آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

این مقاله می خواهد با تعریفی جدید از عصر و نسل رابطه ی آن دو را بر اساس ملاحظه ی جدید تاریخی و مبتنی بر کارکرد جوهری هر یک روشن نماید. اگر عصر را گذشته از قالبی برای تاریخ،به معنی عنصری طبیعی نیز به حساب آوریم؛ سببیّت، علل و معلولات در نگاه مورخ غایب نخواهد ماند. زیرا هر ترکیب تاریخی، متضّمن عناصری از زمان جغرافیایی، زمان اجتماعی و زمان فردی است . حاصل جمع این عناصر سه گانه با لحاظ زمان،تاریخ را در نزد مورخ می سازد.

جابر بن یزید جعفی کوفی (حدود 50 - 128ه.ق)، از اصحاب نامدار صادقین علیهما السلام و از عالمان برجسته‌ی شیعه‌ی امامیه در اوایل قرن دوم هجری است. عمده فعالیت‌های علمی وی، در شاخه‌های حدیث، فقه و تفسیر بود و علاوه بر این‌ها، توجه ویژه‌ای به تاریخ اهل بیت علیهم السلام و کلام شیعی داشت. این پژوهش به واکاوی شخصیت، جایگاه و تأثیر وی در علوم و معارف شیعه می‌پردازد. از این رو در قدم اول، برای شناخت بهتر شخصیت جابر، ضمن آشنایی با خاندان جعفی، تأثیرات فضای کوفه (زادگاه و محل سکونت وی) بر شکل گیری شخصیت او مورد بررسی قرار گرفته است. در ادامه،اطلاعات اندکی در مورد سیر زندگی او ارائه شده که این ضعف از فقدان و یا کمبود منابع ناشی می‌شود. در مقابل این کمبود، گنجینه‌ی روایات پرشمار وی، منبعی بسیار مهم در شناخت عقاید و آرای اوست؛ هر چند نمی-توان تمام سنت منسوب به وی را معتبر دانست. به هر حال چنان که در این پژوهش نشان داده شده، او از شیعیان امامی بود و به آموزه‌های کلامی ائمه اطهار علیهم السلام مانند وصایت و امامت امامانعلیهم السلام، تولی و تبری، علم امام (ع)، رجعت و مهدویت، اعتقادی راسخ داشت. در میان شیعیان و اهل تسنن نظرات متنوعی در مورد شخصیت وی ابراز شده؛ اما شاید مهم‌ترین مسأله در مورد او، اتهام غلو است. حال آن که او از این اتهام مبراست و شخصیت برجسته‌ی وی به عنوان یک شیعه‌ی معتقد و وفادار به مکتب اهل بیت علیهم السلام، مورد سوء استفاده‌ی غالیان قرار گرفته است. بخش پایانی این پژوهش نیز به حیات علمی - فرهنگی جابر جعفی و سهم وی در توسعه‌ی علوم و معارف شیعی می‌پردازد و مواردی چون مشایخ و شاگردان و آثار منسوب به او را مورد توجه قرار می‌دهد.

بر طبق آیات قرآن، قاعدین افرادی هستند که بدون عذر موجه از جهاد کناره گرفته، پیشوای حق را یاری نمی‌دهند. در زمان پیامبر(ص) نیز افرادی این گونه بودند که در آیات متعدد قرآن به آنها اشاره شده است . در دوران خلافت امام علی(ع) نیز افرادی از همراهی امام در جنگ‌ها خودداری کردند که در میان سران آنها برخی از صحابه مانند سعد بن ابی وقاص ، عبدالله بن عمر و... بودند که در این پژوهش به بررسی علل و انگیزه‌های رفتار آنها پرداخته می‌شود. ابو موسی اشعری سردمدار آنها بود که در جنگ جمل، کوفیان را به کناره‌گیری از جنگ دعوت کرد. البته برپاکنندگان این جنگ‌های داخلی جز منافع شخصی منظوری نداشتند و خون‌خواهی خلیفهء سوم، دستاویز عوام فریبانه‌ای بیش نبود. جنگ جمل شکاف عمیقی را در جامعهء مسلمانان بوجود آورد و راه را برای معاویه هموار کرد. کناره‌گیری قاعدین نیز به نفع معاویه بود و این مساله از نامه‌نگاری او با سران قاعدین برمی‌آید. قاعدین در حکمیت و نتیجهء آن نیز نقش داشتند. پیدایش خوارج و برپایی جنگ نهروان نیز از نتایج حکمیت بود. پس از شکست خوارج امام باز از کوفیان خواست تا علیه معاویه بسیج شوند، اما تا زمان شهادت امام، سپاهی آماده نشد. معاویه نیز سپاهیانی به قلمرو امام فرستاد. آنها در بلاد اسلامی به آشوبگری پرداخته و مسلمانان، بویژه طرفداران امام را می‌کشتند. موضع کوفیان در این زمان در سخنانی که امام علی(ع) در این دوره ایراد کرده است به روشنی بیان شده است . شمار آنها در ابتدای خلافت امام محدود بود ولی در اواخر خلافت امام گسترده شدند.

تطور مفهوم امامت یکی از چالش‌برانگیزترین مباحث کلامی میان متکلمان، فقها و علمای شیعی است. در این پژوهش برآنیم ضمن بهره‌گیری از اسناد تاریخی و دوری از اختلافات پرتنش و توام با تعصب‌ کلامی، با رویکردی تاریخی و روشمند تغییرات مفهوم امامت را در قرون دوم و سوم ه.ق به‌صورت تحلیلی بررسی کنیم. با دقت در سیر تاریخی نحوه تشکیل و تکمیل نظام امامت در میان شیعیان زیدی، شیعیان امامی و غلات پرسش‌های فراوانی به ذهن متبادر می‌شود؛ پرسش‌هایی از این دست که اندیشه امامت به‌عنوان یک نظام منسجم با مختصاتی خاص برای فرق امامی و زیدی، از چه زمانی به‌صورت گزاره‌های قابل‌بحث و چارچوب‌مند مطرح بوده است؟ آیا قرائت شیعیان قرون اولیه از امامت (دوره حضور امامان) با قرائت شیعیان قرون پس از آن (عصر غیبت و تفسیر شریعت به وسیله متکلمین و فقها) متفاوت بوده است و اگر پاسخ مثبت است، با گذشت زمان چه تفاوت‌هایی در این زمینه حاصل شده است؟ در منظومه کلامی تشیع امامی در مقایسه با تشیع زیدی، امامت چه جایگاهی دارد و از منظر این دو فرقه و نیز جریان غالی‌، بایستگی‌ها و مشخصه‌های امام چه مواردی را در برمی‌گیرد؟ اختلاف‌نظر شیعیان امامی و زیدی در مسئله امامت و جایگاه، شئون، وظایف و اختیارات امام، در حیات سیاسی- اجتماعی این دو گروه، چه نقشی داشته و چه تاثیراتی بر جای نهاده است؟در خلال این پژوهش روشن خواهد شد که شیعیان امامی با وجود اتفاق‌نظر در شان و جایگاه امام به‌مثابهمنصبی الهی، در تفسیر بایستگی‌ها و ویژگی‌های امام از جمله نص، نصب، علم و عصمت دیدگاه‌های متفاوتی دارند و از این رهگذر به چهار گروه با تفاسیری نسبتا متفاوت درباره مفهوم امامت تقسیم می‌شوند‌. شیعیان زیدی امامت را به ضرورتی سیاسی -اجتماعی تفسیر کردند و شرط اساسی مشروعیت امامت یک فرد را تلاش برای برپایی اصل امر به معروف و نهی از منکر از راه دعوت مردم به قیام دانستند. تفاسیر مختلف از مفهوم امامت، شیعیان امامی را چه در ساحت نظر و چه در میدان سیاست به وادی اعتدال کشاند؛شیعیان زیدی را در حوزه نظر رویکردی معتدل بخشید اما در عمل سیاسی، به ورطه اقدامات رادیکال و عمل‌گرایی درغلتاند و غالیان پیوندخورده با جریان شیعه امامی را چه در نظام اندیشه‌ای و چه در فعل و کنش سیاسی، به افراط و تندروی سوق داد.

رسول اکرم(ص) برای همه مسلمانان به مثابه انسان کامل و اسوه تمام عیار محسوب می‌شوند. قول و فعل وتقریر پیامبر(ص) مد نظر تمام مسلمانان است. در قرآن ایشان به عنوان اسوه حسنه معرفی شده است. بدین دلیل مسلمانان علی رغم تمام محدودیتها مانند منع کتابت و ستیز طبقه حاکم‌ با سیره‌ آن حضرت به تدوین سیره پیامبر پرداختند و این حرکت مانع از بین رفتن سیره نبوی(ص) شد. اما طبقه حاکم و جریان‌های مختلف همانند امویان و آل ‌زبیر به خاطر غرض‌های سیاسی و قومی دست به جعل حدیث و تحریف روایت پرداختند. و به فضیلت تراشی و فضیلت سوزی پرداختند. و اهل بیت و خود پیامبر را در حد یک انسان عادی تقلیل داده و انواعپیرایه‌ها و دشنام‌ها نثار آنان کردند. و سیره پیامبر را آلوده به دروغ و تدلیس و تحریف کردند.