آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

از اصل نگارش کتاب کلام و جامعه ربع قرن می گذرد و بعد از انتشار در زمان کوتاهی جزو منابع مهم و کتاب های مرجع در این حیطه در زبان آلمانی شد. پیشنهاد ترجمه این کتاب از سوی دانشگاه ادیان و مذاهب صورت گرفت. کتاب از چند جهت حائز اهمیت است. نخست از حیث محتوا به این دلیل که پرداختن نسبتا جامعی به بحث کلام به خصوص در سده های دوم و سوم هجری دارد که سده های شکل گیری نحله های کلام در عالم اسلام است. دوم از حیث تتبع بسیار گسترده ای که نویسنده داشته است. او در مقدمه اصلی کتاب اشاره می کند که تقریبا کل کتاب را یک نفره نوشته که بسیار اعجاب آور است. فان اس برای نگارش این کتاب از سوی دانشگاه ۱۰ سال مرخصی می گیرد و از طرف آنجا پشتیبانی شده است. فان اس در نگارش ۶ جلد کتاب که ۴ هزار صفحه است و ۴ جلد آن متن و ۲ جلد قطعاتی از متون کلامی به همراه پاورقی و حاشیه است به بیش از ۵۱۴۲ منبع رجوع کرده است. او در تحقیقاتش دقت فوق العاده ای دارد و پاورقی های این کتاب گنج برای کار بعدی است. اما غیر از این تلاش همراه با جست وجوی سنگین و نگارش پرزحمت، رویکرد فان اس به موضوعات حائز اهمیت است. اولا فان اس تلاش کرده در ۳ جلد نخست و نیمی از جلد چهارم به شیوه تاریخی بحث کند ثانیا کوشیده در بحث از یک مبحث کلامی در حد نسبت دادن یک رای کلی به یک جماعت بزرگ نباشد بلکه سعی کرده به دقت آرای متکلمان را جزء به جزء و با نسبت دادن به خود آنها بیان کند. از نیمه جلد چهارم به بعد فان اس علاوه بر رویکرد تاریخی، یک رهیافت نظام مند اتخاذ می کند که حدود سیصد و اندی صفحه است. در این صفحات او در مقام جمع بندی از بحث مفصل تاریخی خود به شکلی موضوعی بحث می کند و نتایجی که از تتبع تاریخی فوق اخذ کرده، ارایه می کند. این جمع میان دو رویکرد، یکی از نقاط حائز اهمیت کتاب کلام و جامعه است.

هانس-گئورگ گادامر (زادهٔ ۱۱ فوریه ۱۹۰۰ – درگذشتهٔ ۱۳ مارس ۲۰۰۲) فیلسوف برجستهٔ آلمانی در سنت قاره‌ای و نویسندهٔ اثر مشهور حقیقت و روش (۱۹۶۰) بود. گادامر در ماربورگ به دنیا آمد. پدرش شیمیدان بود. او بعدها در فرایبورگ با هایدگر آشنا شد. در آن زمان هایدگر دانشجو بود و هنوز به سمت استادی دانشگاه درنیامده بود. گادامر از پیشگامان هرمنوتیک فلسفی است. آن زمان که شلایرماخر به شیوه‌ای تأثیر گرفته از کانت رسالت هرمنوتیک را از تعیین دستورالعمل‌هایی برای فهم به کشف شرایط عامی که اساساً فهم را امکان‌پذیر می‌سازد تغییر داد تصوری تازه از هرمنوتیک حاصل شد. گادامر هرمنوتیک را فلسفی کرد و آن را به کمال رساند. او آن را از نظریه ادبی جدا کرد. اگر نظریه ادبی را به قاعده درآوردن تاویل به مفهومی عام از ادبیات باشد در این صورت هرمنوتیک گادامر نظری یا نظرپردازانه نیست.

چکیده (فارسی): با وجود طرح اصل جهت کافی از جانب لایب نیتس در طول تاریخ فلسفه و همینطور شهرت استناد آن به این فیلسوف بزرگ، پرواضح است که اهمیت این اصل در افق اندیش? هایدگر روشن می گردد. از این رو تحقیق حاضر، بطور خاص، به بررسی تحلیل هایدگر از این اصل بنیادین می پردازد. از نظر هایدگر این اصل می تواند تحت دو صورت بندی بیان شود: اول، چرایی طرح اصل جهت کافی از جانب لایب نیتس و به تبع آن ذات متافیزیک دوران جدید را آشکار می کند؛ دوم، دلیل توجه هایدگر به این اصل و از این طریق، رابطه آن با هستی شناسی بنیادین را مشخص می سازد. واژگان کلیدی: اصل جهت کافی – بنیاد – علت – وجود – استعلا – لوگوس

چکیده (فارسی): استدلال اخلاقی بر وجود خداوند در دوران جدید اهمیت یافته است. در این دوران، اعتبار پنج طریق آکویناس برای اثبات وجود خدا مورد تردید قرار گرفته است و خداباوران ترجیح داده اند براهینی ملموس تر و محسوس تر بر وجود خداوند ارائه کنند. افزون بر این، با خاتمه ی قرون وسطی، مبانی اخلاق دینی متزلزل شد و بسیاری از اندیشمندان بر آن شدند که مبانیِ عقلانیِ موجه و مستقلی برای اخلاق در نظر گیرند. با این حال، برخی متفکران، از طرق مختلف، بر مبانی الهیاتی اخلاق تأکید می کنند. برخی واقعیت اخلاقیات را بدون در نظر گرفتن نیرویی متعالی و آگاه که به احکامی آفاقی و جاودانی فرمان دهد قابل دفاع نمی دانند. برخی دیگر، مانند ایمانوئل کانت، وجود خدا را ضامن آزادی و سعادت انسان در انجام افعال اخلاقی در جهانی می دانند که جز با در نظر گرفتن روند علّیِ حوادث فهم نمی شود. برخی نیز بر سرشت الهیاتیِ الزام اخلاقی تأکید می کنند و برآن اند که بی توجهی به این سرشت، موجب تزلزل عقلانیِ نظریه های اخلاقیِ جدید شده است. در این رساله، پس از بررسی ارتباط استدلال های اخلاقی بر وجود خدا با نظریه ی امر الهی در اخلاق، صورت هایی از هر دو گونه استدلال بر وجود خدا طرح، تحلیل و نقد می شود. نتیجه ی رساله دربرگیرنده ی بازنگری در نظریه ی امر الهی، ارزیابی انتقادی استدلال اخلاقی بر وجود خداوند و بیان نکاتی سنجشگرانه در زمینه ی ارتباط خداباوری و اخلاق است.

رساله حاضر،متمرکزبرتفسیرمسأله تناهی دراندیشه متقدمِ هایدگراست،به نحوی که بتوان این مسأله رادرنسبت با «افقِ استعلایی»درهستی‌شناسی ِبنیادین، به فهم درآورد. تناهی بدین معنا، به مثابه قوام بنیادینِ نحوه خاصِ وجود انسان، باید از تناهی‌ای که در تقابل با امر نامتناهی به هر موجودی تعلق می‌گیرد، متمایز گردد تا بتوان از این طریق، نسبتِ ذاتیِ تناهیِ وجود انسان را با نحوه وجود او به مثابه «فهمِ وجود» به دست آورد. پیوستگیِ ذاتی میان تناهیِ دازاین با فهم وجود، مفهوم تناهی را به مثابه «تناهیِ استعلایی»، در افقِ استعلاییِ تقدمِ فهمِ وجود بر مواجهه با موجودات قرار می‌دهد و بدین ترتیب، جایگاه تناهی تنها در نسبت با امکان ظهور موجود بما هو موجود، یعنی امکان مواجهه به نحو مطلق احراز می‌گردد. برای احراز این جایگاه، در نوشتار حاضر، امکان و ضرورتِ چیزی چون تناهیِ استعلایی نخست از دریچه مسأله مواجهه و ضوابط پدیدارشناسانه آن، به مثابه بنیاد روی‌آورندگی ملاحظه شده است؛ سپس همین بنیاد به مثابه زمانمندیِ دازاین، از حیث حرکت و امکانِ درونیِ آن، همچون ذاتِ زمانمندی تفسیر گردیده، و در نهایت، حرکت زمانمندی نیز به مثابه فهم وجود، یعنی تعالیِ دازاین از موجود به سوی وجود، با تناهیِ استعلایی اینهمان دانسته شده است. از این طریق، مسأله تناهی، با بنیانگذاریِ هستی‌شناسی، یعنی امکان و ضرورتِ هستی‌شناسیِ بنیادین به گونه‌ای پیوند می‌یابد که می‌توان در پرتوِ آن، ضابطه‌ای برای فهمِ کل مسیر فکریِ هایدگر به دست داد.

چکیده (فارسی): در این رساله سعی شده است ’حقیقت علم‘ از منظر دو فیلسوف بزرگ غرب و عالم اسلام یعنی هوسرل و صدرالمتألهین مورد مقایسه و تطبیق قرار گیرد. به جهت پیچیدگی این مسأله، فیلسوفان غربی بحث را به منشأ معلومات کشاندند. گویی در نظر آنان با روشن شدن منشأ و خاستگاه علم، بالطبع حقیقت علم نیز در ضمنِ حصول خود علم روشن می شود. فلاسف? اسلامی پس از تعریف علم و اثبات وجود ذهنی، ذات علم را حقیقت ذات الاضافه دانستند یعنی علم کیفیتی است که دارای اضافه است. در فلسف? غرب، نیز اصطلاح حیث التفاتی که اول بار برنتانو آن را صراحتاً اعلام کرد، بیانگر حقیقت علم است که رابط? میان فاعل شناسا و متعلق شناساست. هوسرل که شاگرد برنتانو بود برای توضیح ماهیت و چیستی علم از آن اصطلاح استفاده کرد. به نظر می رسد در این مسأل? مهم فلسفی که از قدیم مورد بحث متفکران در نحله های مختلف فلسفی بوده است، می توان به وجود تشابهات و توازی فکری میان صاحب نظران غرب و شرق پی برد. در این باره بخصوص بین هوسرل و صدرالمتألهین این انطباق و تشابه دیده می شود. هوسرل با طرح حیث التفاتی آگاهی حقیقت علم را توصیف می کند و صدرالمتألهین با اصطلاح انشاء نفس پرده از حقیقت علم بر می دارد. با وجود این که دو فیلسوف مورد نظر ما وابسته به دو فرهنگ و سنت فلسفی مختلف بوده و مبادی و مقاصد و غایت های متفاوتی نیز دارند، اما در این مسأله پس از مقایسه و مقارن? همراه با تحلیل ، روشن می شود که از نظر صورت بحث فلسفی در یک راستا اندیشیده اند و دارای تشابهات در این مسأل? فلسفی هستند.

هدف از این رساله، پرداختن به موضوعات مطرح در یکی از مهم‌ترین و شناخته‌شده‌ترین مباحثات فلسفی معاصر میان گادامر و هابرماس، دوفیلسوف نام‌آور آلمانی، درباب یکی از رهیافت‌های پرآوازه قرن بیستم، یعنی هرمنوتیک فلسفی است. مباحثه‌ای که در سال 1976م. از سوی هابرماس آغاز شد و تا چند سال، دست‌کم برخی نوشته‌های هر دوی این متفکران را تحت تأثیر خود قرار داد. در جریان این مباحثه، برخی محورهای اساسی هرمنوتیک فلسفی از جانب هابرماس به نقد گذارده شده و گادامر نیز در پاسخ به این انتقادات، مجال آن را یافت تا ابعاد متفاوت اندیشه خود در باب «هرمنوتیک فلسفی» را بیش از پیش آشکار کند. این محورهای اساسی عبارت‌اند از: موضع هرمنوتیک فلسفی در قبال عینیت‌گرایی و مکتب تحصلی، مسأله سنت و حجیت و همچنین تعریف و جایگاه زبان و سرانجام مسأله همه‌شمولی یا کلیت هرمنوتیک فلسفی. این رساله در فصل‌های مختلف خود می‌کوشد با بررسی دیدگاه هرمنوتیک فلسفی درباب هریک از موضوعات فوق و سپس طرح نظرات و انتقادات هابرماس به دیدگاه‌های هرمنوتیک فلسفی و سرانجام پاسخ گادامر به این انتقادات، زوایای مختلف مباحثه‌ای را مورد بررسی قرار ‌دهد که به دلیل تنوع موضوعات و گستردگی دامنه آن، به جز فلسفه،‌ در رشته‌های دیگر علوم انسانی نیز مورد توجه متفکرین قرار گرفته است. در پایان با نگاهی اجمالی به نقدها و پاسخ‌های دو متفکر، بیش از هرچیز به اختلاف منظر، غایت و رهیافت دو فیلسوف، تعارض‌های موجود در مدعا و نظرات طرح شده از جانب هابرماس و همچنین تأثیرات آشکار این مواجهه بر اندیشه او اشاره شده است. اگرچه از طرح این پرسش از هرمنوتیک فلسفی نیز غفلت نشده است که حال که این نگرش مدعی است به نحوی درخور به پیوند میان نظر و عمل، توجه داشته است، شاید باید قادر باشد به پرسش‌های فراوانی درباب طریق زندگی نیک نیز پاسخ دهد؛ هرچند اساساً نحوه طرح اصیل این پرسش‌ها در هرمنوتیک فلسفی و همچنین این‌که آیا پاسخ به چنین پرسش هایی اصولاً باید در حوزه این نگرش یافت شوند یا خیر، خود موضوع پژوهش دیگری است.

آیا علم یکسره رها از ارزش‌ها است؟ در این رساله تلاش ما بر این بوده است که به موازات و بر اساس تغییر نگرش‌مان به علم، پاسخی منفی به این پرسش ارائه کنیم. برای این منظور، بحث خود را با پاسخ مثبت پوزیتیویسم منطقی به این پرسش شروع کرده و در طول مسیر به پاسخ منفی نزدیک شده‌ایم. پاسخ مثبت مذکور با نگریستن به علم به دیده مجموعه‌ای از گزاره‌ها، دستکم بر دو پیش‌فرض و مبنای فلسفی استوار است. یکی «دوگانگی واقعیت و ارزش» و دیگری نگاه انباشتی و پیوسته به تاریخ علم. بنابراین مسیر پاسخ رساله به پرسش مذکور از نقادی این دو گذشته است. سپس تلاش شده است تا از ایده «علم مثابه مجموعه‌ای از گزاره‌ها» فراتر رفته و در آن به دیده گونه‌ای رخداد انسانی نگریسته شود. این چرخش نگرش، زمینه فلسفی لازم را برای تأکید بر گران‌باری علم از ارزش‌ها و تدقیق معنای آن فراهم ساخت. واژگان کلیدی: رهایی ارزشی علم، دوگانگی واقعیت و ارزش، تحویل‌گرایی،ارزش‌های معرفتی، ارزش‌های غیرمعرفتی.