آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب جستارهایی در اعتبارسنجی و فهم روایات طبی به اهتمام دکتر یحیی میرحسینی استاد دانشگاه در رشته علوم حدیث و با سرپرستی علمی دکتر احمد پاکتچی استاد دانشگاه امام صادق(ع) در سه فصل و ۴۱۷ صفحه گردآوری شده است. این کتاب، در فصل نخست به مروری بر خاستگاه و جایگاه تاریخی روایات طبی پرداخته و از هفت مقاله تشکیل شده است. در فصل دوم به کاوش در اعتبار و اصالت منابع روایات طبی می‌پردازد و دارای چهار مقاله است و فصل سوم آن به مبانی فهم و معیارهای نقد روایات طبی اختصاص دارد و از ۷ مقاله تشکیل شده است. این کتاب شامل مجموعه ی مقالاتی است که به نحو هدفمند در زمینه ی پژوهش‌های علوم حدیث در روایات طبی گزینش شده و با مقدمه ی دکتر محمود خدادوست، مشاور وزیر و مدیر کل دفتر طب ایرانی، در طرح احیای میراث مکتوب معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، منتشر شده است. این کتاب که با نظارت دکتر احمد پاکتچی، به رشته ی تحریر درآمده است، در مقدمه‌ای تفصیلی به قلم این استاد حوزه ی قرآن و حدیث، موضوعاتی چون نگاه روشمند به احادیث طبی، آسیب‌شناسی احادیث طبی، مسأله ی اخبار آحاد و فقه‌الحدیث احادیث طبی را دربر می‌گیرد و به مباحثی همچون روش‌شناسی نقد اسنادی و نقد متنی احادیث طب و مسائلی مانند مبانی حجیت روایات و تسامح در ادله ی سنن می‌پردازد. نگارندگان مقالات را طیف گسترده‌ای از اساتید حدیث‌پژوه حوزه و دانشگاه تشکیل می‌دهند که کتاب را دارای ویژگی‌های ممتازی از نظر پژوهشی ساخته و برخی از مقالاتی که پیشتر چاپ شده بود نیز با بازنویسی مختصر و گاه با ترجمه و یا نگارش مجدد با ذکر منبع اصلی، در اثر آورده شده است. کتاب در تابستان ۱۳۹۶ در مراسمی با حضورآیت‌‌الله جمال‌الدین دین‌پرور، رئیس بنیاد نهج‌البلاغه، حجت‌الاسلام دکتر محمدعلی مهدوی راد، عضو هیات علمی دانشگاه تهران، حجت‌الاسلام دکتر مهدوی کنی، رییس وقت دانشگاه امام صادق (علیه السلام)، دکتر احد قراملکی، عضو هیات علمی دانشگاه تهران، دکتر حسینعلی قبادی، رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و جمعی از استادان حوزوی و دانشگاهی رونمایی گردید.

مراد از روش تحقیق، آموزش و فراگیری مهارت‌ها و تجربه‌هایی است که اهداف تحقیق و پژوهش را دستیاب می‌کند. به‌تبع تطور زمینه‌های دانشی، این مهارت‌ها و تجارب نیز تحول و تکامل یافته‌اند. مساله‌ی روش، امروزه در علوم انسانی از مسائل مهم و محوری است و هر روز بر دامنه‌ی آن افزوده می‌شود. درس‌گفتارهای پیش‌رو درس‌های استاد دکتر احمد پاکتچی در سال ۱۳۹۲ در دانشگاه امام صادق (ع) است. در این سلسله درس‌ها ابتدا به تفاوت روش تولید علم در دنیای قدیم و دنیای جدید اشاره شده و روش تحقیق به معنای جدید آن شناسایی می‌شود. بحث بعدی موانعی است که بر سر راه پژوهش علمی وجود دارد و مهم‌تر از آن راه‌های برون‌رفت از آن‌ها است. مراحل یک پژوهش علمی و برساخت الگوی درست، بحث بعدی است. در نهایت نیز بر خود روش تحقیق تمرکز می‌شود و انواع آن یعنی تحلیلی، تطبیقی و تاریخی مورد واکاوی قرار می‌گیرد. در این میان بیشتر تاکید و تفصیل ناظر به روش تاریخی است. این درس‌ها برای دانشجویان فلسفه و کلام اسلامی ارائه شده است اما تضلع مدرس آن بر جوانب مختلف علوم انسانی آن را مشحون از نکات و دقایقی کرده که برای همه‌ی دانشجویان علوم انسانی مغتنم و مفید است.

ریشه استیناس که خود بازگشت به ماده " أ ن س " دارد، دوبار در قرآن کریم به کار رفته است؛ یک بار در قالب فعل " تستأنسوا " (نور/27) و بار دیگر در قالب اسم فاعل " مستأنسین " (احزاب/53). در حالی که در باره کاربرد دوم به هر دلیل، در میان مفسران مناقشه خاصی دیده نمی‌شود، در کاربرد نخست معنای استیناس به اندازه‌ای چالش‌برانگیز بود که از همان سده‌های نخست به پیدایی اقوال تفسیری متعدد انجامید. مسئله پژوهش حاضر آن است که تنش معنایی موجود در استیناس که منجر به اختلاف اقوال تفسیری گشته، ناشی از چیست و در ادامه مشخص شود کدام یک از این اقوال قابل ترجیح هستند. روش مورد استفاده در این پژوهش، در بخشی از کار تاریخ واژه‌نگاری است، بدین معنا که روند تعریف‌های ارائه شده از واژگان مربوط در کتب لغت، در گذر زمان و تغییرات رخ داده در آن مطالعه می‌گردد. در بخشی دیگر هم از روش‌های متداول در زبان‌شناسی تاریخی برای ریشه‌شناسی سامی بهره گرفته می‌شود. هدف از انجام این پژوهش افزون بر حل مسئله خرد، نشان دادن آن است که چگونه دو رویکرد تاریخ واژه‌نگاری و ریشه‌‌شناسی می‌توانند در ارزیابی اقوال تفسیری به کار گرفته شوند و چگونه می‌توان نتایج حاصل از این دو رویکرد را همگرا ساخت.

در اندیشۀ عارفان مسلمان، تبدّل صفاتی انسان، یک انگارۀ کلیدی است که محور تبیین بنیادی‌ترین مباحث تصوف، ازجمله چیستی انسان و کیفیت سلوک او به شمار می‌رود. پیش از هجویری، مفهوم انسان، بارها، به‌صورت برزخ نامتعینی، میان حیوان و فرشته، تعریف شده است که در این میان، انسان، با فنای صفات بشری، از حد حیوانی فاصله می‌گیرد و به ساحت فرشتگانی نزدیک می‌شود. با‌این‌حال، همگرایی دو مفهوم انسان و فرشته، به‌مرور و در روند یک سیر تاریخی تکوین می‌پذیرد‌. در این تکوین تاریخی، هجویری نقطه عطف مهمی به شمار می‌رود که انگارۀ تبدّل صفاتی انسان به فرشته را برای نخستین بار، در قالب یک ساختار منسجم نظری، صورت‌بندی می‌نماید. در آثار صوفیان، داستان قرآنی یوسف (ع) و زنان مصر، مکرراً، به‌مثابه بستری روایی، در جهت تبیین مسئلۀ تبدیل صفات بشری به کار رفته است. پژوهش حاضر، با هدف نمایان ساختن یک سیر تحول تاریخی از انگارۀ تبدّل صفاتی انسان به فرشته، به تحلیل و مقایسۀ تاریخی روایت مذکور، در آثار صوفیان پیش و پس از هجویری، پرداخته است. همچنین، این پژوهش، بر آرای هجویری، به‌عنوان یک نقطۀ گذار مهم در تحول تاریخی این انگاره، تأکید دارد.

در مروری بر گونه‌های مختلف حدیثی، یکی از گونه‌ها، احادیث وجه تسمیه است که بخشی از آن به نام‌های خاص ـ مانند نام پیامبران و شخصیت‌های قصصی ـ و بخشی دیگر به دایره واژگان مربوط می‌شود. به خصوص این گونه‌ی اخیر، از آن‌رو پر اهمیت است که امکان آزمون محتوای آن با روش‌های ریشه‌شناسی وجود دارد. مقاله حاضر در پی آن است که سه لفظ مربوط به زن ـ یعنی «مرأة» به معنای انسان مادینه، «نساء» به معنای جمعِ آن و نام خاص «حواء» به عنوان نخستین زن را از حیث ریشه‌شناسی بکاود و نشان دهد احادیث وارد شده درباره وجه تسمیه به این الفاظ چگونه ارزیابی می‌شوند؟ هدف از این پژوهش در سطح محدود؛ نقد محتواییِ این بخش از روایات مربوط به ارزش‌گذاری جنسیت زن و در سطح گسترده؛ گشودن باب جدیدی از کاربرد زبان‌شناسی تاریخی در نقد محتوایی حدیث است. روش به کار گرفته شده در این پژوهش، ریشه‌شناسی با الگوهای معمول در زبان‌شناسی تاریخیِ سامی است و به تناسب بحث، در سطح محدود از مقایسه محتوای روایات با متون مقدس ادیان پیشین نیز استفاده شده است. از حیث دامنه، محور بحث به طور خاص احادیثی به نقل از امام جعفر صادق (ع) است که در آن‌ها از سه وجه تسمیه مورد اشاره، سخن آمده است. البته در متون غیرِ امامیه نیز مضامین مشابهی نیز از ابن‌عباس نقل شده که در مقام مقایسه بررسی شده است.

سکنا یا انس گرفتن مردان به زنان در قرآن کریم و احادیث بارها گوشزد شده است، ولی فهم این آموزه، نه‌تنها امروز که در سده‌های متقدم نیز با ابهاماتی نزد مفسران و شارحان حدیث روبه‌رو بوده است. امروز هم برای مخاطبان حاضر این پرسش در میان است که در این نصوص سخن از چه نوع نسبتی میان مردان با زنان است و محتوای این نصوص تا چه اندازه به استوارسازی مبانی خانواده و تا چه اندازه به لذت‌جویی مردان مربوط می‌شود و چرا گرانیگاه این نسبت زنان است. در مقاله حاضر کوشش شده است تا با ریشه‌شناسی و استفاده از روش‌های زبان‌شناسی تاریخی به تحلیل آیات و احادیث مربوط پرداخته شود و در موارد نیاز از مطالعات تطبیقی متون ادیان نیز استفاده شده است. به‌عنوان دستاورد پژوهش می‌توان گفت آموزه قرآنی سکنا، کاملاً ناظر به استوارسازی مبانی خانواده است و آموزه انس در احادیث، یا برآمده از آن است که ماده قرآنی «س ک ن» به ماده «ا ن س» نقل به معنا شده و تحولات اجتماعی به موازات تحولات زبانی مسیر این آموزه را تغییر داده است؛ یا به موازات آموزه قرآنی سکنا، نسبت انس میان مرد و زن به‌عنوان یک آموزه دیرین در ادیان ابراهیمی و نه تفسیر سکنا، در روایات اسلامی مطرح گشته است.