آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

ایمانوئل کانت در نقد نیروی حکم عملکرد منطقی حکم ذوقی را بر حسب مؤلفه‌های کیفیّت، کمیّت، نسبت و جهت صورت‌بندی کرده است. وی در تبیین کیفیّت حکم ذوقی، خرسندی و ناخرسندیِ بی‌علقه را متعلق قوۀ ذوق معرفی می‌کند و از این حیث امر زیبا و حکم مربوط به آن را از خوشایندی علقه‌مند حاصل از مطبوع و خیر متمایز می‌سازد. با وجود اینکه کانت معنای علقه را در حوزۀ نقد عملی تبیین کرده است، لیکن در نقد سوم، علقه را «خرسندی از وجود متعلق» تعریف می‌نماید. چنین تعریفی هرگونه امکان ارتباط خرسندی حاصل از امر زیبا با قوۀ میل را نفی می‌کند. با این حال، وی در بندهای 41 و 42 نقد سوم، امکان «علقۀ تجربی و ذهنی به امر زیبا» را مطرح می‌سازد. تمایل به تکرار مواجهه با امر هنری و نیز زیبایی طبیعت از سویی، و احساس خرسندی بی‌علقه نسبت به وجود متعلق از سوی دیگر، تناقضی ظاهری در نسبت علقه با امر زیبا پدید می‌آورد. پژوهش پیش رو در نظر دارد با تشریح معنای علقه و توجه به فرآیند داوری حکم ذوقی، پیچیدگی احتمالی در قرائت تعریف کانت از «علقه» و امکان پیوند آن با امر زیبا در زیباشناسی وی را رفع کند یا دست‌کم روشن‌تر سازد.

عمده مباحث این درسگفتار کانت می باشد، اما جلسات پایانی مباحثی هم از فیشته، شلینگ و هگل هم مطرح می شود.

در این رساله می‌کوشیم اشکال صورت‌گرایی را به عنوان محوری‌ترین نقد به اخلاق کانتی، نخست تقریر و سپس امکان ارائه‌ی پاسخ به آن را بررسی کنیم. در فصل اول ضمن تشریح مبانی نظری لازم برای ورود به مسئله، دفاعیه‌های مختلفی را که به منظور حل این چالش پدید آمده‌اند ارزیابی می‌کنیم و نشان می‌دهیم که چرا آنها برای حل این معضل ناکارآمد هستند. در جمع‌بندی ضمن بیان تمایز رویکرد خود از دیگر رویکردها، راهکار خود برای حل مسئله را به اختصار معرفی می‌کنیم. در فصل دوم به تقریر نقد هگل - به عنوان یکی از مهم‌ترین فیلسوفانی که نقد صورت‌گرایی به اخلاق کانت را صورت‌بندی کرد- به تفصیل و از دل آثار مختلفش می‌پردازیم و در این مسیر، مفاهیم و جان‌مایه‌های اساسی نقد هگل را شناسایی می‌کنیم. بررسی نقادانه‌ای که ما را به استعلایی بودن مفهوم آزادی و از خود و از جهان بیگانگی به عنوان دو معضل اصلیِ شناسایی شده توسط هگل رهنمون می‌شود. معضلی که پژوهش ما می‌کوشد از طریق راهکاری دو بخشی در فصل سوم و چهارم به آنها پاسخ دهد. در فصل سوم می‌کوشیم اشکال نخست -استعلایی بودن مفهوم آزادی- را از طریق رجوع به آثار تاریخی کانت تعدیل کنیم و نشان دهیم کانت دغدغه‌ی زمینه‌های انضمامی‌ای که مفهوم آزادی در تضارب با آنها سر برمی‌اورد را داشت و به تفسیر یکسر استعلایی از مفهوم آزادی اکتفا نکرد. در فصل چهارم تلاش می‌کنیم پاسخی برای اشکال دوم -بیگانگی با خود و جهان- فراهم آوریم. این پاسخ‌ را از طریق تأکید بر مضامینی مستدل می‌کنیم که کانت در کتاب دین در چهارچوب عقل صرف به آنها پرداخت و مدعی می‌شویم که انسان‌شناسی دینی و دیگر مولفه‌های دینی اندیشه‌ی کانت، با شاکله‌سازی برای اخلاق، موجب می‌شوند تا اخلاق کانت از صورتِ عقلیِ محض خارج شود و بتواند فاعل و فعل اخلاقی را در مسیری انضمامی‌تر شناسایی و صورت‌بندی کند. در بخش نتیجه‌گیری کفایت این پاسخ را به محک نقد و ارزیابی می‌گذاریم و نشان می‌دهیم که این راه‌حل می‌تواند چه دشواری‌هایی را از پیش‌روی اخلاق کانت بر‌دارد و چه نقدهایی را بی‌پاسخ باقی می‌گذارد و چه چشم‌اندازی برای حل مسئله می‌گشاید.

از اساسی ترین و پیچیده ترین مباحث فلسفه کانت ، در بخش نظری که در کتاب نقد عقل محض مطرح شده است، بحث استنتاج استعلایی است. این بخش به بحث از جواز بکارگیری از مقولات می پردازد.آیا ما مجاز به بکارگیری مقولات هستیم؟ پاسخ مثبت کانت به این سوال ، در فصل استنتاج استعلایی در دو تحریر بیان می شود. مقولات ،اصل اساسی برای تجربه کردن است، و تجربه حسی از انطباعات متعدد تشکیل شده است. استنتاج استعلایی شالوده بحث دیالکتیک استعلایی است. چرا که مغالطات عقل محض به کاربرد ناروای مقولات بر می گردد.تحریر اول به استنتاج ذهنی و عینی می پردازد. در تحریر دوم صرفا به استنتاج عینی می پردازد.آیا کانت تبیینی روانشناختانه از استنتاج بیان می دارد ؟ اگر چه بعضی از ناقدان ، سعی بر این دارند که تبیین کانت را به نحو روانشناختی تلقی کنند . اما خود کانت به صراحت در نقد عقل محض پاسخ منفی به این امر می دهد و دلیل حذف استنتاج ذهنی از تحریر دوم را نه به جهت روانشناختی بودن آن، بلکه به جهت وجود ایده های غیرنقدی در آن تحریر می داند.

بحث معرفت شناسی در طول تاریخ فلسفه ذهن بسیاری از متفکران را به خود معطوف داشته است، کانت و صدرا از جمله فلاسفه ای هستند که به بررسی نحوة برقراری ارتباط میان انسان و جهان خارج پرداختند و علی رغم همة تفاوتهایی که در موضع، موضوع و نتایج بحث آنها وجود دارد در دو مسئله به یکدیگر نزدیک می شوند؛ یکی نقش فعّال انسان در شناسایی و دیگری توجه به برقراری ارتباط میان حس، خیال وعقل. این مقاله ضمن آگاهی از تفاوت لوازم و خاستگاه بحث این دو فیلسوف بر آن است که با مشاهدة نظریة انشاء و تألیف در آینه یکدیگر بستر مناسبی فراهم آورد تا زوایای پنهان این دو نظریه روشن تر گردد و به دو سوال اصلی یعنی نقش انسان در عمل شناسایی و ارتباط حس و خیال و عقل در فرآیند شناخت پاسخ داده شود. بر این اساس مقاله ای در سه بخش تنظیم شد؛ در بخش نخست به بررسی دیدگاه اسلاف ملاصدرا و کانت پرداختیم تا فضای فکری و خاستگاه نظریات مشخص شود. در بخش دوم به تبیین نظریة تألیف و انشاء پرداختیم و در نهایت در بخش پایانی به تعدادی از نتایج این دو نظریه اشاره شد. این رساله بر اساس روش کتابخانه ای و با بهره گیری از کلید واژه هایی نظیر صدرای شیرازی، ایمانوئل کانت، معرفت شناسی، استنتاج استعلایی ، علم، نفس و... انجام شده است.