آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

ترجمه ماشینی: در این پژوهش، موضوع فلسفه صوفیانه در غزالی، متفکر نامدار اسلامی مورد بررسی قرار گرفت. پایان نامه از یک مقدمه و دو بخش تشکیل شده است. در مقدمه بر تعریف تصوف و فلسفه تاکید شده است. مسأله معرفت در غزالی در باب 1; به طور کلی معرفت، تکوین معرفت، غزالی و مسئله معرفت، منشأ معرفت، انواع معرفت ـ گزاره، معرفت و امکان متافیزیکی و معرفت عرفانی مطرح می شود. در بخش دوم، جایگاه روانشناسی در فلسفه صوفیانه غزالی; عقل، روح و مراتب آن، قلب، مسائلی که مانع ظهور علم در قلب می شود، بیماری های قلبی و چشم دل، روح، ماهیت روح، رابطه روح و بدن، مراتب. روح انسان و روح گیاهی، حیوانی و انسانی در موجودات زنده بررسی می شود. این پایان نامه از یک مقدمه و دو بخش تشکیل شده است. در قسمت مقدمه بر تعاریف فلسفه و عرفان تاکید شده است. در بخش اول، دیدگاه غزالی در مورد معرفت از نظر معرفت به طور کلی، شکل‌گیری معرفت، غزلی و مسئله معرفت، منشأ معرفت، انواع معرفت گزاره، معرفت متافیزیک و امکان آن و معرفت عرفانی در بخش دوم، جایگاه روان‌شناسی در فلسفه عرفانی غزالی، ذهن و ذات و مراحل آن، قلب، عوامل بازدارنده معرفت در قلب، بیماری‌های قلبی، بینش و روح، اهمیت روح، رابطه روح و جسم، مراحل روح انسان و مسائل روح نباتی، حیوانی و انسانی که در موجودات زنده به چشم می خورد بررسی می شود.

هستی‌شناسی یکی از مهم‌ترین مباحث عرفان اسلامی است که کمابیش از ابتدای مکتوب شدن مطالب عرفانی مورد توجه عرفا و متصوفه بوده است. هر یک از عرفای بزرگ صاحب اثر، براساس مشاهده، مکاشفه و تجربه­ ای که خود داشته، به تبیین چینش نظام هستی و مطالب مربوط به هستی‌شناسی پرداخته­ است. از جملۀ این عرفا امام محمد غزالی و بهاءالدین ولد، از بزرگ‌ترین عرفای اسلامی در قرن پنجم و ششم، هستند. این پژوهش به روش تحلیلی- توصیفی و تطبیقی به بررسی مهم‌ترین عناوین هستی‌شناختی مطرح‌شده در آثار این دو عارف پرداخته است. خدا، جهان و انسان و مسائل مربوط به آنها سه محور عمدۀ هستی­شناسی هستند که در این پژوهش موضوعات مهم مرتبط با آنها از آثار دو عارف -احتمالا برای نخستین بار به این شیوه در تحقیقات مرتبط با هستی‌شناسی- به‌صورت روشن استخراج و بررسی شده است. براساس نتایج، اصطلاحات هستی‌شناسی با وجود اشتراک لفظی با برخی علوم مانند کلام اختلاف معنایی دارد. دیدگاه توحیدی هر دو عارف به مفهوم وحدت وجود نزدیک است و در مراتب وجود در آثار هر دو عارف تفاوت‌هایی در چینش و تعداد وجود دارد.

در کتاب «فضائح‌الباطنیة»، غزالی در رد عقاید باطنیان، به نقد عصمت و نصّ بر امام پرداخته و عقایدی را به باطنیان نسبت داده که مورد تردید هستند. در این پژوهش به معرفی این کتاب، بررسی روش و ادبیات غزالی و نقد محتوای کتاب پرداخته شده است. انتقادات اصلی غزالی در انکار روش عقلی توسط باطنیان، اعتقاد به عصمت امام و اعتقاد به وجود نص بر امام است که مورد دوم و سوم میان باطنیان و امامیه مشترک است و عمده اختلاف آنان در تعیین مصداق امامت است، از این رو غزالی امامیه را نیز نقد می‌کند. مهم‌ترین استدلال غزالی عبارت است از این‌که باطنیان روش عقلی را منکرند، بنابراین فهم را منحصر در تعلیم امام معصومِ منصوص می‌کنند، اما امام نه معصوم است و نه منصوص، زیرا عصمت امام منجر به پذیرفتن وحی بر امام و نفی خاتمیت می‌شود و از نص متواتر بر امام لازم می‌آید علم به وجود و بداهت نص ضروری باشد و فرد حتماً امام شود. به این استدلال چنین پاسخ داده شده که باطنیان روش عقلی را انکار نمی‌کنند، بلکه آن را ناکافی می‌دانند. غزالی در مورد دوم و سوم نیز انکار عقل توسط باطنیان را مبنای استدلال‌های خود قرار می‌دهد؛ لذا استدلال‌های او در این موارد نیز بر مقدمه‌ای کاذب استوار است و این‌که ائمه نوعی علم لدنی خطاناپذیر دارند که غزالی آن را می‌پذیرد و ائمه مدعی امامت هستند، نه نبوت و نیز تواتر و بداهت مستلزم تصدیق یکسان همۀ افراد نیست و بداهت یک امر منجر به وقوع آن نمی‌شود.

امام محمد غزالی و شیخ احمد جام از بزرگ‌ترین عالمان ادب فارسی و عرفان اسلامی به شمار می‌روند که در قرون پنجم و ششم هجری در خراسان می‌زیسته‌اند. کتاب کیمیای سعادت غزالی و هفت کتاب نثر احمد جام از پرمایه‌ترین آثار تألیف شده در احیای دین و اخلاق و تربیت اسلامی هستند که در نظریات اندیشمندان بعد از خود تأثیری محسوس داشته‌اند. این تحقیق به روش تحلیل محتوا و با بهره از ابزارهای کتابخانه‌ای، انجام گرفته‌ و در ادامه مضامین و اندیشه‌های اخلاقی-تربیتی، دینی، سیاسی-اجتماعی و عرفانی این دو شخصیت بررسی و تحلیل شده‌است. نتایج به‌دست‌آمده در این تحقیق نشان می‌دهد که هدف مشترکی که این دو عارف متشرع در تعالیم خود دنبال می‌کرده‌اند، پیوند میان طریقت و شریعت و همچنین همسو نشان دادن اصول و مبانی دین اسلام با آموزه‌های عرفانی اهل تصوّف است که برآمدن این مقصود سبب اتّصال عرفان زاهدانۀ پیش از آنها با عرفان پر شور و عاشقانۀ پس از آنها شده‌است. رویکردهای غزالی و احمد جام در مسائل اخلاقی، اجتماعی و دینی در بیشتر مطالب مشابه و نزدیک به هم است و تفاوت اندک نظرات آنها در این است که غزالی به ظاهر و باطن احکام دینی و عرفانی توأمان نظر داشته اما احمد جام بیشتر به جنبۀ باطنی و سرّی این مسائل پرداخته‌است و تفاوت دیگر اینکه غزالی همواره در جایگاه معلم، ناصح و واعظ با اقشار مختلف مردم برخورد می‌کند اما احمد جام علاوه‌بر نصیحت کردن، بی‌باکانه از کژرفتاری‌های اجتماع انتقاد می کند. شرایط زندگی، محیط فکری و فرهنگی، مخاطبان دو اثر و عقاید و باورهای مذهبی غزالی و احمد جام بر روند شکل‌گیری آثار و شیوۀ ارائه آنها اثر گذاشته و سبب به وجود آمدن دو سبک نگارشی مختلف از مضامین تقریباً همسان شده‌است. مخاطبان غزالی هم از عوام جامعه‌اند و هم از تحصیل‌کردگان و علماء؛ و به همین دلیل نثر کیمیای سعادت هم از شیوه‌های مرسوم در مجلس‌گویی تشکیل شده‌است و هم از استدلال‌های فلسفی و توجیهات منطقی و عقلی که به صورت منظم با فصل‌بندی دقیق تدوین شده‌است اما احمدجام چون با مخاطبان عامی و کوچه‌بازاری برخورد داشته، در نثر خود از سبک ساده‌نویسی مجلس‌گویان استفاده کرده است. با توجه به حجم قابل‌توجه این کتاب‌ها، چنین مقابله‌ای می‌تواند علاوه بر بهره‌گیری آسان و سریع از تعالیم ذکر شده در این آثار، به درک بهتر این متون و شناخت عمیق‌تر از افکار و احوال این دو شخصیت برجسته کمک کند.

کتاب "معارج القدس فی مدارج معرفه النفس" اثر ابوحامد غزالی(450-505ق) کتابی است که به نحومستقل در بارۀ مباحث علم النفس فلسفی و مسائل وابسته به آن گفتگوکرده است وبه نظر می رسد در هیچ یک از آثار غزالی این گونه وبه نحو تفصیل در بارۀ مباحث مربوط به نفس تحقیق نشده است. از آنجا که این کتاب همانند بیشتر کتاب های غزالی به زبان عربی نوشته شده است است، وتا کنون نیز ترجمه ای فارسی از این کتاب ارزشمند صورت نگرفته است ،از این جهت امکان استفاده از آن برای همه دانشجویان وپژوهشگران این عرصه فراهم نبوده و همین امر موجب شده تا این کتاب ارزشمند کمتر مورد توجه دانش‌پژوهان قرار گیرد وبا ترجمه آن به زبان فارسی امکان بهره مندی از آن برای همگان میسر می گردد و این گنجینه فلسفه اسلامی مورد توجه قرار خواهدگرفت ،در این پایان نامه علاوه بر ترجمه کامل کتاب، برخی ابهامات وپرسشهای مطرح درباره صحت انتساب این کتاب به غزالی نیز مورد بررسی وتحقیق قرار گرفته است و گزارشی جامع از مباحث این کتاب ارائه شده است. لازم به یاد آوری است که دراین ترجمه، علاوه بر توجه به اکثر نسخه های چاپی کتاب، نسخه چاپی انتشارات دارالکتب العلمیه با تحقیق احمد شمس الدین ، مبنا قرار گرفته است و در مواردی نیز از نسخه خطی موجود در کتابخانه مجلس شورای اسلامی بهره جسته ایم. سعی و تلاش مترجم بر این بوده است تا پس از ترجمه تحت اللفظی عبارات، تغییرات اندکی مانند جابه‌جایی افعال و... برای سازگار سازی ترجمه با ادبیات فارسی انجام شود تا کمترین دخل و تصرف در متن صورت بپذیرد. آنچه در سراسر کتاب مشهود است تاثیرپذیری ویژه غزالی از ابن سینا است که در مواردی عین عبارات از آثار شیخ الرئیس از جمله نجات بوعلی گرفته شده، و در مواردی محتوای تالیفات و براهین ابن سینا با بیانی متفاوت به رشته تحریر درآمده است. کتاب متشکل از یک خطبه وفهرست از خود مولف و یک مقدمه و متن اصلی است. متن اصلی در واقع از دو بخش مباحث مربوط به علم النفس و بخش دوم مربوط به مباحث نبوت و...تشکیل شده است. در بخش اول براهینی برای اثبات نفس و جوهر بودن آن مانند برهان انسان معلق در هوا و برهان روانشناختی و برهان شرعی ارائه شده است. سپس قوای مختص به انسان به طور کامل از حواس ظاهری تا عقل مستفاد مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته اند و پس از بیان اصلی ترین فضائل اخلاقی، ویژگی ها و اختصاصات نبوت و در پایان صفات الهی بیان شده است. در پایان خواننده قادر خواهد بود نسبت به نظام فکری غزالی پیرامون علم النفس فلسفی و موضوعات مرتبط با آن بر اساس کتاب معارج القدس فی مدارج معرفه النفس تسلط یابد.

ابوحامد محمد غزالی، عارف و متفکر بزرگ مسلمان، شخصیتی است که آراء او در حوزه اخلاق و انسان‌شناسی، شناخته شده است. بررسی و مطالعه چیستی و مصادیق سعادت، به مثابه یکی از دغدغه‌های مشترک انسان، همواره مورد اهتمام غزالی بوده است. وی از جمله عارفانی است که در حوزه معطوف به اندیشه اسلامی، در تبیین چیستی سعادت، کوشیده است. آن عارف مسلمان، با الهام از مبانی دینی، انسان را موجودی کمال‌گرا می‌داند. به نظر غزالی، انسان‌ها برای رسیدن به سعادت و کمال، نیازمند طی مقدماتی هستند. چنین می‌نماید با توجه به آنچه وی، در مقوله چیستی سعادت گفته است، باید چیستی آن در مصادیق بارزش جستجو شود. بر این اساس، لقاء خدا و قرب به او در کنار معرفت الهی، دو مصداق برجسته سعادتند که تمامی مقدمات لازم برای حصول به آن باید به خدمت گرفته شود. بر مبنای دیدگاه غزالی، ریشه و زیرساخت اصلی چیستی و مصداق سعادت را باید از بعد انسان‌شناسی او، مورد واکاوی قرار داد. باید خاطر نشان کرد که بر اساس آموزه‌های دینی و مراتب انسان‌شناختی غزالی، سعادت حقیقی از منظر او، سعادت اخروی است؛ و او سعادت دنیوی را مقدمه‌ای برای سعادت اخروی قلمداد می‌کند. غزالی در بحث سعادت، دارای نظریه است و شناخت نظریه او درگرو توجه به چند مؤلفه است. نخست آنکه به باور او دانش حقیقی باید آنچنان مسیری را هم از حیث نظری و هم از جنبه عملی برای انسان رقم زند که به نجات و سعادت حقیقی او که سعادت اخروی است، بیانجامد. رابطه‌ی تنگاتنگ شناخت نفس و معرفت حق و شناخت دنیا و آخرت با سعادت حقیقی، مؤلفه دیگر است. بحث از ارکان مسلمانی، که به نحوی به شریعت اسلام مربوط است و پای عمل به احکام شرعی فردی و اجتماعی، در آن به میان می‌آید، مؤلفه مهم دیگری است که بسترساز سعادت اخروی است. سرانجام، توجه و آراستگی به اخلاق و فضائل انسانی، مؤلفه مهم واپسین در نظریه سعادت غزالی است. این همه را غزالی از آموزه‌های قرآنی و روایی، الهام گرفته است. از دستاوردهای جستار پیش‌رو که با روش توصیفی ـ تحلیلی سامان یافته، تأثیر و سیطره آیات و روایات بر منظومه معرفتی غزالی در نظریه سعادت است. همچنین جامعیت فکری وی نسبت به سایر فلاسفه و برخی عارفان که باعث شده موضوع سعادت را از اهمیت بیشتری برخوردار سازد غیر قابل انکار است. در کل می‌توان چنین گفت که ریشه سعادت حقیقی انسان که در قیامت تحقق می‌یابد از نظر غزالی در محبت و معرفت الهی نهفته است.

برخلاف فهم رایج درباره‌ی غزالی که او را منتقد فلسفه و عامل به محاق رفتن آن برای مدتی طولانی در شرق عالم اسلام معرفی می‌کند، امروزه، گرایشی جدید در میان غزالی‌پژوهان معاصر به وجود آمده است که، ضمن رد رویکردهای پیشین درباره‌ی غزالی، نشان می‌دهد که، با وجود انتقادات فراوان او به فیلسوفان در اثر مشهور خویش، تهافت الفلاسفه، آثار او متأثر از فلسفه‌ی سینوی و مشحون از تعالیم فلسفی‌اند و این امر شامل نظریه‌ی وی در باره‌ی شناخت عرفانی هم می‌شود. یکی از کتاب‌هایی‌که با گرایش به رویکرد فوق نگاشته شده کتاب Inspired Knowledge in Islamic Thought (Al-Ghazali's theory of mystical cognition and its Avicennian foundation) به قلم الکساندر تریگر است. تریگر، با فراهم آوردن شواهدی جدید در این کتاب، ادعا می کند که غزالی از بزرگترین مروجان فلسفه در اسلام قرون میانی بوده که با به کارگیری تعالیم فلسفی در قالبی عرفانی به صورتی زیرکانه دگرگونی‌ای عمیق در همه‌ی جنبه‌های اندیشه‌ی اسلامی، از جمله کلام و تصوف، پدید آورده است. هدف اصلی تحقیق وی یافتن ماهیت معرفت الهامی در اندیشه‌ی غزالی و چگونگی گرایش او به سنت فلسفی در این زمینه بوده است. ما با ترجمه‌ی فصول 3 و 4 و 5 و پی‌نوشتهای مربوطه‌ی این کتاب در صدد نشان دادن پایه‌های سینوی نظریه‌ی شناخت عرفانی غزالی و ارائه‌ی تصویری روشن‌تر از اندیشه‌ی این متفکر بزرگ اسلامی هستیم. علاوه بر ترجمه،‌ مقدمه‌ای تحقیقی بر آن افزوده‌ایم که هم به دیدگاه متفکران اسلامی در خصوص اندیشه‌ی عرفانی اشاره خواهد کرد و هم به محتوای کتاب و اهمیت آن خواهد پرداخت. نیز با مراجعه به استنادات نویسنده، اصل متون کلیدی را از میان آثار غزالی و ابن سینا یافته و برای مقایسه و مطابقت با متن ترجمه شده ارائه کرده‌ایم.

ترجمه ماشینی: ابوحامد محمد غزالی اگرچه عمر نسبتاً کوتاهی داشت (1111-1058)، اما خود را به عنوان یکی از مهم ترین متفکران تاریخ اسلام معرفی کرد. کتاب «عدم انسجام فیلسوفان» که پس از بیش از یک دهه سفر و تفکر زاهدانه نوشته شده، ادعا می‌کند که در حالی که فیلسوفان مسلمانی مانند ابن سینا به استدلال‌های غیرقابل انکار درباره موضوعات الهیات و متافیزیک می بالیدند، اما نتوانستند ادعاهای خود را انجام دهند. علاوه بر این، بسیاری از اظهارات آنها نمایانگر بدعت و بی ایمانی پنهان بود. علیرغم تلاش فیلسوف قرن دوازدهم ابن رشد، آثار غزالی به طور گسترده خوانده شده و تأثیرگذار است.