آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

در این که امامت، یک مقام انتخابی است یا انتصابی، میان مسلمانان اختلاف است: از یک سو، امامیه با تبیینی عقلانی، تعیین امام را امری انتصابی و تنصیصی از جانب پروردگار متعال و پیامبر(صلی الله علی و آله) می داند زیرا اولا تعیین امام، لطفی است از جانب پروردگار برای اصلاح امور بندگانش و هر لطفی، بر خدا لازم است بنابراین، خدای متعال امام را خود تعیین می فرماید و ثانیا از نظر قرآن، امام باید افضل و معصوم باشد و جز خداوند که محیط بر ماکان و ما یکون است، کسی عالم بر عصمت و افضلیت افراد نیست؛ پس باید خداوند بر امامت امام، تصریح بفرماید. علامه حلی در کتاب نهج الحق، مؤید این دیدگاه است. از سوی دیگر اهل سنت، تعیین امام را امری انتخابی و بر عهده ی مردم می داند و معتقد است که نصی در این زمینه وارد نشده است و پیامبر تعیین نفرموده که چه کسی بعد از او، امام امت و جانشین پیامبر است به همین خاطر تعیین امام و جانشین پیامبر بر عهده ی انسان ها نهاده شده است ، فضل بن روزبهان در کتاب ابطال الباطل، این دیدگاه را مطرح می کند. ما در این بررسی، به دنبال تبیین اندیشه های این دو عالم و بازشناسی اندیشه های اصیل شیعه هستیم تا پاسخی باشد بر معاندین با مذهب امامیه.

درسال‌های اخیر پژوهش‌های جدی و آکادمیکی در شناخت مدارس، مسائل و ادوار کلام امامیه صورت گرفته و طبیعی است که بخش مهمی از آن‌ها به حوزه حلّه و مسائل اعتقادیِ مطرح در این مدرسه پرداخته باشند. با این وجود، پژوهش‌های انجام یافته هنوز کافی به نظر نمی‌رسند و نشان دادن کارکرد متکلمان پرورش یافته درحلّه که بزرگترین مرکز علمی در قرن هفتم و هشتم هجری و چراغ فروزان علم در عصر ایلخانان مغول به شمار می‌آیند از بایسته‌های پژوهشی است که هنوز نیازمند پژوهش‌های جدید می‌باشد؛ کاری که در این مقاله به قسمتی از آن پرداخته شده و تلاش گشته تا با استفاده از شیوه تحلیلی تاریخی به گوشه‌هایی از این کارکردها در ضمن معرفی نقش آفرینی‌های علامه حلی، بزرگ دانشمند حوزه حلّه پرداخته شود. نتیجه‌ای که از این پژوهش به دست آمد نشان می‌دهد دانش آموختگان حلّه به خصوص علامه حلّی علاوه بر تلاش‌های تبلیغی در نشر مکتب شیعه و فعالیت‌های آموزشی در زمینه تأسیس مدارس مختلف و مدرسه سیار و هم چنین تألیف کتاب و تربیت شاگردان متعدد، در تقابل با جریان ظاهر گرایی و دفاع از عقل گرایی فلسفی خوش درخشیده و توانسته‌اند اصل امامت را به عنوان تنهاترین و کامل‌ترین نسخه برای رهایی جامعه اسلامی از بحران خلا حاکمیت مشروع، معرفی کنند.

نوشتار حاضر، مقاله خانم زابینه اشمیتکه با عنوان «علامه حلی و کلام شیعی – معتزلی» را مورد بررسی قرار داده است. این محققِ مطالعات اسلامی در پی آن بوده است که با تحلیل اندیشه‌های کلامی علامه حلی و مقایسه آن با آرای ابوالحسین بصری، پیروی علامه را از ابوالحسین اثبات کند. در فرایند اثبات این نظریه کلام شیعه را کلاً فاقد استقلال قلمداد کرده، آن را جز در مبحث امامت تابع کلام معتزله می‌بیند. اما نگارش حاضر با تشکیک در ادله تاریخی مؤلف و توجه به نقصان روش به کار رفته در استدلال به این نتیجه می‌رسد که ادعاهای مطرح شده با ادله فوق اثبات‌پذیر نیست. بررسی این مقاله در دو محور روشی و محتوایی شکل گرفته است. در بحث روشی روش مطابقت و مقابله که این مستشرق از آن برای اثبات مدعای خویش سود جسته به نقد کشیده شده است و در بحث محتوایی به مواردی چون عدم توجه مولف به تفاوت‌ میان کلام ترجمه‌ای و استدلال عقلی، الهیات بمعنی الاخص و بمعنی الاعم، کلام معتزلی و کلام فلسفی، کثرت اختلاف میان نظریات کلامی شیعه و معتزله و موارد اختلافی میان علامه و ابوالحسین توجه داده شده است.

موضوع امکان اعادة معدوم و هویت انسان در قیامت، یکی از مهم ترین و در عین حال چالش برانگیزترین مباحث فلسفی و کلامی در تفکر اسلامی است. این موضوع با همة انضمام ها و بایسته های آن در تقریرات فلاسفة مسلمان به شکل ها و صورت های متنوعی آورده شده و مورد بحث قرار گرفته است. آرای علامه حلی به عنوان یکی از دانشمندان مسلمان به سبب غنای مطالب و شرح پیوستة آن ها با سایر موضوعات، بسیار مورد توجه است. وی نوع دیدگاهی که یک متفکر دربارة ماهیت انسان دارد را در نگاه به هویت او در قیامت بسیار مؤثر دانسته است. علامه حلی درنهایت با انتخاب رویکردی جسمانی محور به حقیقت انسان، بدن معادی وی را متشکل از اجزای اصلی غیر فانی محسوب و امکان اعادة معدوم را باطل می شمارد

در نگرش به تاریخ مذهب ایران ، قرن هشتم و زمان حکومت سلطان محمد خدابنده – از سلسله سلاطین مغول- نقطه عطفی در تاریخ مذهب ایران به شمار می آید.در این زمان ، به دستور شاه مغول ، مذهب رسمی ایران ، مذهب شیعه دوازده امامی می گردد. این موضوع توجه پژوهشگران رابه خود جلب می کند که، چه عواملی باعث چنین اتفاق مهمی در تاریخ مذهب ایران شده است . در اولین گامهای تحقیق در این مورد ، با نام علّامه حلّی به عنوان یکی از عوامل موثر در این اتفاق مهم تاریخی مواجه می شویم. لذا در میان موضوعات متفاوت برا ی تحقیق به عنوان پایان نام?کارشناسی ارشد تاریخ تشیّع ، پرداختن به مقطعی از حیات علّامه حلّی موضوع مناسبی است . اگر چه نام این عالم بزرگ در اکثر کتابهای رجالی ثبت شده ، امّا به دوره ای از زندگی ایشان ، که حضور وی در کشور ایران ، باشد کمتر توجه شده و به نقش ایشان در رابطه با ترویج تشیّع در ایران و زمینه های موفقیت وی آنطور که باید، پرداخته نشده است. لذا موضوع این پایان نامه به این بخش مهم از زندگی ایشان وبه بررسی زمینه های محیطی و شخصیتی موثر در نقش علّامه حلّی در مقطع از حیاتشان اختصاص یافته است .در این زمینه بیشتر کتب به شخصیت علّامه حلی و زندگی ایشان وآثارشان اشاره نموده بودند و به حضورشان در ایران، مختصراً پرداخته اند. ایشان با حضور در محضر اولجایتو خان مغول ، به اقامه دلایل و براهین محکم در حقانیت مذهب تشیع می پردازد و دو کتاب مهم خویش در این زمینه یعنی نهج الحق و منهاج الکرامه را در اختیار سلطان قرار می دهد و به این ترتیب او را در پذیرش مذهب شیعه قاطع می سازد . با اعلام رسمیّت مذهب تشیّع در ایران توسط اولجایتو ، فرصتی مناسب برای آموزش و ارائه ی تعالیم شیعی در ایران برای علّامه حلّی و سایر علمای شیعه پدید آمد که تا آن زمان با این وسعت و قدرت کم نظیر بود. علّامه حلّی، با تأسیس مدرسه ، تألیف کتب مورد نیاز جامعه شیعه و آموزش شاگردانی که توانستند خود پس از آن ، در ترویج و بقای این مذهب در کشور ایران موثر باشند، تشیع را در خاک ایران ریشه دار نمود ؛ لذا با قاطعیت می توان یکی از زمینه های پذیرش عمومی رسمیّت مذهب تشیّع در زمان صفویه در ایران و دوام آن تا عصر کنونی را ، در قرن هشتم و ایفای نقش علّامه حلّی جستجو و مشاهده نمود. در این مجموعه با عنایت به آنچه امکان دستیابی بدان فراهم بود ، گزارشات تاریخی متفاوت ، از منابع مختلف اسلامی جمع آوری گشته و سپس به تحلیل آن پرداخته شده است . اگر چه در بسیاری از منابع به نقش تأثیر گذار علّامه حلّی در ترویج تشیّع در ایران و در قرن هشتم هجری اشاره کرده اند امّا پس از مطالعه ی این رساله اهمیّت ویژ? علّامه حلّی در بقای اسلام – و نه تنها ترویج تشیّع – در ایرانو ماندگار بودن این اثر تا قرن حاضر برمحققان آشکارمی شود.

ترجمه و شرح باب حادى‌عشر به قلم محسن غرویان، شرح و توضیح باب یازدهم «منهاج الصلاح فی اختصار المصباح» اثر علامه حسن بن یوسف حلّى (متوفى 726ق) است. علامه حلى، کتاب منهاج را به عنوان مختصرى از کتاب «مصباح المتهجد» شیخ طوسى در ده باب تنظیم کردند و سپس به درخواست وزیر وقت محمد بن محمد قوهدى باب یازدهم را با عنوان «الباب الحادی‌عشر فیما یجب على عامة المکلفین من معرفة أصول‌الدین» بر آن افزودند. مترجم محترم با همکارى سید محمدرضا طالبیان تلاش کرده‌اند که با قلمى روان مراد ماتن و شارح را در اختیار طلاب و دانشجویان قرار دهند. شارح انگیزه نگارش اثر را چنین توضیح داده است: «این کتاب با اینکه الفاظش اندک است اما دانش فراوانى در آن است. و با اینکه مختصر است، فوائد زیادى دربردارد. در گذشته‌ها من به درخواست عده‌اى از برادران چیزهایى نوشتم که با تبیین دلایل و براهین، در حد مطالب این کتاب کمک مى‌کرد، اما حوادث روزگار من را از تکمیل آن باز داشت؛ چراکه زمانه آدمى را از رسیدن به مرادش باز مى‌دارد و بین او و مطلوبش حائل مى‌شود. اما سپس در بعضى سفرها با وجود مشغله فراوان و تشویش فکرى مجالست و مذاکره با بعضى از علما رخ داد و بعضى از بزرگان و اعاظم از من خواستند که مجدداً تجدید نظر کنم و در آن‌چه قبلاً نوشته بودم تأمل نمایم و به آنچه گرد آورده بودم رجوع کنم. من نیز دعوت آنان را اجابت کردم». شیوه ارائه مطالب بدین‌ترتیب است که در یک صفحه متن و در صفحه دیگر ترجمه و شرح ذکر شده است. فهرست مطالب در ابتداى کتاب و در پاورقى‌هاى کتاب نیز آدرس آیات و توضیحات اندکى ارائه شده است.

رسالۀ مختصر امّا پرثمرِ استِقصَاءُ النَّظَر فی البَحثِ عنِ القَضاءِ والقَدَر در زمرۀ تک‌نگاشت‌های متکلّم آوازه‌مند امامی، حسن بن یوسف بن علی بن مُطهّر حِلّی (د: ۶۴۸ _ 726 ھ.ق.) ملقَّب به علّامۀ حلّی قرار دارد که به بحث از موضوع بحث‌برانگیز و مناقشه‌آمیز جبر و اختیار اختصاص یافته است. او در این اثر کوشیده است دیدگاه‌ها و ادلّۀ باورمندان به دو عقیدۀ جبر یا اختیار انسان در صدور افعال را شرح دهد و آنگاه بر اساس دلایل عقلی و نقلی ایستار درست را در این مسئله تبیین نماید. در مقالۀ حاضر، نخست به مهم‌ترین نگاشته‌های متکلّمانِ پیش از علّامۀ حلّی در موضوع قضاء و قدر اشاره می‌شود. پس از آن، ساختار و محتوای رسالۀ استِقصَاءُ النَّظَر، تاریخ نگارش آن، ویراست‌های مختلف به‌چاپ رسیده از این اثر، شروح نگاشته‌شده بر آن و نیز دست‌نویس‌ کهنِ ارزشمندی از رسالۀ مزبور معرّفی و بررسی می‌شود.