آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

پاسخ چند اشكال بر كتابهاي مشكاة الانوار و كيمياي سعادت كه از مؤلف سؤال شده است. اين رساله در ضمن مكاتيب فارسي غزالي به چاپ رسيده است. آغاز پاسخ مؤلف بدين صورت است: بدان كه سؤال كردن از مشكلات عرض كردن بيماري دل و علت آن است بر طبيب و جواب دادن سعي كردن است. (سيد محمود اشكوري) پرسشها اشكالاتي است بر بعضي از تاليفات غزالي و پاسخ وي بدانها و نيز فصلي كه مولف در مجلس سلطان سنجر بن ملكشاه در سال 497 گفته ونامه وزير احمد بن نظام الملك از عراق به او درباره مدرسه بغداد و پاسخ او. آغاز كتاب: هذه مسائل سئل ... چه گويد خواجه امام أجل حجة الاسلام در جواب كساني كه اعتراض كنند در بعضي از سخنها كه در كتاب مشكاة الانوار و كيمايي سعادت است. [مرعشي 32/643 مكاتيب فارسي غزالي: 12 (تصحيح مرحوم اقبال) ]

علماء درخدمت سلطان سنجربن ملكشاه اشكالاتي برمؤلف درباره برخي مباحث كتابش «مشكاة الانوار» نموده اند كه وي در اين مختصر آنها راپاسخ گفته است. پاسخ چند پرسش است پيرامون بعضي از نوشته هاي غزالي در دو كتاب وي «مشكاة الانوار» و «كيمياي سعادت» كه بعضي از دانشمنداني كه در خدمت ملكشاه سلجوقي بوده اند پرسيده و خواسته اند او را خوار كنند. (سيد احمد اشكوري) از محمد غزالي به اعتراضات و سوالات اعتراض اميزي كه جمعي از معاصران غزالي بر برخي از سخنان او در كتاب مشكوة و كيمياي سعادت وارد ساخته اند. در نسخه حاضر شماره 1202/14 مجلس شوراي اسلامي غزالي خود از زبان علماء معاصرش كه در خدمت سلطان سنجر بودند 3 سوال و اعتراض بر كتاب مشكوة و كيمياء سعادت - هر يك رابعنوان « مسئله » نقل ميكند و به تفصيل پاسخ آن را ميدهد و در پايان رساله نيز در اين باره چنين مي افزايد: شرح اين مسائل و حل اعتراضات در خود اين چند كتاب آمده است و هر كس بدانا مراجععه كند خواهد فهميد و اگر پاسخ خويش را نفهمد به هيچ روي حل مشكل را درك نخواهد كرد جز آن كه از زبان من بشنود و پاسخ خويش را دريافت كند. و سزاوار آن است كه خردمند به اين چيزها دل ندهد كه اگر سخني از اعتراض بي خردان در امان تواند بود همانا كتاب خداست كه در دلهاي مسلمانان هزاران اشكال بر آن نهفته است. تا چه رسد به سخن و نوشته ديگران. اينك فهرست اعتراضات: مسئله سئلت ما معني قولهم لا اله الا الله توحيد العوام و لا هو الا هو توحيد الخواص علي هذا الكلام اعتراضان ... مسئله سئلت ما معني قولهم الله هو النور فالنور ما يكون له شعاع و ضياء مسئله سئلت ما معني قولهم ان روح الادمي غريبة في هذا العالم و شوقها الي العالم العلوي و كيف هذا فانه يقال ان هذا من كلام النصاري ... و قد شرحنا ذلك في كتاب الاحياء و كتاب كيمياء السعاده و جواهر القرآن و غير ذلك من الكتب غزالي در آغاز طرح اين مسائل وجواب به آنها مقدمه علمي و دقيقي ميآورد و در اين مقدمه چهل را بيماري قلبي و علماء را به منزلت پزشكان ميداند و اين بيماران را به چهار گروه تقسيم ميكند. آغاز كتاب: بسمله هذه صورت سوالات سالها العلماء الذين في خدمة السلطان سنجربن ملكشاه من الفاضل محمد بن محمد الغزالي حسدا ... . و هذا آغاز سوال: ما يقول حجة الاسلام في جواب جمع يعترضون عليه في بعض كلمات اودعها في كتاب المشكوة والكيميا ... فربما قيل ان هذا شبيه كلام الفلاسفه آغاز جواب: و الجواب هذا لا يخفي ان السوال عن العالم و عرض المشكلات عليه كعرض مرض القلب ... و اجابه هذا العالم كسعي الطبيب و استعجال الشفاء انجام كتاب: عن غيره من الكلام محال و من يك ذافم مرمريض يجد مراً به الماء الزلالا و الله اعلم بحقايق الامور.

يكي از دوستان غزالي به او مي گويد كه بعضي از علما منكر علم غيبي و لدني هستند و مي گويند علوم منحصر در علوم رسميه مي باشد، غزالي در پاسخ آنها اين رساله را در پنج فصل نگاشته است. (سيد محمود مرعشي) از غزالي دانسته شده. آغاز كتاب: الحمدلله الذي زين خواص عبيده بنور الولاية ... اما بعد اعانک الله ان واحدا من اصدقائنا حکي عن بعض العلماء انکر علم الغيب الذي نعتمد عليه انجام كتاب: و شرائط التفکر مختصرها في رسالة اخري اذ بيان التفکر کيفية و حقيقه امر مهم يحتاج الي زيادة شرح بعون الله تعالي و الان نختم هذه الرسالة فان في هذه الکلمات کفاية لاهلها و من لم يجعل الله له نوراً فماله من نور تم [مؤلفات الغزالي 417؛ مرعشي 29/183؛ ريحانة الأدب 4/239؛ كشف الظنون 1/887؛ كتابخانه ملك 7/477 و 9/239؛ فهرست سپهسالار 5/330؛ الهيات تهران ص 339؛ چهل ستون ص 387؛ فيلم دانشگاه 1/415 و 1/563؛ اصغر مهدوي 2/124؛ كتابخانه نوربخش 2/250شرح حديث هل رأيت رجلاً] شرح و حواشي: انتخاب تحقيق العلم اللدني (-)

این کتاب از مشهورترین کتب عرفانی و دینی به‌ شمار می‌رود که از لحاظ فصاحت کلام، سلاست انشا و خالی بودن از تکلف و تصنع کمتر نظیر دارد. "کیمیای سعادت" از "ابو حامد امام محمد غزالی طوسی" شاهکاری است در حوزه ی اخلاق زندگی که در آخرین سال های سده ی پنجم هجری به فارسی نگارش شده است. این اثر گرانبها که یکی از نمونه های درخشان نثر فارسی به حساب می آید، چکیده ای است از کتابی با دو برابر حجم حاضر که "امام محمد غزالی" آن را تحت عنوان "احیاءالعلوم" به زبان عربی تالیف نموده است. البته با توجه به مطالب مهم عرفانی، اخلاقی و انسان شناختی موجود در "کیمیای سعادت"، این اثر بیشتر از اینکه چکیده ی کتاب قبلی تلقی شود، نسخه ی فارسی و گلچین شده ی آن به حساب می آید. نثر "امام محمد غزالی" فصیح و دقیق است و این سبب شده تا کمتر نویسنده ای بتواند از حیث سلاست متن و در عین حال غنا و دقت نگارشی، با وی رقابت کند. نثر به کار رفته در این کتاب، نثر صوفیه است که از ویژگی های آن می توان به جلوه ی آهنگین و موسیقیایی متن در کنار عنصرهای جناس، سجع و تکرار اشاره کرد. این ساختارهای موزون و آرایش های هجایی منظم، تشبیهات و تمثیل های "امام محمد غزالی" را در نثری که بوی شاعرانگی دارد به خواننده منتقل می کند. بیان آهنگین و نظم وار مطلب سنگین فقهی و فلسفی، نفوذ آن را در مخاطب بیشتر می کند و حسی خوشایند را از تجربه ی مطالعه ی "کیمیای سعادت" به دست می دهد. این اثر ارزنده ی ادبی که مضامین خود شناسی، خداشناسی و دنیا و آخرت شناسی را مورد بررسی قرار داده، این بار با مقدمه و تصحیح "بهاءالدین خرمشاهی" در اختیار خوانندگان قرار گرفته تا با توضیحات مختصر بعضی از واژگان دشوار و ارائه ی معنای آیات و احادیث، خوانش آن برای مخاطبان راحت تر گردد.

یکی از موضوعات مورد مناقشه بین متکلمان، شناخت اولین واجب بر مکلف بوده است. متکلمان معتزلی و اشعری معرفت نسبت به خداوند از طریق استدلال را اولین واجب می‌دانستند. دلیل آن را گروهی عقلی و گروهی سمعی برمی‌شمردند؛ هرچند در اصل موضوع با یکدیگر نزاعی نداشتند. با این رویکرد، فاصله ایمان تا کفر بر اساس علم و یا جهل نسبت به خداوند رقم می‌خورد. به‌طوری که عالِم به خداوند، مومن و جاهل به خداوند، کافر تلقی می‌گردید. غزالی متکلم قرن پنجم هجری با این اندیشه به مخالفت برخاست. او علم و جهل نسبت به خداوند از طریق استدلال را از دایره ایمان و کفر خارج ساخت. در این راستا غوطه‌ور شدن در علم کلام را جز در مواردی محدود، حرام اعلام کرد و ایمان را از معرفت جدا دانست. او با این رویکرد عوام مردم را به تقلید و تسلیم در اعتقادات امر نمود و سرپیچی از آن را مشمول مجازات دانست. این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی اندیشه غزالی پیرامون وجوب نظر و استدلال در معرفت به خداوند را مورد واکاوی قرار داده و معتقد است غزالی ارائه استدلال بر اصول اعتقادی را بر مکلف واجب ندانسته و تقلید در اعتقاد و پیامدهای آن را مورد حمایت قرار داده است.

کتاب «آزادی و رازدانی» پرسشی دشوار را پیش کشیده است: دین‌ورزان چگونه می‌توانند آزادی را گسترش دهند؟ پاسخ را اگر به زبان آیزایا برلین برگردانیم آنان می‌توانند در گسترش آزادی درونی (مثبت) نقش بسیار داشته باشند. ولی برای گسترش این آزادی نمی‌توان از دستور و اجبار بهره گرفت چون آزادی بیرونی (منفی) را بر باد خواهد داد. راه این کار، تربیت است و اگر این راه درست پی گرفته شود پنجره‌ای به سوی آزادی معنوی خواهد گشود. آزادی معنوی، گشودن چشم جان و دیدن جهان ملکوت است- جهانی که پیامبران دیده بودند و بدان فراخوانده بودند. غزالی راه رسیدن به این حالت را در تربیت صوفیانه می‌دید. چنین تربیتی اگر به سرانجام برساند هم آزادی معنوی را برای صوفی به بار خواهد آورد هم به گسترش آزادی بیرونی کمک خواهد کرد چراکه بنیاد آن بر بردباری است- بردباری‌ای که ریشه در نظریه‌ی ترازهای حقیقت دارد و باور به پلکانی‌بودن شناخت حقیقت.