوانینی که خداوند برای اداره موجودات بویژه انسان وضع نموده است سنن الهی نامیده می شود. قرآن کریم با طرح مساله سنن برآن است تا ارتباط منطقی میان مخلوقات و نیز حاکمیت اصل علیت رابرنظام هستی ثابت نماید و از سوی دیگر ر پی اثبات وجود یک نظام متکاملی است که بخش های مختلف آن یکدیگر را براساس قانون و ضابطه در جهان هستی کامل می کنند. قرآن از پیروز سنت های نادرست و گمراه کنند برحذر می دارد وبه سوی سنت های صحیح هدایت می نماید. سنت هایی که انسان رابه برپایی قسط و عدل فراخوانده و هدف آن پرورش و تربیت انسان هایی دین مدار و نیز بنیان نهادن جامعه ای براساس ارزشهای والای انسانی است. سنن انسانی عبارت است از یک سلسله شرطهایی که در نظام هستی نهاده شده که در تحقق آن اراده آدمی نقش محوری دارد. بدین سان جبر الهی و یا تصادفات تاریخی در وقوع این سنن نقشی ندارد و هیچ گونه تعارضی میان این سنت ها و اراده انسان وجود ندارد چراکه این سنت ها در واقع نتیجه و دستاورد اراده و عمل آدمی است.

در نظر ونزبرو متن قرآن متشکل از واحدهایی کوتاه و مجزاست که در طی فرایندی تدریجی بسط ‌یافته‌اند و کنار هم قرارگرفته‌اند. با این فرض هدف از تحلیل ادبی متن قرآن شناختن این واحدهای مستقل، که ونزبرو آن‌ها را بیانات پیامبرانه می‌نامد، و بررسی فرم‌های مرتبط با آن‌ها و مراحل تاریخی گسترش آن‌هاست. در این راستا وی برای نمونه به تحلیل تحریر‌های مختلف داستان‌ شعیب در قرآن می‌پردازد و تحریر‌های مختلف این داستان‌ را نمایانگر وجود سنت‌های مختلف و مستقل در قرآن می‌داند که تفاوت در الگوی روایت در این تحریر‌ها ریشه‌ در اختلاف و استقلال آن سنت‌ها از یکدیگر دارد. به‌زعم ونزبرو این تفاوت به گونه‌ای‌است که بیش از یک نسل برای پدید آمدن آن لازم ‌است و از این امر به‌عنوان شاهدی برای تدوین دیرهنگام متن نهایی قرآن، یعنی اواخر قرن دوم، استفاده‌ می‌کند. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی-انتقادی به تبیین و ارزیابی تحلیل ادبی ونزبرو از آیات مرتبط با داستان شعیب در قرآن و نتایج آن می‌پردازد و نشان‌می‌دهد که تحلیل ونزبرو بر پایۀ فرض‌هایی کلی استوار است که اعتبار آن‌ها محل مناقشه‌است.

«ایمان» و «نگرش» به ترتیب از محوری‌ترین مفاهیم در آموزه‌های دینی و روانشناسی اجتماعی می‌باشند. پیوند میان این دو حوزه موضوعی، اصطلاح «نگرش ایمانی» را می‌سازد؛ نگرشی که با رویکردی قرآنی و مبتنی بر الگوهای تکوین نگرش‌های افراد در روان‌شناسی، نسبت به متعلقات ایمان شکل گرفته است. پژوهش حاضر با استفاده از روش تحلیلی و پایبندی به لوازم یک مطالعه میان‌رشته‌ای، مبتنی بر سه الگوی پر کاربرد روانشناسی اجتماعی برای تکوین و تغییر نگرش‌های افراد، به استخراج عوامل و موانع قرآنی تکوین نگرش ایمانی می‌پردازد. اولین الگو-الگوی احتمال تفسیر- دو مسیر مرکزی و پیرامونی برای شکل‌گیری نگرش‌ها معرفی می‌کند. بر اساس یافته‌های پژوهش، مهم‌ترین عواملی که قرآن مبتنی بر مسیر مرکزی برای تکوین نگرش ایمانی ارائه می‌نماید معرفت‌شناسی آیه‌ای، ایجاد معرفت صحیح و نیز تذکر و یادکرد نسبت به برخی متعلقات ایمان بوده و مهم‌ترین موانع از طریق این مسیر، غفلت، ظن و حس‌گرایی می‌باشد. مسیر پیرامونی این الگو نیز عواملی چون تناسب زبان و فرهنگ پیام و پیام‌آور با مخاطبان و الگو سازی برای مومنان و موانعی چون پیروی‌‌های کورکورانه و تبعیت از هوای نفس را در راستای تکوین نگرش ایمانی معرفی می‌نماید. الگوی دوم- الگوی ناهماهنگی شناختی- مهم‌ترین عوامل را در این راستا ناتوانی مخالفان از همانندآوری در برابر معجزات انبیاء و توجه دادن ایشان به لوازم مقبول اعتقادات خود دانسته و از سوی دیگر اختلاف در پذیرش کامل دعوت انبیاء و استخفاف گناه را مانع شکل‌گیری نگرش ایمانی می‌داند. بر اساس الگوی سوم- الگوی کارکردی- نیز عواملی چون تأکید بر نیاز وجودی انسان به خدا در جریان زندگی و نیاز فطری وی به پرستش و موانعی چون دلبستگی به بت‌ها و آلهه دروغین و احساس بی‌نیازی از خدا و آموزه‌های وحیانی در راستای شکل‌گیری نگرش ایمانی مورد توجه و تحلیل قرار گرفته‌اند. بررسی دقیق این سه الگو نشان می‌دهد که الگوی احتمال تفسیر در این میان نسبت به دو الگوی دیگر از جامعیت بیشتری برخوردار بوده و محتوای بیشتری از آیات را در خود سامان‌دهی می‌نماید.

مدخل امام حسن عسکری(ع) به قلم احمد پاکتچی، یکی از رویکردهای مطالعه زندگی ایشان است. نویسنده در قالب رویکرد «تاریخ‌نگاری تجربی»، تکاپوی جدیدی برای فهم زمانه این امام، شیوه زیست و رویدادهای آن عصر در گنجایش یک مدخل، ارائه نموده است. از آن‌جا که نقدنگاری بر مدخل‌های دانش‌نامه‌ای، کمتر در فرهنگ نقدنویسی جامعه علمی ایران گسترش یافته است، ناقد در پی آن است، با روش مطالعه کیفی و کمی و بر اساس سبک‌های «نقد ساختاری»، «نقد فرایندی» و «نقد روندی»، به معرفی نقاط قوت و ضعف این مدخل بپردازد. یافته‌ها حکایت از آن دارند، بر پایه «نقد ساختاری» از آن‌جا که نویسنده برآمده از سبک مورخان «مکتب تهران» است، زندگی امام را بر مبنای حذف گزاره‌های تاریخی ـــ کلامی مربوط به «عصمت»، «کرامات» و «علم غیب» می‌نگرد. در بُعد «نقد فرایندی» وی با روش «تاریخی محض» به رویدادهای آن عصر پرداخته و امام را در قامت یک اسلام‌شناس موفق معرفی می‌کند. از نظر «نقد روندی» نیز مدخل امام حسن عسکری(ع) در بیان چیدمان رخدادهای بین سال‌های 254 ـــ 260 قمری، آگاهی دقیقی به دست نمی‌دهد.