مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

از جمله مهمترین آثار حضرت آیت الله العظمی جوادی آملی کتاب گرانسنگ « منزلت عقل در هندسه معرفت دینی» است. آنچه در ادامه می خوانید گزارشی اجمالی از این کتاب ارزشمند است که در پژوهشکده فقه و اصول پژوهشگاه معارج تهیه و تنظیم شده است:

ترجمه ماشینی: بیشتر مقایسات علم و دین در واقع مقایسه علم و مسیحیت یا علم و اسلام و غیره است. در مدل های علمی برای دانش دینی، نویسنده قصد دارد از بحث های قطبی شده معمولی بین خداباوری سنتی، پیشینی و طبیعت گرایی علمی رادیکال خارج شود. در عوض، یک سیستم جدید سازگاری علم و دین - بین مطالعه علمی دین و یک معرفت شناسی دینی - مشکل جدید و گریزان ماست. علاوه بر این، ما به مقایسه و تضاد علم مدرن با احترام ساده ذهن انسان به اعمال عوامل فرابشری فرض شده فرهنگی نگاه خواهیم کرد. این کتاب به کمک های دانشمندان در فلسفه دین، فلسفه علم و مطالعه علمی دین توجه انتقادی دارد. مدل‌های علمی برای دانش دینی برای خوانندگانی که به دنبال گسترش یادگیری خود در فلسفه‌های علم و دین هستند، مفید است زیرا این موضوعات در دانشگاه‌های تحقیقاتی مدرن تدریس و تحلیل می‌شوند. اندرو رالز وودوارد دارای دکترای الهیات در فلسفه علم و دین از دانشگاه تورنتو و دانشگاه کالج ترینیتی (مشترک) است. او نویسنده کتاب ماجراجویی در دانش و باورهای انسانی (2014) است.

ترجمه ماشینی: آیا می توان «با ایمان» خود را به یک ادعای دینی متعهد کرد که حقیقت آن فاقد پشتوانه کافی از کل شواهد موجود باشد؟ جان بیشاپ در کتاب «باور به ایمان» از نسخه ای از ایمان گرایی الهام گرفته شده از سخنرانی ویلیام جیمز در سال 1896 با عنوان «اراده برای باور» دفاع می کند. بیشاپ با نقد معرفت‌شناسی «انزواگرایانه» (ویتگنشتاینی) و اصلاح‌شده اعتقاد دینی، استدلال می‌کند که هرکسی بپذیرد که مدارک در دسترس عموم ما به همان اندازه برای تفاسیر خداباورانه و طبیعت‌گرا/الحادی باز است، باید از موضع متواضعانه فیدیستی دفاع کند. این فدائیسم متواضع، تعهد خداباورانه را شامل «سرمایه‌گذاری دوکساستیک» می‌داند - تعهد عملی به گزاره‌هایی که از طریق علل «شور» صادق هستند (دلایلی غیر از شناسایی شواهد مربوط به صدق آنها). در حالی که بیشاپ استدلال می کند که نگرانی در مورد توجیه پذیری سرمایه گذاری دینی در نهایت نگرانی اخلاقی است، او می پذیرد که سرمایه گذاری های ایمانی تنها در صورتی می توانند از نظر اخلاقی قابل توجیه باشند که با اعمال مناسب ظرفیت های معرفتی عقلانی ما مطابقت داشته باشند. بنابراین، سرمایه‌گذاری‌های مشروع ایمانی ممکن است هرگز ضد شواهد نباشند، و علاوه بر این، تنها زمانی ممکن است که صدق گزاره‌ی ایمانی مربوطه لزوماً بر اساس شواهد قابل حل نباشد، به‌صورت فوق‌شواهدی انجام شوند. اسقف این روایت جیمزی را با این الزام گسترش می‌دهد که سرمایه‌گذاری‌های ایمانی قابل توجیه نیز باید از نظر انگیزه و محتوا از نظر اخلاقی قابل قبول باشند. با این حال، مدرک گرایان تندرو، اصرار دارند که تمام سرمایه گذاری های دینی از نظر اخلاقی اشتباه است. بنابراین بیشاپ مناظره گسترده ای را بین فیدیست ها و مدرک گرایان تندرو انجام می دهد و استدلال می کند که هیچ یک از طرفین نمی توانند در اثبات غیرمنطقی بودن مخالفت خود موفق شوند. او در پایان پیشنهاد می کند که با این وجود، فیدیسم ممکن است از نظر اخلاقی ترجیح داده شود، به عنوان موضعی کمتر جزمی، خودپذیرتر و حتی دوست داشتنی تر از رقیب شواهد گرای خود.

مسئله نقش عقل و محدوديت‌هاي آن در شناخت معارف دين، همواره مورد بحث بوده است. برخي معتقدند که عقل هيچ نقشي در شناخت معارف دين ايفا نمي‌کند و گروهي ديگر نيز براي عقل نقش‌هاي مختلفي به ‌صورت حداکثري و حداقلي در شناخت قائل‌اند. کاوش‌هاي مقاله حاضر، بررسي عقل از منظر علامه طباطبائي و شهيد مطهري است. بر پايه بازخواني مباني طراحي‌شده علامه، مسئله تعارض عقل و وحي اساساً منتفي است؛ زيرا عقل فلسفي عهده‌دار ارزيابي شروط سه‌گانه قطعيت وحي است. از‌اين‌رو، وحي غيرمطابق با عقل قطعي فلسفي عملاً به دايره ظنون کشانده شده، هيچ‌گاه وحي قطعي‌اي به‌ دست نخواهد آمد که با عقل قطعي در تعارض باشد؛ وحي ظني برجاي‌مانده نيز، به ‌دليل «ظهور لفظي» صلاحيت حجيت و تقدم بر رهاورد تجارب بشري، يعني فلسفه را نخواهد داشت. رويکرد فلسفي شهيد مطهري به پرسش از رابطه عقل و دين اين است كه نسبت عقل و دين از اساسي‌ترين مسائل حوزة معرفت ديني و فلسفي است که از ديرباز ذهن انديشمندان را به خود مشغول داشته و ديدگاه‌هاي متفاوتي را هم دامن زده است. نگاه شهيد مطهري به اصول دين به‌مثابه مدخلي عقلي بر ديگر اجزاء منظومه دين، جايگاه عقلي ويژه‌اي براي اصول دين ترسيم مي‌کند که به نوبه خود واجد ارزش فلسفي است.

تنوّع رأی در علوم اسلامی امری است اجتنابناپذیر، لکن اظهار نظر در این حوزه میبایست بر اساس روش معتبر صورت بگیرد. در این تحقیق، مبانی روششناختی معرفت دینی در دو ساحت درونمتنی و برونمتنی، با روش تحلیلی-توصیفی بررسی شده است. از آن جهت که رویکردهای بنیادین در حوزهی شناخت، عامل تمایز مبانی روششناختی میباشند، در گام نخست مبانی معرفتشناختی معرفت دینی تبیین شده است. در گام بعد مبانی روششناختی معرفت دینی بررسی شده و ضوابط به کارگیری منابع معرفتی مجاز تبیین گشته است. در ساحت درونمتنی، مهمترین منبع معرفت دینی عبارت است از نقل، که خود متشکل است از قرآن و سنّت. اصول و ضوابط کاربست منبع نقل عبارتند از: (1) استفاده لازم از منابع مجاز تفسیر، (2) استفاده از راه و روش صحیح تفسیر و اجتناب از تفسیر به رأی، (3) دارا بودن شرایط تفسیر، (4) استفاده از قواعد استنباط صحیح از متون دینی. در ساحت برونمتنی، مهمترین منبع معرفت دینی عبارت است از عقل. عمدهترین کار عقل در استنباط معرفت دینی عبارت است از تعریف و استدلال. غیر از ضوابط چهارگانهای که در کتب منطق برای تعریف بیان شده است (جامع و مانع بودن، اَعرَف بودن، تغایر مفهومی داشتن و دوری نبودن)، ضوابط دیگری نیز هست که مخصوصاً در تعریف لفظی مفهومی کاربرد بیشتری دارد. ویژگیهای روششناختی استدلال عبارتند از: (1) قیاسی بودن همه استدلالها، (2) صورتبندی صحیح و پرهیز از مغالطه صوری، (3) نیازمندی به معرفتشناسی برای پرهیز از مغالطه مادّی، (4) تبعیت نتیجه از مقدمات. پیشنهاد میشود کتابهای جامع آموزشی پیرامون روششناسی در علوم اسلامی در سطوح مختلف نوشته شود، تا دانشپژوهان نظام فکری دینیشان را دقیقتر بسازند. این آثار در مقام رفع شبهات عامه مردم هم مفید واقع خواهد شد.