آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

زمان از دیرباز یکی از مهمترین موضوعات مورد توجه اندیشمندان بوده است خواه در حوزه ی فلسفه، خواه در حوزه ی هنر و خواه در حیطه ی علم. نگاهی اجمالی به هریک از حیطه های یاد شده، نه تنها بیانگر اهمیت موضوع زمان که نمایانگر مناقشات و اختلاف نظرهای گوناگون در این زمینه خواهد بود. همین گونه گونی در آراء حکما و متفکران ادیان و مذاهب مختلف نیز دیده می شود. برای نمونه حکمای مسلمان به رغم تأسی به یک کتاب مشخص- قرآن- پاسخ های متفاوتی به چیستی و ماهیت قرآن داده اند. از این رو برای فهم منظر دین اسلام نسبت به زمان باید به قرآن مجید مراجعه کرد و ماهیت و بود زمان را از چیستی و نمود آن در این کتاب الهی نتیجه گرفت. از مطالعه ی اشکال نمود زمان در قران مجید نظیر سنتهای الهی، سوگندها، عالم خلق و امر، شاخص های زمانی و روایت ها، چنین نتیجه می شود که زمان یکی از مخلوقات خداوند و مفهومی مستقل از حرکت است. درک انسان از زمان نیز تابع درجه ایمان و زیست- جهان اوست.در میان تمامی اشکال نمود زمان، روایتها به دلیل پیوند ناگسستنی شان با زمان- از اهمیت ویژه ای برخوردارند. در این رساله پایه ی زمانی شش روایت از قرآن کریم- روایت آفرینش، روایت اصحاب کهف، روایت عزیر، سوره ی تحریم، روایت اصحاب اعراف، و روایتی از بهشت و جهنم در سوره ی واقعه مورد تحلیل قرا گرفته اند. ویژگی خاص این روایت های وحیانی- همچون استفاده ی حداقلی از توصیف، کاربرد وسیع صنعت التفات در دو سطح گیرنده و فرستنده، و عدم تبعیت افعال از منطق دستوری، و انطباق زمان گفتمان بر زمان عمل روایت، بیانگر تمایز آنها از روایت های بشری است. از این رو نمی توان دستور و بوطیقای متعارف را در مورد روایتهای وحیانی به کار بست.

آیات فراوانی از قرآن کریم، انسان‌ها را به تفکر و تعقل فرا می‌خواند و در سخنان پیشوایان معصوم (ع) نیز، مسئله، فراخوانی به خردورزی کاملا مشهود است . از این رو، می‌تون گفت که اسلام آیین خودورزی است . و هدف بنیادین آن، شکوفا ساختن عقول انسانها است . چنین می‌نماید که در گسترده وسیع معارف و آموزه‌های دینی، دعوت به تفکر هنوز جایگاهی را که می‌باید، نیافته است و در صورت توجه بدان، اغلب تفکر در مباحث اعتقادی، نظیر توحید، نبوت و ... جلوه دعوت به اندیشه بوده است . بدین سان، پرداختن به بحث خردورزی، آن هم با تکیه بر منابع اسلامی، بایسته می‌نماید. در این میان نهج‌البلاغه، جایگاه بسیار رفیعی را به خود اختصاص می‌دهد. جای جای ین کتاب ارزشمند، راه خردمندانه زیستن را به انسان‌ها می‌آموزد و راه نیل به حیات معقول را نمایان میسازد. بدین ترتیب ، در این پژوهش شناسایی زمینه‌های خردورزی و توضیح و بسط آن محور اساسی بحث است . پژوهش حاضر، علاوه بر بحث درباره کارآیی عقل در شناخت خدا-به عنوان یکی از محوری‌ترین اعتقادات دینی-به بررسی دیدگاه نهج‌البلاغه در زمینه همسویی و همسازی تعقل و تدین می‌پردازد و در واقع تلاشی است برای اثبات این سخن که دین پیروانی می‌خواهد خرد مدار و اندیشمند، از مهمترین مباحث مطرح شده بررسی تحلیل برخوردهای خردگرایه در نهج‌البلاغه و تاکید بر کاربری و استفاده بهینه از نیروی عقل در نیل به یک زندگی سعادمند و خردمندانه است . در این زمینه مباحثی نظیر: نقش عقل در بهبود زندگی، استقلال اندیشه، اعتدال در زندگی، عبرت و اعتبار از پیشنیان، بهره‌وری از تجربه‌ها و... نقش اساسی دارند. اما رد نیل به حیات معقول، باید موانع راه نیز به دقت شناسایی شوند و بدین‌سان آسیب‌شناسی تعقل، گم بعدی است که در آن به بررسی موانعی مانند: تعصبات کور، خرافات ، حب و بغض‌ها خود محوری و ... پرداخته میشود.

«ربا» یکی از مهم ترین و کلیدی ترین مفاهیم اقتصادی در شبه جزیره عربستان است که در قرآن کریم نیز مورد اشارت قرار گرفته است. اگرچه به دلیل انذارها و توبیخ های الهی، پژوهش ها و تحقیق های بسیاری از سده نخست تاکنون بر روی این پدیده اقتصادی انجام گرفته است اما مطالعه این مفهوم در عصر کنونی به منظور دستیابی به نظام اقتصادی اسلام از اهمیت بیشتری برخوردار شده است. این نوشتار نیز به نوبه خود در تلاش برای دستیابی به درک این مفهوم اقتصادی با بکارگیری مطالعات انسان شناختی بوده است. با عنایت به این رویکرد پژوهشی می توان به جایگاه بی نظیر تجارت به مثابه یک پدیده فرهنگی، در شکل گیری این مبادله اقتصادی پی برد. تجارت منجر به ایجاد یک تحول کامل معنایی در مفهوم ربا گشته و آن را از یک مبادله هدیه ای که موجب تعمیق روابط اجتماعی می گشت، به ابزاری برای ازهم گسیختگی جامعه تبدیل نمود.

چکیدهتدبّر در قرآن یکی از مهم‌ترین و کلیدی‌ترین مفاهیم قرآنی به شمار می‌آید که به تصریح خود آیات، غایت نزول قرآن کریم است. اگرچه پژوهش و تحقیق حول واژه مذکور در سده‌های نخستین شروع شده است، لیکن باید اذعان نمود که در مدت چند ساله اخیر شاهد سیل تحقیق‌ و پژوهش در رابطه با تبیین بیشتر ابعاد واژه تدبّر می‌باشیم. جستار در پیش‌رو نیز به نوبه خود در تلاش است این‌بار با بکارگیری ابزار علم معناشناسی و زبان‌شناسی به تحلیل مولفه‌های معنایی تدبّر بپردازد. از این‌رو مباحث حول تدبّر با تکیه بر سه رویکرد ساختاری، ریشه‌شناسی و تاریخ انگاره پی‌گرفته شده است. با عنایت به رویکرد ساختاری می‌توان واژه تدبّر در قرآن را نوعی از فهم و ادراکی از طریق سمع کلام الله و سنجش نسبت آن با رسولی الهی (به عنوان تلاوت‌کننده/ تالی) جهت دریافت قلبی دلالت آیات بر منشأ الهی آن بیان داشت. از طرف دیگر با تاکید بر رویکرد ریشه‌شناسی سعی شده است تا فرایند ساخت این واژه از ماده [دبر] به ساخت «تدبّر» به کمک ساخت مشابه (تیپولوژی) آن در زبان انگلیسی تبیین گردد و سرانجامبا تکیه بر رویکرد تاریخ‌انگاره تلاشی در ارائه تحلیلی تاریخی از انگاره تدبّر صورت پذیرفته است. واژگان کلیدی: قرآن کریم، تدبّر، معناشناسی، ساختاری، ریشه‌شناسی، تاریخ انگاره.

مباحث کلامی در سیر تحول خود تا پیدا کردن جایگاه کنونی خویش در چهارچوب مکاتب کلامی راهی پرفراز و نشیب را پیموده‌اند و دستیابی به چگونگی این تحول-که برتر مطالعه تاریخی میسر می‌باشد-نگرش ما به مباحث کلامی را ژرف‌تر می‌کند. یکی از مباحثی که به روشنی بعد از اثبات وجود خدا مهم‌ترین مبحث کلامی می‌باشد صفات خدا است . مساله آفرینی صفات در کلام در دو نگرش متفاوت صورت می‌پذیرد، در نگرش نخست صفات به طور کلی مدنظر قرار می‌گیرند و در نگرش دوم تک‌تک صفات مورد بحث می‌باشند و پرواضح است که در مورد هر یک از صفات مناقشات کلامی مخصوصی صورت گرفته است که با مناقشات صورت پذیرفته درباره دیگر صفات متفاوت می‌باشد. اما در نگرش نخست صفات در دید کلی مد نظر می‌باشند و مناقشات انجام گرفته مختص یک صفت نمی‌باشد، در این نگرش می‌توان دو گونه بررسی اصلی را آزمود یکی بررسی "وجودشناختی" و دیگری بررسی "معنی‌شناختی". در بررسی "وجودشناختی" پاسخ به این سوال که آیا صفات وجود واقعی دارند یا نه؟. مورد تحقیق قرار می‌گیرد ولی در بررسی "معنی‌شناختی" آنچه مورد مطالعه قرار می‌گیرد فرمول بیان‌کننده تعبیر متکلمین از صفات و نوع تفسیر و تبیین ایشان از صفات می‌باشد. اگر چه این دو نوع بررسی دو گونه متفاوت می‌باشند لیکن دارای وابستگی به یکدیگر هستند و این وابستگی قابل توجه می‌باشد. کسانی که در بعد "وجودشناختی" به طور کامل واقعیت صفات را می‌پذیرند خود را بی‌نیاز از ارائه فرمول دانسته و تفسیر و تبیینی برای صفات ارائه نمی‌کنند اما کسانی که واقعیت صفات را نمی‌پذیرند و یا به نوعی به این موضع گرایش دارند درصدد بیان فرمولی برای صفات بوده و به تفسیر و تبیین آنها پرداخته‌اند. با توجه به این مساله بیان می‌داریم که "ضدصفاتیان" (منکرین واقعیت صفات) دو نوع فرمول "عین ذات بودن صفات " و "صرف نام بودن صفات " را ارائه کرده‌اند که فرمول نخست خود نیز دارای دو تفسیر "فعلی" و "منفی" از صفات می‌باشد. در کدر ایشان کسانی از "صفاتیه" که گرایش به ایشان دارند فرمول "صفات نه خدایند نه غیر او" را ارائه می‌کنند. بدین ترتیب باید گفت که اندیشه صفات در خلال این سده‌های دوم و سوم هجری چهار فرمول را به خود دیده است که هر کدام از نظر پیچیدگی و سادگی با یکدیگر متفاوت می‌باشند و در نهایت این فرمولها در اوایل سده چهارم جای خود را به نظریه "احوال" می‌دهند.

معمول است که تحقیق هایی که درباره معاد صورت می گیرد و حتی تحقیق هایی که درباره معاد شناسی قرآنی است، به مسائل خاص واز پیش تعیین شده ای می پردازد که عمدتاً خاستگاه کلامی دارند؛ مسائلی نظیر اثبات معاد، معاد جسمانی، نشانه های رستاخیز، وصف بهشت و جهنم و.. طرح این مسائل و پی جویی پاسخ آنها سرو شکلی عمدتاً کلامی به موضوع معاد می دهد و جایگاه ونقش آن را در میان مفاهیم دینی متناسب با همان مسائل تعیین می کند. اما در این موضوع معاد در کلیت آن، آن گونه که در قرآن کریم تصویر شده مورد مطالعه قرار می گیرد. این تحقیق در قالب نام های معاد صورت گرفته است، یعنی واژه هایی که به معنای کلی معاد(جهان پس از مرگ و نه بهشت و جهنم) و رستاخیز(نه نشانه ها و اتفاقات مرتبط با آن) ارجاع می دهند. روش این تحقیق هم روش معنی شناختی است، یعنی مطالعه ساختگرایانه معنا. در اینجا نام های معاد در قرآن کریم در چارچوب مطالعه روابط معنایی تغییرات معنایی و توصیف معنا بر اساس تحلیل بافت زبانی(آیات) مورد مطالعه قرار گرفته اند. معنای"الیوم آلاخر" که بر اساس تحلیل کاربردی آن در آیات مورد مطالعه قرار گرفته،معنایی کلی نگراست و بر اصل معاد دلالت دارد. معنای"الاخره" در چارچوب مطالعه تقابل آن با "الدنیا" و تضییق معنایی آن توصیف شده است. بخش مفصلی از معنی شناسی آلاخره به توصیف معنی ضمنی آن یا همان تداعی های "بهشت"، "دوزخ" و "آن جهان" اختصاص دارد. معانی ارجاعی و ضمنی"یوم القیامه" و"الساعه" نیز از طریق تحلیل کاربردهای آنها و مفاهیم هم نشین و جانشین آنها در آیات، مورد مطالعه قرار گرفته است. معنی شناسی نام های معاد در قرآن کریم همچنین نشان می دهد که مفاهیم"دنیا" و"جزا" نقش اصلی را در شکل دادن و تعیین نقش معاد در قرآن کریم دارند، مفهوم"ایمان" و مفاهیم مرتبط با آن(نظیر: کفر، تکذیب، شک،...) و نیز رابطه انسان با معاد را تصویر می کنند.

پیوستگی معنایی آیاتیا "تناسق الایات " ارتباط نهان و درونی بین آیاتقرآن کریم است ، این ارتباط هر چند در نگاه اول به چشم نمی‌آید اما اولا وجود دارد، ثانیا با تفکری روش‌مند میتوان آنرا کشفکرد و بیان نمود.راز این کشف ، قرار گرفتن در فضای سوره استتا از برکتدریافتوحدتفضای سوره، برانسجام و پیوند معنایی آیاتنیز پی ببریم.برای قرار گرفتن در چنین فضایی اولا باید توفیق تفکر و تدبر - یه معنای دقیق قرآنیش- رفیق راه شود، ثانیا روشی مناسببرای راه بردن به لایه‌های درونی سوره بیابیم، روشی که بتواند محور موضوعی هر سوره را کشفکند، محوری که چونان نخ تسبیح باعثارتباط و اتصال بین دانه‌های آیاتشده استو سر نخ هر بررسی است .توجه به آغاز و فرجام هر سوره، تکرار تلاوت ، توجه به رکوعاتسوره‌ها (پاراگرافها)، کلماتکلیدی سوره، سیاق کلام و نحوه بیان مطالباز سویی و نگرشبه موقعیتتاریخی، شان نزول، مخاطبین و داستانها و امثال و اشاراتی که در سوره به آنها پرداخته شده، روشی نیکبرای راه‌یابی به فضای سوره و یافتن محور فرضی است .آنگاه تحلیل و تفسیر سوره براساساین محور موضوعی و در آن فضا، پخشپایانی مطالعه و بررسی موضوع است .این پایان‌نامه برای رسیدن به چنین فرایندی، مقدماتی را لازم و ضروری فرضکرده است : اولا بررسی مبنای ترکیبآیاتدر سوره و توفیقی بودن یا ابتکاری بودن آن، سپسآشنایی با روشهای نقد ادبی، به عنوان ابزار دستهای تحقیق.آنگاه بررسی نظراتمفسران و محققان اسلامی - شیعی و سنی - و مستشرقین درباره موضوع "تناسق الایات " و بررسی تاریخی چنین مطالعاتی و استفاده از ثمره تلاشهای علمی دانشمندان و صاحبنظرانی که بدین مسئله پرداخته‌اند، در منابعی از قبیل "مجمع البیان"، " المیزان" و "فی ضلال القرآن" و آشنایی با شیوه برخورد و تفاسیر اینگونه منابع از پیوستگی معنایی آیاتدر 14 سوره: مائده، کهف ، مریم، حج، مومنون، عنکبوت ، روم، احزاب ، حدید، قیامت ، انسان، ضحی، شرح و علق به عنوان سورهای منتخببرای بررسی شیوه کاربردی پیشنهادی و تبیین علمی پیوستگی معنایی آیاتو در پایان تحلیل کلی موضوع از دیدگاه خود موضوع و با استفاده از آیاتو معارفقرآنی، به عنوان یکتحلیل درونی.