آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

كتاب شريف «تفصيل وسائل الشيعة إلى تحصيل مسائل الشريعة»، معروف به «وسائل الشيعة»، از تأليفات ارزشمند محدث بزرگ و علامه محقق، شيخ محمد بن حسن حُر عاملى از علماى بزرگ و از فقهاى برجسته شيعه در قرن يازدهم هجرى (1033 - 1104ق) است. وى، اين كتاب را در مدت بيست سال از عمر شريف خود نگاشته است. اين كتاب، به زبان عربى و مشتمل بر روايات اهل بيت عصمت و طهارت (ع) در زمينه احكام شرعى است. اين كتاب، از زمان نگارش، پيوسته مورد توجه علما و فقهاى شيعه قرار گرفته است و در اين زمان از اركان اصلى استنباط احكام شرعى و اجتهاد در حوزه‌ هاى علميه شيعه به شمار مى‌ آيد و در تمام درس‌ هاى خارج فقه، روايات آن نقل شده و به آنها استناد مى‌ شود. كتاب «وسائل الشيعة» از بهترين جوامع روايى شيعه و حاوى رواياتى ارزشمند از پيامبر اسلام (ص) و ائمه معصومين (ع) درباره احكام شرعى در زمينه‌ هاى گوناگون فقهى است. كتاب حاضر جلد شانزدهم از كتاب وسائل الشيعة مي باشد كه مشتمل است بر بقيه «ابواب جهاد النفس» و «كتاب الامر بالمعروف و النهى عن المنكر» كه در ذيل عنوان كلى «ابواب الامر و النهى و ما يناسبهما»، 41 باب و در ذيل عنوان كلى «ابواب فعل المعروف»، 39 باب ذكر شده است.

كتاب شريف «تفصيل وسائل الشيعة إلى تحصيل مسائل الشريعة»، معروف به «وسائل الشيعة»، از تأليفات ارزشمند محدث بزرگ و علامه محقق، شيخ محمد بن حسن حُر عاملى از علماى بزرگ و از فقهاى برجسته شيعه در قرن يازدهم هجرى (1033 - 1104ق) است. وى، اين كتاب را در مدت بيست سال از عمر شريف خود نگاشته است. اين كتاب، به زبان عربى و مشتمل بر روايات اهل بيت عصمت و طهارت (ع) در زمينه احكام شرعى است. اين كتاب، از زمان نگارش، پيوسته مورد توجه علما و فقهاى شيعه قرار گرفته است و در اين زمان از اركان اصلى استنباط احكام شرعى و اجتهاد در حوزه‌ هاى علميه شيعه به شمار مى‌ آيد و در تمام درس‌ هاى خارج فقه، روايات آن نقل شده و به آنها استناد مى‌ شود. كتاب «وسائل الشيعة» از بهترين جوامع روايى شيعه و حاوى رواياتى ارزشمند از پيامبر اسلام (ص) و ائمه معصومين (ع) درباره احكام شرعى در زمينه‌ هاى گوناگون فقهى است. كتاب حاضر جلد پانزدهم از كتاب وسائل الشيعة مي باشد كه مشتمل است بر «كتاب الجهاد»، كه در ذيل عنوان كلى «ابواب جهاد العدو و ما يناسبه»، 72 باب و در ذيل عنوان كلى«ابواب جهاد النفس و ما يناسبه»، 101 باب ذكر شده است.

کتاب «جهاد با نفس» ترجمه کتاب «جهاد النفس» در مجموعه گران سنگ حدیثی «وسائل الشیعه» حاصل زحمات شیخ حر عاملی (ره) می باشد که به نقل روایات معصومین (علیهم السلام) پرداخته است. این کتاب در ۱۰۱ باب مجزا تدوین شده و از آنجا که ترجمه فارسی کتاب جهت استفاده عامه مردم است، لذا از ذکر سلسله سند احادیث خودداری شده است. مهم ترین ویژگی این کتاب عنوان بندی و فصل بندی روایات است که رجوع به آن ها را سهل و آسان می کند. از دیگر ویژگی های کتاب این است که احادیث در یک طرف و ترجمه آن ها دقیقا در طرف مقابل آورده شده به گونه ای که به ندرت ترجمه کلمه ای از حدیثی در صفحه بعد جای گرفته است. «وجوب توکل به خدا و سپردن امور به او»، «وجوب خودداری از حرام ها»، «وجوب به انصاف رفتار کردن با مردم اگرچه به ضرر خود باشد»، «تحریم بداخلاقی» و... از جمله عناوین احادیث کتاب جهاد با نفس است.

فقه‌ الحدیث از ارزشمندترین علوم اسلامی است، زیرا حدیث در اسلام، دومین منبع فراگیری دین محسوب می‌شود و بدون آشنایی با سنت نمی‌توان اسلام را شناخت. فقه‌ الحدیث ما را با معنای متون احادیث آشنا می‌سازد، ولی مراجعه به متون احادیث، بدون توجه به مبانی لازم، امکان انحراف را در پی خواهد داشت. از این‌ رو، تلاش‌های فراوانی از سوی علمای مسلمان برای تدوین قواعد و مبانی فهم صحیح از روایات صورت گرفته که علم اصول فقه، نشانگر بخشی از این تلاش‌هاست. برخی از محققان حدیث نیز در هنگام شرح روایات، روش و قواعدی به کار برده‌اند که استخراج آن‌ها می‌تواند ما را با شیوه‌، ضوابط و مبانی فقه‌ الحدیث آشنا سازد. یکی از این کتب، الفوائد الطوسیه از شیخ حر عاملی است. این کتاب با عنایت به شخصیت علمی مؤلّف و تبیین و توضیح روایات مشکل، اهمیت ویژه‌ای دارد و در آن، نکات و تحقیقات و دقت‌ها و نیز پاسخ شبهات و مغالطاتی وجود دارد که در کتب دیگر کمتر یافت می‌شود. یکی از مبانی مورد توجه شیخ حر در این کتاب، اثبات متن حدیث است. این قاعده مهم‌ترین اصولی است که در فقه‌ الحدیث باید رعایت شود. در این مقاله، با مطالعه این کتاب به روش تحلیلی‌ـ توصیفی، این قاعده تبیین و موارد توجه شیخ حر به این قاعده، استخراج و تبیین شده است.

موضوع این تحقیق پایانی سیری در زندگی شیخ حرعاملی و کتاب وسایل الشیعه وی است که با انگیزه ایجاد آشنایی خوانندگان با یکی از کتابهای مهم روایی، گردآوری گردیده است. همچنین سعی شده است که میزان وثوق و اعتبار این کتاب روشن گردد. علاوه بر این تحقیق حاضر، در محدوده آشنایی با شخصیت مؤلف و آشنایی با کتاب وسائل الشیعه و مروری بر شرح ها و ترجمه ها و معجم هایی که بر آن نوشته شده است. در این پایان نامه سعی شده مطالب به صورت منسجم در اختیار خوانندگان قرار گیرد. برای دست یافتن به اطلاعات از کتابخانه آستان قدس رضوی، دفتر تبلیغات اسلامی، کتابخانه مدرسه علمیه نرجس?استفاده نموده ام. در این تحقیق علاوه بر استفاده از منابع دست اول از تحقیقات و کتابهای معاصر و جدید هم مطالبی آورده شده، همچنین در مواردی، بخشی از آثار معاصران، عیناً نقل شده و گاهی همراه با تغییرات اندکی در عبارات و الفاظ و در بعضی موارد از تحلیل شخصی استفاده شده است. این تحقیق در 3 بخش و 7 فصل سامان یافته است. در بخش اول شامل 2 فصل است. فصل اول زندگی نامه محمد بن حسن حرعاملی، محل و زمان تولد، خاندان و عنایات معصومین به او و القاب وی بیان می شود. فصل دوم سفرها و علت هجرت و زمان و مکان وفات وی مشخص شده است. در بخش دوم که شامل 3 فصل است. فصل اول با اساتید و شاگردان شیخ آشنا می شویم و فصل دوم تألیفات شیخ که در موضوعات گوناگون نوشته شده معرفی می شود. فصل سوم، درباره عقاید اخباری گری و جایگاه آن و ارتباط شیخ حر با این جریان فکری توضیح مختصری داده شده و سخنان بعضی از علمای بزرگواری که او را مورد تحسین قرار داده اند ذکر شده است. بخش سوم نیز شامل 2 فصل است. فصل اول آن مروری بر کتاب وسایل و در ابتدا آشنایی با جوامع ثانویه و انگیزه شیخ حر در تألیف آن و اعتبارش اشاره گردیده است و نیز سبک و زمان نگارش این کتاب ارزشمند و دیدگاه علماء بر این کتاب بیان شده است. فصل دوم نیز به کتابشناسی وسایل پرداخته شده و با کتابهایی چون جامع الاحادیث، مستدرک الوسایل و تصحیح و تلخیص، فهرست نویسی، معجم نگاری و شروح و تک نگاری وسایل آشنا می شویم. در پایان آنچه از این پژوهش حاصل گشت، آشنایی با یکی از علماء بزرگوار و عالیقدر و یکی از مهمترین آثار و تألیفاتش بالاخص کتاب وسایل الشیعه می باشد. همچنین او را به عنوان الگویی می یابیم که با همت والای خود توانسته از یک روستا به پا خیزد و تمام قرون پس از خود را تحت تأثیر آثار خود قرار دهد. واژگان کلیدی: شیخ حرعاملی، وسایل الشیعه، کتب اربعه، کتب اربعه متأخره

پژوهش حاضر به بررسی آرای کلامی شیخ حرّ عاملی می‏پردازد، شیخ حرّ عاملی یکی از علمای بزرگ امامیه است که در حوزه‌های مختلف علمی از جمله اعتقادات، صاحب فکر و اندیشه است، روش شیخ حر، روشی نص‌گرایانه است و جزء اخباریان به حساب می‏ آید، نص‌گرایان در طول تاریخ کلام، اگر چه جریانی پر طرف‌دار و تاثیر گذار بوده‌اند، اما در قرون اخیر هم‌زمان با تلاش عقل‏گرایان در ارائه روش فلسفی و جایگزنی آن در علم کلام، روش آنان دچار نوعی فراموشی شده و از اساس مورد بی‌اعتنایی قرار گرفته است، آنان با هدف صیانت از آیات قرآن و احادیث معصومین و بهره‌گیری حداکثری از آن در اثبات مسائل کلامی و حل مشکلات اعتقادی، آثاری تولید کرده‌اند که امروز از آن آثار صرفا به عنوان کتب حدیث و جوامع روایی یاد می‏شود، بی آن که روش تدوین آن مورد توجه باشد. این تحقیق در راستای بررسی و تحلیل دیدگاه‌های اعتقادی نص‏گرایان و متد آنان در پیش‏برد علم کلام شکل یافته و گوشه‌ای از تلاش‌های علمی آنان در کلام امامیه و احیای علوم اهل بیت ? را به نمایش می‌گذارد. شیخ حرّ عاملی علاوه بر فقه، در زمینه‌هایی چون حدیث،کلام، رجال، درایه، اصول، منطق، ریاضی، شعر و ادب و غیره دارای تألیفات ارزنده‌ای است. عمق خاطر، قوت استدلال و تخصص او در حوزه‌های گوناگون علوم اسلامی باعث شده در ارائه مفاهیم و معارف دینی همه جانبه‌نگر و دارای بیانی روشن باشد و آشنایی با تفکر او تصویر مناسبی از روش نص‌گرایی و منابع شناخت در نظر نص‌گرایان را نیز به دست دهد، چرا که وی علاوه بر طرح و حل مباحث کلامی، به تبیین روش آنان در حل مسائل نیز پرداخته و حیطه حجیت عقل و نقل از منظر آنان را روشن ساخته است.در این تحقیق ابتدا به دیدگاه شیخ حرّ نسبت به کلیات علم کلام و روش او در استفاده از منابع پرداخته شده است، سپس موضع وی در قبال منابع شناخت بررسی شده و دیدگاه‌های اعتقادی وی در اهمّ مسائل کلامی کنکاش شده است. مهم‌ترین نتایج این تحقیق اثبات این مطلب است که شیخ حرّ جزء متکلمان و صاحبان اندیشه و اثر در علم کلام است و با روشی اجتهادی و به دور از تعصب، موضع عقل‏گرایان را به چالش کشیده و بهره‌گیری از کتاب و به خصوص سنت را تقویت کرده است.

شیخ حرّ عاملی از جمله عالمان اخباری است که می‌توان آگاهی‌های مفیدی در باب معرفت‌شناسی و منابع شناخت از میان آثار وی به دست آورد. بحث از منابع شناخت آن‌گونه که بتواند جهت‌گیری‌ها و منطق عملی افراد را در مواجهه با مسائل کلامی بنمایاند، شامل سه مسئله خواهد بود: اول حیطه کارکرد هر یک از منابع و ترسیم حدود قابلیت آنها برای استخراج معارف دینی؛ دوم رابطه آنها با یکدیگر و پاسخ به این پرسش که امکان رسیدن به داده‌های کدام منبع از طریق دیگر منابع نیز وجود دارد؛ سوم حل اختلاف میان مؤدای آنها و تبیین راهی که بتوان بر اساس آن در از میان بردن تعارض ظاهری گام نهایی را برداشت. شیخ حرّ به این مسئله توجه خاصی داشته است. وی سه منبع فطرت، عقل و وحی را به‌عنوان منابع شناخت معرفی کرده، سپس راه رسیدن به پاسخ را به‌تفصیل فراهم ساخته است.

«الإیقاظ من الهجعة بالبرهان على الرجعة»، کتابى است در موضوع رجعت نوشته محمد بن حسن بن على بن محمد بن حر عاملى، معروف به شیخ حر عاملى، از علماى جبل عامل لبنان که در ایران سکنى گزید و خدمات قابل توجهى به اسلام و فرهنگ شیعى ارائه داد. مولف در تدوین ساختار کتاب به عدد دوازده تبرک جسته و آن را به دوازده باب تقسیم نموده است. باب «اول» در مقدمات‏ «دوم» در استدلال بر رجعت و امکان و وقوعش‏ «سوم» در قسمتى از آیات قرآن که به ضمیمه تفسیر ائمه علیهم السلام دلیل بر رجعت است. «چهارم» در اثبات این که آن چه در امت‏ هاى گذشته واقع شده، نظیرش در این امت واقع شود. «پنجم» در اثبات رجعت در سایر امت ‏ها. «ششم» در اثبات رجعت در پیامبران و اوصیاى گذشته. «هفتم» در اثبات رجعت در این امت اجمالا، تا آن رجعت موعود آخرالزمان را بعید نشمارند. «هشتم» در این که میان این امت هم درباره پیغمبران و أئمه علیهم السلام اجمالا رجعت بوده تا آن استبعاد برطرف گردد. «نهم» در قسمتى از حدیث ‏هاى معتبر که در رجعت مردم -از شیعه و غیره- وارد شده است. «دهم» در پاره‏ اى از روایات معتبر در رجعت گروهى از انبیاء و ائمه علیهم السلام. «یازدهم» در این که آیا بعد از حضرت مهدى علیه السلام دولتى هست یا نه؟. «دوازدهم» در بیان شبهه منکرین رجعت و جواب آن. موضوع رجعت از جمله موضوعاتى است که از صدر اسلام تا به حال مورد بحث و گفتگو بین شیعه و سنى است. در تمام ادوار، علماى شیعه در یک طرف معتقد به آن و سنیان در طرف دیگر منکر آن بوده‏ اند، گو این که بین دانشمندان شیعه درباره کیفیت رجعت اختلاف نظر و عقیده پیدا شده؛ ولى در اصل موضوع اتفاق دارند و در اثبات مطلب رسائل و کتاب ‏هاى بسیارى نوشته شده که این کتاب یکى از آنها است.

«ألفُصولُ المُهمّة فی أُصولِ الأئمّة (تکملةُ الوَسائل)» از تألیفات شیخ حر عاملی صاحب «وسائل الشیعة» می‌ باشد که در قرن یازدهم هجری به زبان عربی تألیف شده است. مؤلف، اصول کلی برگرفته از روایات را که هر مسلمانی باید بداند و به آن ها باور داشته باشد و به آن ها عمل کند را گرد آورده است. در این اثر ۳۱۹۴ روایت وجود دارد که در پنج بخش سامان داده شده است. کتاب، در سه جلد است: جلد اول؛ بعد از مقدمات محقق و مؤلف به اصول دین و اصول فقه پرداخته است. جلد دوم؛ در فروع فقه می‌ باشد. جلد سوم؛ ابواب کلیات متعلق به طب و نیز نوادر کلیات. ابواب پنج گانه کتاب شامل موضوعات اصول دین، اصول فقه، فروع فقه، طب و نوادر کلیات می‌ باشد. 1- ابواب متعلق به اصول دین: صد و بیست باب در مورد اصول دین و اعتقادات بیان شده که مؤلف ابتدا اسامی این ابواب را ذکر کرده سپس وارد بیان آنها می‌شود. 2- ابواب متعلق به اصول فقه: در مورد اصول فقه هم هشتاد و شش باب تبیین گردیده است. مؤلف در این باب به روایاتی که این مضامین را می‌ رسانند و غالبا روایات مشهوری هستند اشاره کرده است. 3- ابواب متعلق به فروع فقه: ابواب چهل و شش‌گانه فقهی موضوع دیگر بخش کتاب است که هر یک از آنها نیز دارای فروعاتی می‌باشد. روایات این بخش، همه از وسائل الشیعه انتخاب شده است. 4- ابواب متعلق به طب: در بخش طب ۱۴۱ باب وجود دارد. 5- ابواب نوادر کلیات: نوادر کلیات نام آخرین بخش کتاب است که دارای صد و سی و هشت باب می‌ باشد.