آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

‫مبحث عصمت پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم يکي از محوريترين مباحث کلامي در بستر اجتماعي و معرفتي در بين مسلمانان بوده و نيز از مباحث بحث برانگيز کلامي در بين متفکران جديد است. البته مسلمانان با هر فرقه ونحله و با هر مشرب کلامي، مرتبهاي از مراتب عصمت پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم را قبول دارند. عمده اختلاف مسلمانان در باب عصمت، اختلاف ايشان در گستره و محدوده عصمت است. علت پيدايش ديدگاههاي متفاوت در اين حوزه، وجود آيات متشابه و روايات ضعيف و فاقد حجيت در مبحث کلامي است. پژوهش حاضر در ضمن چهار بخش، اين موضوع را از ديد سه تن از متکلمان اسلامي بررسي کرده است؛ قاضي عبدالجبار متکلم معتزلي، فخررازي اشعري مذهب و علامه حلّي متکلم شيعي. اين سه در باب عصمت پيامبر در حوزه شريعت، اختلاف بنيادي ندارند و هر سه انديشمند اسلامي بر اين نکته اصرار دارند که پيامبر به عنوان دريافت کننده وحي، از صفت معصوميت برخوردار بوده است. عمده اختلاف ايشان در باب عصمت پيامبر، درحوزه اجتهاد و افعال شخصي ايشان است و روايات سهوالنبي نيز در حوزه افعال شخصي قابل بحث است. قاضي عبدالجبار پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم را عالم به کليات اصول عقايد و احکام بر اساس وحي قرآني ميشمارد؛ امّا در فروع فقهي و جزئيات کلامي، پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم را مستنبط و مجتهد قلمداد ميکند. فخررازي و علامه حلّي، پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم را در کليات و جزئيات، بهرهمند از وحي قرآني و غير قرآني ميدانند. در حوزه افعال شخصي، قاضي عبدالجبار و فخررازي پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم را مبرّا از خطا و نسيان نميشمارند. بر خلاف ايشان، علامه حلّي پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم را در اين حوزه نيز از خطا و اشتباه مبرّا ميداند؛ زيرا به نظر ايشان، دليلي که در مقام شريعت اثبات کننده عصمت است، شامل افعال شخصي ميشود و تفکيک ميان اين دو در مقام عمل ممکن نيست. روايات سهو، با جايگاهي که پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم به عنوان آورنده شريعت دارا هستند، در تعارض است. پذيرش روايات سهو، نقض غرض خداوند و محال است و در صورت پذيرفتن سهو و تفکيک بين دو مقام، احتمال سهو همواره وجود دارد.

در این پایان نامه که با عنوان "سنجش میان دو مکتب اصولی حلی و امام محمد غزالی" فراهم آمده است؛ نظریات دانشمند بزرگ شیعه در علم اصول فقه یعنی علامه حلی (حسن بن یوسف ‎۱۲۵۰م / ‎۷۲۶ه) در کتاب گرانسنگ "نهایه الوصول الی علم الاصول" با دانشمند بزرگ اهل سنت در علم اصول فقه یعنی امام محمد غزالی (محمدبن محمدبن محمدبن احمد ‎۱۱۱۱م / ‎۵۰۵ه) در کتاب گرانمایه "المستصفی من علم الاصول" مورد سنجش و بررسی قرار گرفته است‎۰ این دو اندیشمند جهان اسلام که خود مبتکر و مرجع دیگران در اصول فقه بودند آخرین نظریات خود را در این دو کتاب مهم که به حق دائره المعارف علم اصول فقه است، بیان کرده و نظریات دیگران مورد تحقیق و نقد قرار داده اند‎۰ این رساله شامل ‎۵ بخش با عناوین: پیشگفتار - جایگاه کتاب نهایه الوصول الی علم الاصول در علم اصول فقه - جایگاه کتاب المستصفی من علم الاصول در علم اصول فقه - سنجش نظریات اصولی علامه حلی و امام محمد غزالی و نتیجه گیری، می باشد‎۰ در این رساله، مباحث الفاظ، ادله استنباط احکام (قرآن سنت - اجماع - عقل) عموم و خصوص، اطلاق و تقیید، قیاس، استصحاب‎۰ تعادل و تراجیح، اجتهاد و تقلید، استحسان، مصالح مرسله، قول صحابی، از دو دیدگاه شیعی و سنی بررسی شده است‎۰ مجموعه این رساله به آن امید پایان پذیرفته است که بتواند اجمالا به پرسش هایی همچون: تاثیر و تاثر علم اصول فقه اهل سنت و شیعه نسبت به یکدیگر تفاوت های مبنایی و اساسی میان این دو دیدگاه، اثرپذیری نظریات اصول فقه از نظریات فلسفی و کلامی این دو دیدگاه به اجمال، پاسخگو باشد‎۰

«قضیه حملیه» به لحاظ موضوع خود دارای تقسیماتی است.یکی از آنها تقسیم قضیه حملیه به اعتبار موضوع است. خروجی این تقسیم بندی، در متون مختلف منطقی، سه یا چهار یا پنج قسم است که به تقسیمات مثلثی و مربعی و مخمسی حملیه تعبیر شده است. ارسطوئیان تا قرن هفتم با افزودن قضیه شخصیه بر طبقه بندی که از ارسطو به جای مانده، تقسیم مثلثی را ارائه کرده اند. منطق نگاران مسلمان، از قرن هفتم با افزودن قضیه طبیعیه، تقسیم مربعی را طرح کرده اند. افزودن این قضیه به متن اقسام سه گانه سنتی، تقسیم مربع را بوجود آورد که منطق نگاران بعدی تقریبا به همین تقسیم معروف مربعی پای بند شدند. آنها که تقسیم مربعی را پذیرفتند اقسام سه گانه قبلی را با همان نگرش و تعریف پذیرفتند و قسم جدیدی به آن اضافه کردند. اما کسی که به تقسیم مربعی یک قسم اضافه نموده و تقسیم مخمس را ارائه نمود علامه حلی است. این مقاله درصدد است تا به روش توصیفی و تحلیلی و ضمن تبیین دو دیدگاه تحویل و عدم تحویل که سبب پیدایش تقسیم مثلثی و مربعی است به این سئوال پاسخ دهد که معیار و نتایج تقسیمات مثلثی و مربعی و مخمسی حملیه در آثار منطق نگاران مسلمان چیست؟

حسن بن یوسف مطهر حلی ملقب به علامه حلی و علامه الدهر از مهم ترین و نامدارترین علمای شیعه است. ایشان یک فقیه، اصولی، محدّث، رجالی، ادیب، ریاضی دان، حکیم، متکلم، مفسر است. در علم فقه کتب متعددی با انگیزه های خاص و برای افراد مخصوص نگاشته است. همین امر و ریشه یابی آن در قالب بررسی جزئیات احکام فقهی باب نکاح و نیز مقایسه آن با آرای فقهای سه دوره، انگیزه برای تحقیق با موضوع فوق الذکر گردید و مشخص شد که در اکثر موارد فتاوا و آرای ایشان موافق و مطابق با نظر مشهور فقها است. در مجموع 20مورد اختلاف فتوا در باب نکاح یافت شده است. اختلاف در روایات، ابراز و رسیدن به فتوایی نو، تأثیر پذیری از نظرات و فتاوای دیگر فقیهان و نیز احتیاط در فتوا را می توان از ریشه ها و انگیزه های تفاوت آرای فقهی علامه دانست، و آرای علامه، در مقام مقایسه با آرای فقهای متقدم و متأخر و معاصر، سازگاری با آرای فقهای متأخر و نیز معاصر، نمود بیشتری دارد.

یکی از رساله‌های کلامی کوتاه علّامۀ حلّی رسالۀ واجب الاعتقاد علی جمیع العباد است که شروح گوناگونی بر آن نوشته شده است. در زمرۀ این شروح، اثری است که زیر عنوان شرحی بر واجب الاعتقاد از عالمی ناشناس به چاپ رسیده است و در منابع مختلف، فرضیّات متفاوتی در خصوص نگارش آن به دست عالمانی چون ابن فهد حلّی، مُهَنّا بن سِنان یا عبدالحسین نیلی مطرح شده است. در این نوشتار، با استناد به نسخه‌ای از تحریری که ابن راشد حلّی از همین شرح واجب الاعتقاد فراهم آورده است نشان داده می‌شود که تمام فرضیّات پیشین در خصوص نگارندۀ این شرح نادرست است و نویسندۀ این شرح کسی نیست جز متکلّم سرشناس شیعه، سیّد جلال‌الدّین شرف‌شاه حسینی.