آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

امام فخر، محمدبن‌عمربن‌الحسین رازی (606-543 ه) متفکر معروف مسلمانان است . شهرت او بیشتر در نقد و تشکیکات وی می‌باشد و کمتر فیلسوف اسلامی است که در آثار خود ذکری از او ننموده باشد. آنچه که در کتب فلسفی عمدتا از فخر نقل می‌شود، شباهت و تشکلات او بر مسائل فلسفی است . و پاسخهایی به این شبهات داده می‌شود که گاه فخر در کتب خود، آن پاسخها را طرح و رد نموده است . این رساله در صدد یافتن نظرات خاص فلسفی فخررازی از کتب متعدد او می‌باشد، هر چند گاه در مسئله واحد، نظرات متفاوتی در کتب مختلف او به چشم می‌خورد. عمده شباهتی که از فخررازی در کتب فلسفی نقل می‌شود در حیطه مباحث علم و علاوه بر اینها در دیگر مسائل فلسفی نیز او نظراتی خاص دارد. در مبحث علم دیدگاههای خاص فخررازی را می‌توان بدین گونه برشمرد: -1 حقیقت علم اضافه‌ای مخصوص است بین عالم و معلوم، که اگر معلوم، وجود خارجی نداشته باشد، صورتی از آن در نزد عالم مرتسم می‌شود و نسبتی بین عالم و صورت معلوم محقق می‌شود. علم، اضافه بین صورت معلوم و عالم است نه خود صورت معلوم. -2 اتحاد عاقل و معقول حتی در مورد تعقل ذات نیز باطل است . -3 علم دو نوع است علم بالقوه و علم بالفعل به طریق تفصیل. علم بسیط وجود ندارد. همچنین در مورد اینکه علم به معلول، موجب علم به علت نیست ، فخررازی تقریری خاص دارد که قبل از او اینگونه طرح نگشته است . در مبحث علیت ، طرح شبهات فخررازی معروف است . البته او قائل به شبهات نبوده و بدانها، هر چند گاهی ضعیف ، پاسخ می‌دهد. اما طرح شبهات و پرورش بسیاری از آنها از خود اوست . مباحث دیگر علیت که فخررازی در مورد آنها نظر خاص دارد بدینقرار است : -1 انتساب معلولهای کثیر به علت واحد صحیح است . به عبارت دیگر قاعده‌الواحد باطل است . -2 هر چند حصول معلول، هنگام حصول علت ، واجب است ، عالم حادث می‌باشد. -3 موجود بسیط می‌تواند فاعل و قابل باشد. مبحث سوم در نظرات خاص فلسفی فخر این است که از نظری بی‌معنا است و تصورات همه بدیهی‌اند. مبحث چهارم در مورد رابطه وجود و ماهیت حق تعالی می‌باشد. که فخررازی بر خلاف نظر حکما قائل به زیادت وجود بر ماهیت حق تعالی است .

‫خدای سبحان سنت هدایت را جهت اتمام حجت بر بندگانش قرار داذه است و حتی در قرآن مجید نیز آن را مورد توجه وتاکید قرار داده است . در ارزش هدایت همین بس که قرآن هدف ازارسال رسل وانزال کتب آسمانی را همان هدایت قرار داده است «اُنزِلَ فیِهِ القُرآن هدی ً لِلنّا سِ» وبالاتر اینکه خداوند ذات پاک خود را به عنوان نور و هادی نامیده است. با توجه به محتوای هدایت و آثار آن و ضدیت آن با ضلالت میتوانیم مسئله ی هدایت را در رأس همه ی ارزش ها بدانیم چرا که همه ی ارزش ها در پرتو انوار آن تحقق می یابدو کرامت کامل انسان در راستای آن به دست می آید . روایتی دراین باره از امام صادق (ع) وجود داردحضرت درباره ی آیه ی شریفه ی«مَن قَتَلَ نَفساً بِغَیرِ نَفسٍ فَکَأنَّما قَتَلَ النّاسَ جَمیِعا وَمَن أَحیاها فَکَأَنَّما أَحیَاالنّاسَ جَمِیعاً مائده/32هر کس انسانی را بدون ارتکاب قتل یا فساد در روی زمین بکشد چنان است که گویی همه ی انسانها را کشته و هر کس انسانی را از مرگ رهایی بخشد چنان است که گویی همه ی انسانها را نجات داده است فرمودند:یعنی هرگاه موجب گمراهی انسانی شوداو را کشته است واگر او رااز گمراهی به سوی هدایت بکشاند گویی همه ی مردم را زنده کرده است.ودر نقل دیگری فرمودند این تأویل أعظم آیه است. هدایت به معنای راهنمایی و ارشاد توأم با لطف ومهربانی است ضلالت نیز به معنای نبود هدایت و فقدان آن است و معنای آن متضمن نوعی تحیر و سرگردانی و گسستن از راه و غیبت از مقصود است .هدایت انواع و اقسامی دارد :هدایت عامه وهدایت خاصه ؛هدایت عامه دلالت به سوی کمال خاصی است که هر موجوذی ذاتاً میل و کششی درونی به سوی این مقصد واین کمال وجودی دارد وشامل تمام جانداران میشود. هدایت خاصه فقط شامل انسان است وبه این معناست که انسان از همان ابتدای وجود راه سعادت و شقاوت خود را تشخیص میدهد.چون مجهز به سلاح فطرت است که او را در تشخیص خیر و شرّ و حسن و قبح یاری میکند. در هدایت تشریعی نیز خداوند پیامبران و کتابهای آسمانی را برای هدایت انسان میفرستد. آیات قرآن در ارتباط با هدایت وضلالت چند دسته اند دسته ای هستند که هدایت را منحصر به اراده ی خدا میدانند و فقط به خود خدا نسبت میدهند اینجاست که عده ای از مفسران نظير فخررازی شبهه ی جبر وسلب اختیار از انسانها را مطرح میکنند اما دسته ای دیگر از آیات هستند که خود انسان و اراده ی اورا در امر هدایت و ضلالت موثر میدانند. فخررازی که برداشت جبر از آیات هدایت و ضلالت کرده است نظریه ای را با عنوان «خلق شدن هدایت از سوی خدا و نقش نداشتن انسان در هدایت و ضلالت» مطرح میکند.اما نظریه او با نص بسیاری از آیات قرآن مخالف است که در آنها اراده ی انسان به عنوان پذیرنده ویا رد کننده ی هدایت ملاک امر هدایت وضلالت میباشدهمچنین با پذیرفتن این نظریه دیگر تکلیف و حساب و جزا معنایی پیدا نمی کند و خداوند عادل تر آن است که خود کاری را انجام دهد و دیگری را مواخذه و محاسبه نماید. اما نظر معتزله در تفویض امور به انسان نیزعلاوه بر اينكه باعث شرک در خالقیت شده با ظاهر بسیاری از آیات بلکه صریح برخی از آنها که هدایت را به خداوند منسوب میدانند مخالف است. هدایت و ضلالت انسان عوامل وزمینه هایی را دارد عواملی از قبیل ایمان ،توبه، شرح صدر و ...مسیر رسیدن انسان را به هدایت هموار میکنندوظلم وشرک و قساوت قلب و.. نیزعوامل ضلالت انسان از دیدگاه قرآن هستند. قرآن کریم برای هدایت انسان آثاری از قبیل آمرزش گناهان ،نفی خوف و حزن،دستیابی به سلامت و...را بیان میکند .و پلیدی، ضرر و زیان و اهانت از سوی خداوندو... پیامد هایی هستند که بر ضلالت انسا ن مترتب میشود.

چکیده ماشینی: گرچه موضوع زمان در فلسفه ارسطو به بررسی امور طبیعی تعلق دارد، اما در قرون وسطی به دلیل ارتباط با علم الوهیت، اهمیت فلسفی بیشتری در میان متکلمان و فیلسوفان مسلمان پیدا کرد. اکثریت فلاسفه آن را به عنوان دلیلی برای اثبات قدمت جهان پذیرفتند، در حالی که متکلمان در وهله اول وجود آن را انکار کردند تا مانعی برای استنباط آنها از وجود خدا نشود. در مورد فخرالدین رازی، وی نیازی به تصدیق وجود زمان نمی‌دید، اما در مورد واقعیت آن به گونه‌ای متفاوت از آنچه مشائیان می‌پذیرفتند، می‌اندیشید. در این پژوهش خواهیم دید که رازی در برداشت خود از زمان چگونه با اقرار به وجود آن و بیان اینکه جهان از یک سو وجود دارد و چگونه احساس زمان و حرکت را در هم آمیخته است، بدون اینکه وجود آن را به حرکت نسبت دهد. همانطور که مشائیان از سوی دیگر چنین کردند.

جریان های فکری مختلفی در جهان اسلام قرآن کریم را کانون توجه خویش قرار داده و برخی با توجه به ظاهر آیات و قابلیت چندوجهی بودن آن، زمینه را برای برگزیدن و تفسیر آیات به نفع خویش فراهم ساخته اند که از جمله آن آیات آیه «قُلْ لَنْ یُصِیبَنا ...» است. اهل سنت در تفسیر این آیه به دو دسته تقسیم شده اند. اکثر مفسران اهل تسنن معتقدند آیه راجع به احاطه علم و اراده خداست که همه چیز را نوشته شده در لوح محفوظ معرفی می کند. در مقابل مفسران اندکی از اهل تسنن ازجمله میبدی و فخر رازی؛ با استناد به ظاهر آیه چنین پنداشته اند که این آیه با جهان مبتنی بر اسباب و مسببات و انسان متکی بر اختیار و اراده ناسازگار است. ازاین رو پژوهش حاضر بر آن است تا با اتکاء به تفاسیر شیعه، این قول را استوار سازد که این آیه هیچ دلالتی بر جبر نداشته و با اصل آزادی اراده و اختیار انسان نیز منافات ندارد و این انسان است که می تواند با قوه اراده و اختیار راه سعادت و کمال را بپیماید.