آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

موضوع اصلی در این مقاله، قیام محمد‌بن‌عبدالله نفس زکیه، از حسنیان است. در ابتدا به مبانی و ماهیت فکری جنبش حسنیان پرداخته شده است تا پس از روشن شدن این مبانی، بهتر بتوان دلیل قیام محمد نفس زکیه را تبیین کرد. ازاین رو، سعی نگارنده در این پژوهش بر آن است که به عوامل شکست قیام محمد‌بن‌عبدالله و پیامد‏ها و نتایج این قیام بپردازد. عباسیان که خود را در برابر علویان فاقد مقبولیت کافی می‏دانستند، سعی داشتند استنادات و دلایلی مبنی بر مشروعیت خویش ارائه کنند. در مقابل، حسنیان نیز برای مشروع جلوه دادن خود، استناداتی دال بر حق جانشینی پیامبر9 برای خود قائل شدند. یافته‏های پژوهش حاکی از آن است که حسنیان نسبت به عباسیان، خود را به پیامبر9 نزدیک‏تر می‏دانستند و در واقع، خود را مصداق حقیقی خاندان پیامبر9 می‏شمردند. ازاین‌رو و مطابق این معیار، با تکیه بر ادعاهایی نظیر وراثت ولایت و امامت حضرت علی7، حسب (افتخارات پدری) و نسب (خون و نژاد) والاتر، و بیعت عباسیان با آنها در عهد اموی، حق جانشینی پیامبر را متعلق به خود می‏دانستند.

این رساله به روشن ساختن چگونگی مشارکت سیاسی وسازوکارهای آن دراندیشه وحکومت امام علی (ع)پرداخته است پس از بررسی تاریخچه ی مشارکت سیاسیبررسی مفهوم آن دراندیشه ی امام علی (ع)صورت گرفت و سازوکارهای شورا،بیعت،امربه معروف ونهی ازمنکر(ازطریق بحث وگفتگو ومناظره با مخالفین ) واعطای حق آزادی بیان ونظارت برکارگزاران به مردم به عنوان مهمترین شیوه های اعمال مشارکت سیاسی دراندیشه وحکومت ایشان عنوان شد دراین رساله باروش تبیین عقلانی داده های تاریخی اصل شورا (مشارکت سیاسی نخبگان) واصل بیعت(مشارکت سیاسی مردم)درکناریکدیگر به شکلی آگاهانه وآزادانه دلیل پذیرش حکومت ازجانب ایشان عنوان شده است. اصل شورا به عنوان راهی عقلایی درجهت انتخاب خلیفه درسخنان امام عنوان شده است بی آنکه پذیرش آن متضمن مشروعیت خلفای گذشته باشد زیرااین پژوهش به باز نمگری سقیفه پرداخته ونشان می دهد که اصل شورا (علیرغم ادعاها وتفاسیر جدید محققان اهل سنت همچون الشاوی وملیجی) درانتخاب خلفای گذشته باشرایط وملزومات خاص خود رعایت نشده است .یافته های این تحقیق نشان می دهدکه مشارکت سیاسی مردم درحکومت امام علی(ع) درعرصه ی تصمیم گیری هاوسیاست گذاری ها به شکلی آگاهانه وآزادانه تحقق یافت.وهمین امر دلیل مشارکت حداکثری مردم درحکمیت شدوآزادی بیان ،مناظره ها وگفتگوها ی صورت گرفته دردوران حکومت امام نشانگر اهتمام ایشان برای به مشارکت کشاندن بیشترمردم به صحنه های سیاسی و انجام فریضه ی امربه معروف ونهی از منکر جهت رشد وهدایت آنان می باشد.وامام تاپایان خلافت خویش به این اصل پایبند بود هرچند که مردم به وظایف خویش درقبال ایشان عمل نکردند وبه مشارکت سیاسی درقالب اطاعت ازامامادامه ندادند .واژگان کلیدی:مشارکت سیاسی،حکومت امام علی(ع)،شورا،بیعت،امربه معروف ونهی ازمنکر

پیامبر(ص)به شأن وجایگاه زنان درجامعه توجه نمودند و نوعی رویکرد تساوی طلبانه را می توان از سلوک ایشان نسبت به زنان استنباط کرد . ازجمله نمودهای این تساوی طلبی رامی توان دراهتمام به نقش زنان درعرصه های مختلف دید ،ازجمله این عرصه ها که پژوهش حاضر سعی دربررسی آن کرده است ، هجرت ومیزان مشارکت زنان دراین مقوله است . درهمین جهت پژوهش حاضر سعی برآن کرده است که با واکاوی جایگاه زن درجاهلیت وهمین طورجایگاه وی در دوران اسلامی میزان مشارکت زنان در مهاجرت به حبشه و مدینه و مهم تر ازآن اهمیت آن درگسترش دین اسلام را مورد بررسی قرار دهد . دستاورد پژوهش حاکی از این است که پیامبر (ص) با اعتبار قائل شدن برای زنان و تشویق آن ها به مهاجرت درکنارمردان ، فضای گفتمانی محدودی که چندان جایگاهی برای مشارکت زن درجامعه قائل نبود را تغییر داد .

قرآن کریم هر چند کتاب تاریخی نیست، امّا گزارش هایی از رخداد های عصر نبوی به سبک خود ارائه نموده است، گزارش هایی که در عصر نبی اعظم| در معرض نقد و ارزیابی معارضان قرآن قرار داشت. ازاین رو اگر در گزارش های تاریخی قرآن، نقصی نهفته بود یا گزارشی خلاف واقع در آن گنجانده شده بود قاعدتاً باید مورد نقد آنان قرار می گرفت. در دوره های بعد مورخان به نوشتن تاریخ عصر نبوی اقدام کردند و از قرآن نیز در کنار سایر منابع استفاده کرده اند. سئوال این است آیا گزارش های راویان از رخدادها، تعارضی با ظاهر گزارش های قرآنی ندارد؟ این مقاله در صدد بیان این پاسخ است که در گزارش از حوادث، تعارض های موردی بین گزارش های منابع با گزارش های قرآنی به چشم می خورد و با بررسی یازده مورد، تعارض در اکثر موارد به اثبات رسیده است. برای سهولت بررسی دامنه موضوع گزارش ها به دو غزوه (بدر ـ احد) محدود شده و در مقام مقایسه با قرآن فقط به سه منبع تاریخی اکتفا شده است. برای دست یابی به نتایج تحقیق از روش امامان شیعه در عرضه تاریخ به قرآن و روش «توصیفی ـ تحلیلی» و «تطبیقی» استفاده شده است.

نهاد وکالت در عصر امامان(علیهم السلام) مبحثی است که تحقیق درباره ابعاد گوناگون آن ضرورت دارد. این عنوان بر مجموعه فعّالیت های مخفیانه ای اطلاق می شود که از عصر امام صادق(علیه السلام) آغاز شد و تا انتهای دوران غیبت صغری به طور مداوم و مستمر، همراه با افت و خیزهایی به کار خود ادامه داد، و با شروع دوران غیبت کبری نیز به شکل دیگری استمرار یافت. «نهاد وکالت»، دارای نظم و انسجام و هماهنگی، و تحت فرماندهی و نظارت مستقیم امامان(علیهم السلام) بوده است و اعضای این نهاد، «وکیلان امامان(علیهم السلام)» بوده اند که با توجّه به شایستگی ها و وجود شرایط لازم در آنان، از سوی امامان(علیهم السلام)انتخاب و به سوی محلّ مأموریت خویش گسیل شده، وظایف محوّل را به انجام می رساندند. پیدایی این نهاد، معلول علل و اسباب خاصّی بوده که زمینه های روی آوری امامان(علیهم السلام)به آن و استمرار فعّالیتش را فراهم ساخت; اگرچه با توجّه به شدّت و ضعف اوضاع مقتضی، فعّالیت این نهاد از جهت کمّی و کیفی متفاوت بوده است. همچنین وظایف این نهاد و ویژگی های آن، محدوده فعّالیت آن، شرایط لازم برای اعضای این نهاد، یعنی وکیلان امامان(علیهم السلام)، و بر شماری آنان و معرّفی ویژگی های هر یک (در حدّ گنجایش این رساله)، و بررسی ادّعاهای دروغین درباره وکالت و بابیّت امامان(علیهم السلام) و پدیدار شدن خیانت و فساد در برخی از اعضای این نهاد و کیفیت ارتباط وکیلان با امامان(علیهم السلام)و روابط آن ها با یک دیگر و کیفیت تعامل آنان و حکومت عبّاسی و یک سلسله مباحث یگر، از جمله مسائلی هستند که در این رساله، به حول و قوّه الهی، درباره آن ها بحث و بررسی صورت گرفته است. در این کار تحقیقی، سعی بر آن بوده است تا تمام منابع، اعمّ از منابع اولّیه و غیر آن ها تا مطالعات تحقیقی عصر حاضر، تا آن مقدار که در دسترس بوده، بررسی و مداقّه شود. از آن جا که در این مبحث، سر و کار فراوانی با وکیلان امامان(علیهم السلام) و شرح حال آن ها داریم، در ابتدای کار، به نخستین آثار رجال شیعی، نظیر رجال و فهرست مرحوم شیخ طوسی و رجال نجاشی و رجال کشّی (اختیار معرفة الرجال شیخ طوسی)، سپس به منابع متأخّر رجالی همچون خلاصة الاقوال علاّمه حلّی و رجال ابن داوود و تنقیح المقال مرحوم علاّمه مامقانی و معجم رجال الحدیث مرحوم آیت الله خویی و قاموس الرجال مرحوم تستری و برخی دیگر از منابع رجالی و تراجم شیعه مراجعه شد، و اسامی و ویژگی های تمام کسانی که به وکالت آن ها تصریح شده بود یا احتمال وکالت آن ها وجود داشت، استخراج شد، و افزون بر این منابع، تحقیقات انجام گرفته در تاریخ امامان(علیهم السلام)که به نحوی، به مسأله نهاد وکالت اشاره کرده بودند نیز مورد استفاده قرار گرفت. در تمام این تلاش ها، هدف نویسنده، کشف حلقات مفقوده در ابعاد گوناگون تاریخ امامان(علیهم السلام)بوده است.

پیش از این، تحول های دینی عصر صفویه و اهمیت مهاجرت فقیهان عاملی از جنبه هایی بررسی شده است، هرچند اختلاف نظرهای جدی درباره اهمیت و تاثیر مهاجرت فقیهان عاملی به ایران در عصر صفویه وجود دارد. در این نوشتار اهمیت و تاثیر مهاجرت فقیهان عاملی از زاویه نقش آنها در تحول در گفتمان های دینی عصر صفویه، با تکیه بر آرای محقق کرکی و شهید ثانی بار دیگر ارزیابی شده است. همچنین ادعا شده که عالمان عاملی نقش مهمی در تحول گفتمان حاکم بر مراکز علمی ایران از نگاه فلسفی به فقهی داشته اند.

بدون تردید بحث حجاب یکی از مهمترین مباحث در حوزه مطالعات فرهنگ دینی تاریخی می باشد که از دیرباز معرکه آرا و نظرات اندیشمندان بوده است. اگرچه در باره آن مباحث بسیاری عنوان شده است اما پرداختن به منشا آن چگونگی برخورد با آن از سوی پیامبر و ائمه کمتر مورد توجه محققان قرار گرفته است. چرا که با اندکی تامل در احادیث و روایات این سوال اساسی به ذهن خطور می کند که در رهگذر اندیشه دینی از منظر سیره آیا حجاب یک امر شرعی و یا عرفی و یا سیاسی می باشد؟ و دیگر اینکه در حوزه اجرا آیا امری شخصی است طوریکه ملتزم به آن بعهده اشخاص نهاده شده و یا امری حکومتی است و حکومت می تواند در اجرای آن در جامعه بطور مستقیم وارد عمل شود و دخالت کند؟ قبل از هر پاسخی این نکته شایان ذکر است که در تحقیقات انجام شده در باره پوشش زنان عرب در دوره های اولیه اسلام و قبل از آن ، تن پوش آنان از تنوع چندانی برخوردار نبوده است و برای پوشاندن بدن خود از لباسهای قومی و محلی بسیار ساده و متناسب با آب و هوای جزیره العرب با دوخت و دوزهایابتدایی استفاده می کرده اند. از سوی دیگر در سیره قولی و فعلی معصومین علیهم السلام دستورات خاصی برای پوشش خصوصا پوشاندن برخی از اعضای بدن برای انجام بعضی از مناسک عبادی همانند نماز و حج صادر شده است. اما این دستورات مانع از ان نبوده است که در زمان حیات ایشان زن در کنار مرد و دوشادوش او در فعالیتهای اجتماعی و اقتصادی حضور فعال نداشته باشد. مضافا اینکه بنا بر گزارشهای تاریخی زنان در میادین نبرد و یا در اجتماعات و همچنین در انجام داد و ستد حضوری گسترده داشته اند.

تشیع که همزاد اسلام است ، در باب ادب نیز دارای سبک خاصی بود که ادب شیعه را پدید آورد و در باب انواع شعر، "رثا" بارزترین نمونه شعر متعهد شیعه است و در زمینه سابقه رثا در ادب عربی، رثا عالی‌ترین نمونه شعر عاطفی صادق‌ترین نوع شعر، دارای ویژگیهایی است که آنرا از دیگر انواع شعر مستقل ساخته‌است و به لحاظ محتوی به "ندب "، "تابین و عزا" تقسیم شده‌است . با ظهور اسلام و تحولی که در اندیشه اعراب پدید آمد و ادب آنان را متحول ساخت ، ارزشهای شعر رثایی نیز صبغهءالهی گرفت و پرداختن به ملاکهای ارزشی اسلام مورد توجه مرثیه‌سرایان قرار گرفت و تسلی و تعزیت شاعر، به تامل در سرنوشت انسانها و معاد سوق یاقت . در دوران حاکمیت امویان و پس از آنها عباسیان که شاعران دربار هم با سیاست بیداد و تعصبات قبیله‌ای و نژادی آنها همسو و همنوا بودند، شیعه با الهام از تعالیم ائمه اطهار (ع) و بهره‌گیری از جایگاه شعر و ادب در جامعه آن روزگار، از راه شعر و ادب ، به دفاع از حقانیت تشیع، باب "احتجاج" را بسوی ادب گشوده به تبلیغ معارف اهل‌بیت و ارشاد مردم همت گمارد و در باب انواع شعر ; رثای شیعه، بارزترین نوع شعر شیعه است که از عشق شاعر به اهل‌بیت (ع) و عاطفه حزن و غضب سرچشمه گرفته‌است و در پرتو ماتمسرایی بر شهیدان بیان اوضاع سیاسی اجتماعی و تصویر وقایع، به دفاع از اهل‌بیت (ع) برخاسته و تحریض مردم به انتقام از غاصبان را در نظر دارد و شعر رثایی را از ماتمسرایی صرف بیرون برده، پیام رسان شهیدان صدر اسلام گشته‌است ، و این ویژگیها موجب شد تا شعر رثایی شیعه، از مکتمات آن ایام شود و به جز اندکی که مبنای داوری ما در متون رثایی آن ایام است بدست ما نرسد. در این پژوهش به نتایجی دست یافتیم از جمله: - رثای شیعه، شعری است که مورد توجه و عنایت ائمه اطهار (ع) قرار میگرفت . - رثای شیعه، صادق‌ترین نوع شعر است که شاعر شیعی بدون هیچ چشمداشت مادی به آن پرداخته‌است . - تصویر وقایع و زنده نگهداشتن حماسه‌های حسینی محور مراثی شیعه را تشکیل میدهد. - مراثی شیعه، در بسیاری از مضامین با مراثی شاعران دیگر آن ایام متفاوت است . - تبلیغ مصارف تشیع، پاسداری از اصل ولایت و رهبری اهل‌بیت و ستیز با حاکمان غاصب اموی و عباسی از اهداف والای رثای شیعه در دو قرن آغازین هجری بود.