آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

ابن‌تیمیه به استدلال عقلی علامه ‌حلی بر امامت امام‌ علی(ع) که با استفاده از لزوم عصمت امام ارائه داده، نقدهایی وارد کرده‌است. وی ضمن اینکه به طور کلی، انتصاب الهی امام را پذیرا نیست، به دنبال آن، بحث عصمت امام را نیز رد کرده، قبول ندارد. در واقع، اشکالاتی که ابنتیمیه بر عدم لزوم عصمت در امام گرفته، به انکار اصل مسألة امامت به معنایی که مورد نظر شیعه است، بازگشت میکند؛ چراکه با پذیرش امامت به معنای مورد نظر شیعه، گریزی از پذیرش عصمت و به دنبال آن، امامت امام‌ علی(ع) وجود ندارد. این مقاله به روش توصیفی‌ـ ‌تحلیلی نگارش یافته‌است و درصدد بیان مسألة استحکام و قوت استدلال علامه حلی بر امامت امام علی(ع) است و در واقع، به این پرسش پاسخ می‌دهد که آیا اشکالات ابن‌تیمیه بر دلیل اول عقلی علامه حلی بر اثبات امامت امام علی(ع) وارد است؟ با تأمل در اشکالات ابن‌تیمیه، به استدلال عقلی علامه‌ حلی بر امامت امام ‌علی(ع) معلوم می‌شود نظرات او مردود است که تثبیت استدلال علامه و در نتیجه، اثبات امامت امام‌ علی(ع) و به تبع آن، سایر امامان شیعه را در پی دارد.

شفاء السقام في زيارة خير الأنام صلی‌الله‌علیه‌وآله، تألیف تقى‌الدين سبكى، على بن عبدالكافى بن على ابوالحسن الانصارى الخزرجى المصرى است. وى شافعى مذهب مى‌باشد و اين كتاب را در قرن هشتم هجرى در يك جلد به رشته تحرير در آورده است. موضوع كتاب رد بر ابن تيميه درباره تحريم زيارت رسول اكرم(ص) مى‌باشد كه با ادله عقلى و نقلى به اثبات دعوى خود پرداخته است. ابواب مهمى كه در اين كتاب به آن اشاره شده است، توسل، زندگى انبيا، شفاعت و ديگر مسائل مى‌باشد. ابن عبدالهادى صاحب كتاب صارم المنكى، بر كتاب شفاء السقام، رديه‌اى نوشته است، مبنى بر اين كه نسبت دادن امام سبكى به ابن تيميه در منع زيارت پيامبر(ص) صحيح نمى‌باشد و او اصل زيارت را منع ننموده، بلكه قائل به استحباب زيارت پيغمبر است. این کتاب دارای ده باب است: محتوى احاديث وارده در زيارت مى‌باشد كه بر پانزده حديث عنوان اشاره شده و تمام اين احاديث مربوط به زيارت نبى(ص) بعد از وفات بالعموم يا بالاطلاق مى‌باشد. در هر حديثى از مصادر و سند و ضبط نص حديث و توثيق رجال آن بحث شده است. مراد از زيارت را بيان مى‌كند، بدون اينكه محتوى لفظ "زار" باشد را آورده است. و در آن جا احاديثى را كه در آنها سلام و صلاه بر پيامبر آورده شده را ذكر نموده است. همچنين فصلى را متذكر شده، درباره علم نبى(ص) به كسانى كه بر او صلوات مى‌فرستند و اين كه پيامبر اين سلام آنها را از نزديك مى‌شنود و از دور هم ملائكه سلام را به وى مى‌رسانند. احاديثى كه صريح در سفر به زيارت پيامبر چه قديم و چه حديث است، ذكر نموده است. وى در اين باب اثبات نموده كه صحابه و تابعين و افراد بعد از آنها سفرهايى به سوى آستان مقدس قبر پيامبر(ص) داشته‌اند، بدون هيچ حرجى بلكه با رغبت و شوق چنين مى‌كرده‌اند. و زعم ابن تيميه بر عدم قيام صحابه و تابعين بر اين امر را، رد نموده است. تقرير فقها بر سفر به سوى زيارت قبر شريف پيغمبر ذكر شده و از فقهاء مذاهب چهارگانه اين حكم را نقل نموده است، همچنين آنچه را كه علماء در كتاب مناسك حج از استحباب اين زيارت و آنچه حكايت از اجماع آنان شده، ذكر نموده است. به علاوه در اين باب حديث عتبى و حكايت مالك با منصور عباسى بر طبق آنچه كه مشهور و مذكور است و در تأليفات علماء ذكرگرديده است، سپس اقوال مانعين ذكر كرده‌اند و بر آن استناد نموده‌اند از: اكراه داشتن مالك در استفاده لفظ "زيارة القبر و زيارة النبى" و نسبت منع به اهل بيت و همچنين حديث " لاتجعلوا قبرى عيدا..." و سپس ردى بر آنها آورده ذكر كرده است. قربت داشتن زيارت قبر پيامبر(ص) را آورده و بر اين مطلب به كتاب و سنه و اجماع و قياس استدلال نموده است. سپس جهت قربت در زيارت نبى را ذكر كرده و ترغيب شرع بر آن را يادآور شده است. قربت داشتن در سفر به زيارت پيامبر را از وجوهى چون كتاب و سنة و اجماع ذكر كرده و چنين نقل كرده كه وسيله قربت سبب تقرب مى‌شود، وى همچنين در اين قسمت بحث مفصلى از قواعد شرع را كه معتبر بر طبق مقاصد مى‌باشند را آورده و با ابواب كثيره‌اى از فقه، آن را استدلال نموده است. مربوط به شبهاتى است كه دشمنان در زمينه زيارت قبور وارد نموده‌اند؛ مؤلف به دفع اين شبهات در دو فصل اقدام نموده است. أ- در ذكر كردن شبهات و جواب از آن، لذا استدلال به حديث "لا تشد الرحال" نموده و به ذكر الفاظ و مصادر آن پرداخته، سپس دلالت و معناى حديث را بيان نموده است و به ذكر فتاواى مختلفه‌اى كه منسوب به علماء بغداد كه تاييد كردند فتواى ابن تيميه را، پرداخته است و سپس مؤلف نص فتواى ابن تيميه را كه تصريح به منع اصل زيارت قبر نبوى شريف ولو به غير شد رحل و سفر دارد، ذكر نموده است. شبهه دوم عدم مشروعيت اصل زيارت و اين كه اين امر از بدعت مى‌باشد تا آنجا كه قول ابن تيميه را در عدم فعل صحابه و تابعين، مى‌آورد و سپس به ورود تشريع بر زيارت قبر نبى(ص) با نص صحيح و عدم وجود دليل نزد ابن تيميه بر نفى فعل صحابه و تابعين اشاره مى‌كند. شبهه سوم درباره رابطه بين زيارت با شرك مى‌باشد، لذا مؤلف به بحث مفصلى درباره اين تخيل پرداخته و بيان داشته است كه زيارت ربطى به شرك ندارد، بلكه جز تبرك و تعظيم چيز ديگرى قصد نمى‌شود و شرك جز به عباده و اتخاذ شريك و بت حاصل نمى‌شود و در حالى كه چيزى از اين قبيل در زيارت قبر نبوى متصور نمى‌باشد. ب- ذكر كلمات ابن تيميه است، لذا نص فتاوايى را كه ابن تيميه نوشته است را نقل كرده و به قضات مذاهب چهارگانه مصر ارسال نموده و آن او را مورد محاكمه قرار دادند و احكامشان را عليه ابن تيميه نوشتند. بحثى از توسل و استغاثه و تشفع به نبى اكرم(ص) نموده است؛ وى در اين باب جواز توسل به نبى(ص) را بر سه نوع دانسته است: أ- قبل از خلقت نبى(ص)، مثل توسل حضرت آدم و عيسى(ع). ب- توسل به نبى(ص) بعد از خلقتش، كه حديث أعمى در توسلش به پيامبر را ذكر نموده است. ت- توسل به نبى(ص) بعد از موتش همان طور كه در حديث عثمان بن حنيف آمده است. سپس حديث استسقاء به معنى طلب دعا از نبى را آورده است. به زندگى انبياء بعد از موت و در قبورشان طى پنج فصل اشاره نموده: أ- مربوط به آنچه كه در باره حياه انبياء وارد شده است، مى‌باشد. ب- در حياه شهداست. ت- درباره "سماع اموات مر سلام احيا" و كلام آنان و ادراك و حياتشان و عود روح به جسد در قبر مى‌باشد. ث- فرق بين شهدا و غير آنان در همين مساله است. ج- درباره كيفيت حصول سماع براى ميت است. آخرين باب اين كتاب درباره شفاعت است. مؤلف وجه ذكر اين باب را قول نبى اسلام(ص) مى‌شمرد كه در اول حديثى كه در اين كتاب ذكر شد "من زار قبرى وجبت له شفاعتى" آمده است. ايشان كلام مفصلى را در اين زمينه مطرح نموده‌اند، و مصادر و و احاديث آن را ذكر كرده‌اند، سپس شرح حديث طويل در پناه بردن مردم به انبيا و توسل آنان به نبى اكرم در روز قيامت، همچنين بحثى از عصمت انبيا و ترتيب شفاعات و مقام محمود، طى فصولى نموده‌اند. خاتمه كتاب را به جمع‌آورى نصوصى كه محتوى الفاظ ماثوره به صلاه بر نبى(ص) پرداخته است كه شامل 65 نص مى‌باشد. پايان كتاب شامل دو فهرست از مصادر و محتويات كتاب مى‌باشد.

پژوهش حاضر با هدف تحلیل و ارزیابی اشکالات ابن تیمیه درباره مقام معنوی امام رضا نگارش یافته است. ابن تیمیه با رویکرد تنقیص و انکار فضائل اهل بیت ، شبهاتی را پیرامون جایگاه معنوی امام رضا مطرح می نماید و بر این باور است که شیعیان در مورد جایگاه ایشان غلو نمود ه اند. ادعاهایی مانند عدم معنویت امام رضا « ازهد بودن دیگران از امام رضا « ،» عدم ایمان معروف کرخی به دست « و » امام رضا از سوی ابن تیمیه برای انکار جایگاه والای امام رضا » نقل شده است. در پژوهش حاضر به شیوه تحلیلی و با رویکرد انتقادی تلاش شده است تا ضمن بررسی سخنان بزرگان اهل سنّت و - استناد به شواهد تاریخی موجود در کتاب های آن ها، به ادّعاهای ابن تیمیه پاسخ داده شود. در پایان این نتیجه به دست آمد که جایگاه معنوی امام رضا مورد تأیید اندیشمندان اهل سنّت است و ادّعاهای ابن تیمیه درباره جایگاه معنوی امام رضا ، مغالطه ای بیش نبوده است.

ابن تیمیه از جمله شخصیت های کلامی است که در کتاب منهاج السنه که در مقابل اندیشه های علامه حلی نگارش یافته، در صدد به چالش کشاندن جایگاه حضرت فاطمه (س) برآمده است که نه تنها در منابع شیعی از این بانوی اسلام به عظمت یاد می شود، بلکه در میان اهل سنت نیز از موقعیت بسیار ممتازی برخوردار است. با تتبع در منابع اهل سنت (جوامع روایی و کتب تاریخی) به دست می آید که وی، تمام همت خود را صرف انکار واقعیاتی از زندگانی دختر پیامبر اسلام (س) می کندکه مورخان و محدثان به ثبت و ضبط آن مبادرت نموده اند. لذا در این نوشتار سعی برآن است تا با توجه به کثرت منابع روایی و ثبت وقایع تاریخی در لابلای متون اهل سنت، خلاف گفته های ابن تیمیه، اثبات شود و روشن گردد که او تا چه اندازه، نسبت به بانوی اسلام عناد داشته و با توسل به تضعیف و یا تکذیب روایات، در صدد تنزل جایگاه حضرت فاطمه (س) در میان مسلمانان برآمده است.

مسئله عصمت انبیا، از جمله مسائلی است که مباحث زیادی پیرامون آن در میان فرقه‌های اسلامی مطرح شده است. همه فرق مسلمین در عصمت انبیا در ابلاغ رسالت اتفاق‌نظر دارند، اما در غیر ابلاغ رسالت پیش و پس از بعثت اختلاف است. سلفیان با همه تشتّت آرا، ارتکاب گناهان کبیره و صغیره را از انبیا، پیش از نبوت و رسالت عقلاً ممتنع نمی‌دانند، اما پس از نبوت آنان را مصون از گناهان کبیره دانسته، در ارتکاب گناهان صغیره اختلاف دارند. همگی قائل به عصمت انبیا در مقام دریافت، حفظ و تبلیغ وحی و رسالت هستند. بیشتر آنان کذب و دروغ را در حال نبوت برای انبیا جایز نمی‌دانند، اما در مورد نسیان، وقوعش را از انبیا ممتنع نمی‌دانند. «ابن‌تیمیه» عالم سلفی با انتقادات شدید به مذاهب مختلف، عصمت مطلق انبیا را قبول ندارد و همانند «حشویه» و برخی از اهل حدیث عصمت را منحصر به دریافت‌، حفظ و ابلاغ وحی و رسالت می‌کند، اما در غیر این مورد به عصمت انبیا، پیش و پس از بعثت قائل نیست و فرقی بین نبی اکرم و سایر انبیا نمی‌گذارد. «آلوسی» از مفسران اهل‌سنّت و یکی از مخالفان عصمت مطلق انبیاست. وی بر آن است که از نظر عقلی و نقلی وقوع معصیت از پیامبر چه عمدی و چه سهوی منعی ندارد؛ بلکه به لحاظ عقلی در اسلام آوردن آنها بعد از کفر نیز مانعی وجود ندارد، اما پس از نبوت قائل به عصمت انبیاست. در باب آثار و لوازم دیدگاه سلفیه، به ویژه ابن تیمیه و آلوسی، از آنجا که قرآن کریم در نهایت اختصار و ایجاز نازل شده و به کلیات بسنده کرده، اگر به همین اکتفا شود بسیاری از معارف و تکالیف مبهم و بی‌مدرک می‌ماند‌؛ ازاین‌رو باید فهم بسیاری از احکام در پرتو سنت میسّر شود؛ بنابراین همه مسلمین بر جایگاه والا و اعتبار سنّت اتفاق‌نظر داشته، منکر سنت را منکر ضروری دین اسلام می‌دانند. سنت به معنای گفتار، کردار و تقریر پیامبر مورد اتفاق است، اما به معنای گفتار، کردار و تقریر صحابه در آن اختلاف وجود دارد. منشأ سنت، وحیانی بودن آن و اعتبار سنت به گفتار و رفتار پیامبران است. اما انحراف سلفیان از جایی شروع شد که سنت را آثار رسیده از پیامبر و اصحابش دانستند و در ادامه در تعریف سنت و بدعت راه ابن تیمیه را پیمودند‌؛ ازاین‌رو به سنت‌ستیزی، تاریخمندی و انکار حجیت و جاودانگی سنت دچار شدند.

هر مکتب فکری بر اساس منابع معرفتی خاصی بنیان نهاده شده است .سلفیون و تجربه گرایان نیز هرکدام از این قاعده مستثنی نیستند و دارای مبانی فکری و اندیشه ای خاصی می باشند سلفیون (احمد بن حنبل و ابن تیمیه در قرن هفتم و هشتم ه.ق) با نص گرایی و نقل گرایی افراطی و دادن اصالت به ظاهر کلام (احادیث) و منحصر نمودن معرفت به شناخت ظاهری، منکر مجردات گشته اند و از تأویل و تفسیر پرهیز دارند لذا دیدگاهی تجربی و حسی و در نهایت به جمود و تعصب نا بخردانه در سطح گسترده امور دینی و اجتماعی و ... رسیده اند. از سوی دیگر مکتب تجربه گرایانه (جان لاک و دیوید هیوم در سده 17 و 18 م) در جهان خصوصاً جوامع غربی معرفت حسی و تجربی (حواس پنج گانه و مشاهده و تحقیق پذیری و ...) را تنها راه شناخت می دانند و بر آن تاکید فراوان دارند لذا تفکرات غیر تجربی (فلسفی ، متافیزیکی، اخلاقیات و ...) را سراسر وهم و خیال می پندارند و آن را ساخته و پرداخته ذهن آدمی می دانند. هر دو دیدگاه (گرایش فکری) به نفی عقل و رد برهان و استدلال از نظر معرفت بشری اتفاق نظر دارند و در مجادله با آن نهایت تلاش خود را نموده اند. در این پژوهش سعی شده هر دو دیدگاه و مکتب فکری را بر اساس سه محور معرفت شناسی ، معنا شناسی و هستی شناسی مورد بررسی قرار دهیم و مشخص نماییم که سلفیون با روش و بینشی که اتخاذ کرده اند نهایتاً ناخودآگاه یا آگاهانه به رویکردی تجربی و حسی و عقل ستیز می رسند که نتایج آن بر خلاف (قران و سنت پیامبر) سبب متضرر شدن جهان اسلام در سطح وسیعی تا کنون شده است.

اندیشه سلفی‌گری در تاریخ اسلام فعال‌ترین رهیافت فکری و ذهنی است که کل تاریخ اسلام را تحت تاثیر قرار داده است. این پژوهش با استفاده از الگوی تحلیل گفتمان، اندیشه سلفی‌گری و جنبش‌های سلفی را با تکیه بر سه دوره تاریخی اندیشه اهل حدیث با محوریت دوگانه احمد ابن حنبل و ابن‌تیمیه، سلفی‌گری محمد ابن عبدالوهاب و سلفی‌گری در تاریخ معاصر بررسی کرده است. ادعای این پژوهش این است که سلفیه تحت تاثیر متن و روش‌های معیوب تفسیری، زمینه‌های تکفیر و فرقه‌گرایی را در تاریخ اسلام پدید آورده است. یکی از جنبه‌های چالش‌برانگیز سلفیه انتقال جدال فرقه‌ای به حوزه الهیات و فتوا به تکفیر فرقه‌های اسلامی است. در این تحقیق سلفی‌گری به عنوان مفهوم عام در نظر گرفته شده است که طیف وسیعی از وابستگان فکری اهل حدیث مانند پیروان ابوالحسن اشعری، ابن‌تیمیه، محمد ابن عبدالوهاب و سلفیه در تاریخ معاصر را در برمی‌گیرد. به طور کلی سلفی‌گری، الگوی فکری است که با روش متعبدانه به متن مراجعه می‌کند و با عقلانیت اجتهادی – فقهی، کلامی و فلسفی در جدال قرار می‌گیرد. رویکرد ظاهرگرایانه، هر نوع فهم متکثرانه و اجتهادی را از آنان سلب و به دلیل فقدان تسامح در برابر اندیشه‌های مخالف، با خشونت و تکفیر طرد می‌کند.

از سده‌های نخست قمری در جهان اسلام دیدگاه‌های مختلفی درباره تفسیر پاره‌ای از آیات و روایات نبوی، پدید آمد، که بعدها به صفات خبری شهرت یافتند. صفات خبری، صفاتی هستند که در متون دینی به خدا، انتساب یافته‌اند، اما ازنظر عقلی انتساب در معنای ظاهری این صفات به خدا محال می‌نماید. چگونگی انتساب این صفات، به خدا، دیدگاه‌های مختلفی را بین متفکران مذاهب اسلامی پدید آورده است. این رساله به تطبیق مبانی و لوازم دیدگاه سه شخصیت اشعری، سلفی و امامی در تحلیل صفات خبری می‌پردازد. رازی اشعری و فاضل مقداد، کاربرد صفات خبری را درباره خدا، مجازی دانسته و آنها را تأویل کرده‌اند. اما ابن تیمیه آن‌ها را درباره خدا و انسان، به معنای حقیقی و ظاهری تفسیر کرده، با این تفاوت که کیفیت این صفات را درباره انسان، معلوم اما درباره خدا مجهول می‌داند. عقل‌گرایی (تقدم عقل بر نقل)، اعتقاد به ماورای حس و پذیرش مجاز در قرآن، از مبانی فخر رازی و فاضل مقداد، همچنین ظاهرگرایی (تقدم نقل بر عقل)، حجیت فهم سلف، حس‌گرایی و انکار مجاز در قرآن، از مبانی ابن تیمیه در تحلیل این صفات است. تنزیه خدا از تشبیه، تجسیم و دیگر محدودیت‌های مادی، لازمه دیدگاه رازی و فاضل مقداد، تعطیل‌گرایی و عدم امکان شناخت خدا، پیامد دیدگاه ابن تیمیه در معناشناسی این صفات است. همچنین یکسان‌انگاری خدا با انسان، جسم‌انگاری، مکانمندی، ترکیب و نیازمندی او، لازمه دیدگاه سلفیان از نگاه هستی‌شناسی در تحلیل این صفات است. اما تأویل‌گرایان برای رهایی از چنین لوازمی، صفات خبری را تأویل کرده‌اند. فخر رازی و فاضل مقداد در معناشناسی صفات خبری بسیار همسویند. رازی در تحلیل این صفات از اصل اشعری خود -اثبات بدون کیفیت- روی‌گردان و با امامیه هم‌عقیده شده است. این همسویی به اشتراک آن دو در مبانی تأثیرگذار در این صفات برمی‌گردد.