آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

تبیین: امامت به‌عنوان بنیادی‌ترین عقیده شیعه پیوسته در طول تاریخ حیات تشیع مورد بررسی متکلمان قرارگرفته است. علامه حلی برای اثبات آموزه‌ی امامت از دو روش عقلی و نقلی استفاده نموده که در این پژوهش بر روش عقلی ایشان تمرکز شده است. هدف: اکتشاف و استخراج روش‌های عقل عملی است که علامه در اثبات آموزه ی امامت ( و نه تبیین و تنظیم آن) با محوریت کتاب الفین بکار برده است. روش: این پژوهش با رویکرد توصیفی و اکتشافی به تبیین روش اثباتی علامه حلی در ضرورت وجود امامت پرداخته است. یافته ها: علامه حلی در طریق محتوای استدلال که شامل عقل نظری و عقل عملی است در بخش عقل عملی از طریق قاعده لطف، برهان بیهودگی و عبث، قاعده دفع ضرر محتمل، قاعده قبح نقض غرض و قبح تکلیف بمالایطاق، ضرورت وجود امامت را اثبات نموده که هر کدام از آن‌ها به صورت مورد پژوهانه مورد تحلیل قرار گرفتند.

این‌ کتاب‌ شرحی‌ بر شرح‌ باب‌ الحادی‌ عشر فاضل‌ مقداد است‌

نتائج الفكر في شرح الباب الحادي عشر، شرح مزجی محمد کرمی بر «باب حادی عشر»، اثر علامه حلی (متوفی 726ق) است. این شرح در چهار جلد منتشر شده است. «الباب الحادي عشر»، باب یازدهم از «منهاج الصّلاح في مختصر المصباح» است که به سبب اختصار و جامعیت در علم کلام مورد توجه قرار گرفته و از دیرباز به‌عنوان کتاب درسی در حوزه‌های علمیه شیعی تدریس می‌شده است. ناصر کرمی بر کتاب والدش مقدمه نوشته است. باب حادی عشر با دقت و ایجاز بسیار، خلاصه‌ای از اصول مذهب شیعه شامل: توحید، عدل، نبوت، امامت و معاد را به‌صورت استدلالی بیان داشته است. این کتاب کوچک از سوی دانشمندان شیعه مورد شرح و حاشیه قرار گرفته و معروف‌ترین شرح آن «النافع يوم الحشر» تألیف فاضل مقداد از عالمان سده هشتم هجری است. شارح در مطلع کتاب چنین نوشته است: «این کتاب عهده‌دار بحث از اثبات صانع و نقد گفته‌های مادی‌گرایان شرق و غرب در همه اصولشان که برای استحکام مبانی طبیعی ایجاد شده است، می‌باشد و نیز متکفل بحث از آنچه بر صانع لازم و آنچه بر او جایز نیست و بحث از نبوات عامه و خاصه و بحث از امامت و معاد جسمانی است». ناصر کرمی در مقدمه‌اش این کتاب را مفصل‌ترین شرح بر باب حادی عشر دانسته است: «ولکن آنچه در این مجموعه، مشاهده می‌شود آن است که تا آنجاکه در این مجال استقرا و تتبع کردم، از مبسوط‌ترین شروح باب حادی عشر است؛ چراکه شارح تنها به بیان عبارت و حل معضلات کلام علامه حلی (صاحب متن) بسنده نکرده است، بلکه در ابواب مجمل کتاب مانند توحید و عدل و نبوت تا امامت و معاد بسیار شرح داده است...». شارح مباحثش را با یک مقدمه آغاز کرده است. سپس بحث را با این عبارت آغاز کرده که انسان‌ها با کائنات سه گونه برخورد کرده‌اند: اثبات صانع، نفی صانع و تحیر و تردد. این موضوع با بررسی افکار غربیان پیرامون الحاد و نیز راه‌های اثبات صانع ادامه یافته است. در سنت، روایات فراوانی در موضوع توحید وجود دارد؛ از جمله آن‌ها پاسخ امام صادق(ع) به ابوشاکر دیصانی زندیق است که با ذکر توصیف ویژگی‌های تخم‌مرغ برای زندیق، او را به معبودش راهنمایی کرد و او شهادتین گفت و شیعه شد‏. در بخش انتهایی این مقدمه، توحید مفضل ارائه شده است. این مطالب تا صفحه 269 کتاب را پوشش داده است. کرمی پس‌ازآن شروع به شرح متن می‌کند و به شیوه مزجی عبارات علامه را شرح می‌دهد. متن با قلم درشت‌تر و با ذکر آن در پرانتز، از شرح متمایز شده است.

خوانش مفهوم خدا نزد علامه حلی براساس دو مفهوم «وجوب‌وجود» و «کمال» است و این دو مفهوم مبنا برای تبیین معناشناسی صفات قرار می‌گیرد. مفهوم «وجوب‌وجود» مفهومی فلسفی است که از فلسفه مشاء وارد بحث کلامی متکلمان مدرسه «حله» شده است و مفهوم «کمال» بااینکه پیش‌فرض بحث از صفات و حتی اثبات وجود خداست؛ اما در کلام اسلامی کمتر به آن پرداخته شده است. نسبت این دو مفهوم در خداشناسی و تبیین صفات خدا نزد علامه حلی مسأله نوشتار حاضر است و پرسش این است: نسبت «وجوب‌وجود» با «کامل مطلق» چیست؟ آیا این دو مفهوم قابل تحویل به یکدیگر هستند یا به‌صورت دو مفهوم مستقل مبنای صفات قرار می‌گیرند؟ مفهوم کمال برای علامه حلی، با تمام و فوق‌تمام بودن بیان شده است و در تحلیل معناشناسی صفات اعم از صفات ایجابی و سلبی مفهوم «کمال» پیش‌زمینه و پیش‌فرض است؛ اما مفهوم «وجوب‌وجود» مبنا در تحلیل معناشناسی بعضی از صفات سلبی و ایجابی است. براین اساس در این نوشتار با تبیین معناشناسی مفهوم کمال و وجوب‌وجود، و بررسی معنایی صفات براساس آن دو مفهوم، از جهاتی به رابطه تساوق میان دو مفهوم وجوب‌وجود و کمال می‌رسیم؛ به‌این‌معنا که باسلبِ کمال، وجوب‌وجود بی‌معنا و با سلبِ وجوب‌وجود، کمال نسبی خواهد شد. ازآنجاکه این مسئله بحث نظری و مفهومی است، روش آن نیز توصیفی و تحلیلی است؛ با تحلیل مفهومی صفات قرآنی و تبیین فلسفی آنها مبتنی‌بر «کمال»، فایده عملی نیز بدست می‌آید.