مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

عقل حجّت باطنی خداوند و وسیل? فهم و دریافت معارف بنیادین اعتقادی است. شکوفا سازی و تربیت این موهبت الهی، رسالت تمامی ادیان آسمانی و به ویژه، دین اسلام بوده است.تحقیق حاضر با هدف« بررسی اصول و روش هایتربیت عقلانی بر مبنای سخنان امام رضا(ع)» صورت پذیرفته است. این تحقیق، از نوع« تحقیقات کاربردی »، روش آن «توصیفی-تحلیلی» و روش تجزیه و تحلیل اطلاعات، « تحلیل محتوا » است. مهم ترین نتایج حاصله از این تحقیق، به این شرح است: 1-عقل با توجه به سخنان امام رضا (ع)، عبارت است از: « نیرویتشخیص حق و باطل در قلمرو نظر و خیر وشر در قلمرو عمل، از یک سو، و بازدارند? از اعمال سیئه و هدایت کننده به اعمال صالح، از سوی دیگر». 2- اصول و روش هایتربیت عقلانی، براساس سخنان امام رضا (ع)، عبارت است از: « مجموعه اصول و روش های مستخرج از سخنان امام رضا (ع)، که به گون? منظم و سازمان یافته، موجب رشد و پرورش عقل در دو جنب? نظری و عملی، در جهت دستیابی به اهداف واسطه ای ِعلم، ایمان، و عمل و نیل به هدف غایی ِقرب الهی» هستند. پس می توان گفت که تربیت عقلانی از دیدگاه امام رضا (ع) این گونه تعریف می شود: « ایجاد زمینه های مساعد برای پرورش هرچه بهتر عقل نظری و عقل عملی متربی به گونه‏ای که متربی بتواند مسائل درون دینی و برون دینی را درک و هضم کند و اعتقاد به باورهای دینی و عمل به احکام از روی بصیرت باشد و نه تقلید و تعبد، و اگر جایی هم مسأله‏ای را به طور تعبدی می ‏پذیرد، دلیل عقلی او را به این تعبد رهنمون کرده باشد ». 3- اصول تربیت عقلانی بر مبنای سخنان امام رضا(ع) به دو گروه تقسیم شده است: اصول عام شامل: اصل اعتدال، اصل لزوم هماهنگ بودن علم و عمل، اصل هماهنگی با فطرت، اصل آزادی مبتنی بر عقل است. اصول خاص مربوط به پرورش عقل نظری عبارتند از: اصل پیوستگی تجربه اندوزی، علم آموزی، اندیشه ورزی، اصل تفکیک علم و اندیشه و تجربه مفید از علم و اندیشه و تجربه غیر مفید، اصل لزوم روح علمی داشتن، اصل حکمت جویی، اصل تلازم عقل و علم، اصل لزوم منع حکمت آموزی به نا اهلان است. اصول خاص شامل: اصول خاص مربوط به پرورش عقل عملی عبارتند از: اصل رعایت مراحل تزکیه نفس، اصل تکلیف متناسب با توانایی، اصل لزوم پیروی عقل از فرامین الهی. 4- از سخنان امام رضا (ع)، روش های مختلف برای تربیت عقل به دست آمده است: روش های تربیت عقل نظری عبارتند از: روش تفکّر، روش تعلّم، روش تجربه اندوزی. روش های تربیت عقل عملی عبارتند از:روش تزکیه نفس که شامل: غفلت زدایی، توبه،زهد، مراقبه و محاسبه، تقوا. از این چهار روش، روش های اول، دوم، و سوم، برای تربیت عقل نظری و در راستای تحقّق اولین هدف واسطه ای،یعنی« علم» و روش چهارم، برای تربیت عقل عملی و در جهت تأمین دومین و سومین اهداف واسطه ای، یعنی« ایمان و عمل »؛ و هر چهار روش برآورند? هدف غایی تربیت عقلانی، یعنی « قرب الهی » هستند.

كتاب«محاسبة النفس»، اثرى است به زبان عربى، در عرفان عملى و اخلاق، از سيد على بن طاووس حسينى. كتاب، داراى يك مقدمه و 5 باب است و برخى از ابواب آن مشتمل بر چند فصل است. باب اول، مشتمل بر آياتى از قرآن كريم است كه مقتضى لزوم همت نهادن به خودنگه‌دارى از گناهان و تطهير نامه عمل مى‌باشد. باب دوم، شامل رواياتى است كه ارزش محاسبه نفس در شب و روز را براى محفوظ ماندن از خطرها بيان مى‌كند. باب سوم، در بيان روزهاى معينى است كه يادآورى آنها و احتياط در امر محاسبه و مراقبه در آنها لازم است. باب چهارم، در باره اوقات و مكان‌هاى قابل تعظيم و احترامى است كه در آنها بايد دقت بيشترى در حفظ نفس از بدى‌ها نمود. باب پنجم، در بيان امورى است كه مكلف براى احتياط و يادآورى ارزش محاسبه به آنها احتياج دارد. مرحوم سيد بن طاووس، مطالب كتاب خود را با آيه شريفه«و ان عليكم لحافظين كراما كاتبين يعلمون ما تفعلون» آغاز مى‌كند و با آيه كريمه«فبشّر عبادِ الذين يستمعون القول فيتبعون أحسنه أولئك الذين هديهم الله و أولئك هم أولوا الألباب» به پايان مى‌آورد. نسخه استفاده شده در اين برنامه، از انتشارات مرتضوى است كه همراه با«كشف الريبة» شهيد ثانى و«محاسبة النفس» ابراهيم بن على كفعمى در يك مجلد منتشر شده و علامه طباطبايى نيز، مقدمه‌اى بر آن نگاشته است.

ارزیابی روش های تشویق و تنبیه و اثرات مثبت آن ها در امر تعلیم و تربیت از دیدگاه قرآن و سنت است. نویسنده با اختصاص دو بخش مجزا به دو موضوع تشویق و تنبیه به عنوان دو ابزار و تدبیر تربیتی، به بررسی معنای لغوی و اصطلاحی آن ها، ضرورت آن ها از نظر دانشمندان علم تعلیم و تربیت و نیز از نظر قرآن و سنت، روش های آن ها، کاربرد آن ها در قرآن و سنت، اثرات مثبت آن ها، و گونه هایی از آن ها در سیره عملی حضرات معصومین (ع) پرداخته است.

این پروژه تحقیقاتی با عنوان « روش های تربیتی انبیاء (ع) در قرآن کریم » در پی آن است که به بررسی روش های تربیتی که پیامبران بزرگ الهی در تربیت نسل ها در پیش گرفته اند ، بپردازد . با توجه به ماهیت ، اهداف و امکانات موجود ، روش توصیفی – تحلیلی برای این پروژه انتخاب شده است . پروژه حاضر برای رسیدن به هدف کلی خود ، اهداف جزئی زیر را طراحی نموده است : 1) آشنایی با معنا و مفهوم تربیت در قرآن کریم 2) آشنایی با ویژگی های تربیت اسلامی در قرآن کریم 3) آشنایی با ارکان نظام تربیتی اسلام در قرآن کریم 4) آشنایی با روش های تربیتی انبیا در قرآن کریم که پس از مطالعه و بررسی پیشینه تحقیق و تجزیه و تحلیل مطالب در فصل چهارم نتایج ذیل حاصل گردید : معنا و مفهوم تربیت از نظر اسلام عبارت است از فراهم آوردن زمینه های رشد و جنبه های مختلف عقلی ، اعتقادی ، اخلاقی ، روانی ، فرهنگی ، اجتماعی و سیاسی و ارائه یراه درست اندیشیدن و نیکو زیستن به گونه ای که تمام استعدادها و قوه های نهفته در انسان به مرحله فعلیت برسد تا انسان بتواند به کمال مطلوب خود که همان رسیدن به قرب الهی است نایل شود .که این نوع از تربیت بسیار جامع و هماهنگ با فطرت انسان و متکی بر علم و یقین می باشد . لذا با توجه به تعریف تربیت می توان گفت که تربیت باید بر اساس دریافتی درست از استعدادهای شگفت انسان باشد و تا مقصد تربیت و سیر انسان به سوی این مقصد و عوامل موثر در این مسیر تربیتی شناخته نشود نمی توان به برنامه ای درست برای تربیت انسان دست یافت . و به منظور اجرای برنامه تربیت باید از اصول عملی بهره گرفت ولی چون خصوصیات و خلق و خوی بشر متفاوت اند ، پس باید روش های متغیر و متفاوتی را برگزید ، تا بتوان به اهداف متعالی نائل گردید . بدین جهت مهمترین روش های تربیتی انبیاء (ع) از قبیل : 1) روش الگویی 2) روش موعظه 3) روش قصه گویی 4) روش تشویق و تنبیه 5) روش تکریم شخصیت 6) روش انذار و تبشیر 7) روش جدل احسن ، با استفاده از آیات قرآن کریم مورد بحث و بررسی قرار گرفته اند . محقق در این پژوهش با محدویت هایی از قبیل کمبود منابع مستقل در این زمینه و همچنین منابعی که بخشی از مباحث خود را به موضوع هایی شبیه به این اختصاص داده اند یا کامل نیست و یا تکراری است . که پیشنهاد می شود هر یک از روش های تربیتی انبیاء بصورت جداگانه و عمیق مورد بررسی قرار گیرند .

مباحث اصلی این پایان نامه در سه بخش با این عناوین تنظیم و تدوین شده است: بخش اول، چند بحث مقدماتی: اصل تفاوتهای فردی، تعریف روش ها، سنّ شروع تعلیم؛ بخش دوم، روش های تعلیم: روشهای مستقیم مانند سخنرانی و گفتگو و...، روش های غیرمستقیم مثل مشاهده، نمایش و قصه...؛ بخش سوم، فنون خرد تعلیم: روشها و فنون مربوط به حیطه عاطفی، روشها و فنون مربوط به حیطه شناختی، روشها و فنون مربوط به حیطه روانی حرکتی.

تساهل و تلورانس در فرهنگ غرب داراى مبانى و فرايند تاريخى خاصى است كه با آنچه در فرهنگ اسلامى تحت اين عنوان مطرح شده تفاوت ماهوى دارد. در مكاتب گوناگون سخن از تساهل و عدم تساهل مطلق نيست. در هيچ مكتبى سازش و تحمل رفتار مخالف و يا نابردبارى در برابر آن به طور مطلق تجويز نشده است بلكه بحث از تساهل و عدم تساهل نسبى است. بنابراين مهم تبيين موارد تساهل و عدم تساهل در مكاتب مختلف است. از آن جا كه سيره على (عليه السلام) تجسم عينى اسلام است، براى راه يابى به موارد تساهل و عدم تساهل در مكتب اسلام مى توان سيره آن حضرت (عليه السلام) را مورد توجه قرار داد. نبشتار حاضر با اين هدف به سيره على (عليه السلام) نگريسته و اجمالا روشن كرده است كه امام على (عليه السلام) با تمام وجود به اصول اساسى دين پاى بند بود و مداهنه و سازش درباره آن ها را روا نمى دانستند و در برابر ناقضان حدود الهى، تهديدكنندگان عدالت اجتماعى و توطئه گران براندازى نظام دينى سخت نامتساهل بودند. در عين حال، در مورد حقوق شخصى و مناظرات علمى بسيار با سعه صدر و متساهل بودند. در اين خصوص، نمونه هايى از سيره آن بزرگوار ارائه شده است.

براساس درونى سازى، یک ویژگى اخلاقى یا محتواى تربیتى به تدریج و طى فرایند تربیت، آموزش، یادگیرى یا تجربه فردى، در نهاد، شخصیت و هویت فرد جا گرفته و پایدار مى گردد؛ به گونه اى که شخصیت فرد با آن ویژگى ترکیب و به تعبیر علم اخلاق «ملکه نفسانى» و به تعبیر قرآنى «شاکله» او گردیده، رفتار ناشى از آن در همه حالات، چه پنهانى و چه آشکار از متربى صادر مى شود. پژوهش حاضر به چگونگى درونى سازى ارزش توسل به پیشوایان معصوم علیهم السلام توسط مربى از طریق روش الگویى مى پردازد. پس رویکرد در این مقاله به این صورت است که در رابطه با روش الگویى ابتدا به صورت کلى نکات و مباحث مهم آن روش مورد بررسى قرار گرفته، و در آخر هر بحث، شیوه استفاده و کاربرد آن در درونى سازى توسل به پیشوایان معصوم علیهم السلام بیان شده است.

شخصيت ممتاز و ارزنده مولاى متقيان اگرچه بيش از ساير نوابغ بشرى مورد تحليل و ارزيابى قرار گرفته است ولى باز درباره اش ناگفته هاى بسيار وجود دارد و بى گمان كلك و زبان نويسندگان و گويندگان از بازگويى برازندگى هاى شخصيت يگانه صاحب نهج البلاغه همچنان ناتوان و قاصر مانده است. از آن جا كه پژوهندگان وادى معرفت درباره اثر گران سنگ و پربهره نهج البلاغه سال هاى متمادى سخن گفته و قلم رانده اند، درباره ابعاد وجودى و گونه هاى شخصيتى امام على (عليه السلام) نيز كتاب ها و منقبت نامه هاى بسيار پرداخته اند، به طورى كه عبدالفتاح عبدالمقصود، نويسنده صاحب نظر و متفكر مصرى، يادآور اين نكته است كه اگر كتاب هاى نوشته شده به نام «مناقب على بن ابيطالب (عليه السلام)» را در يك محل جمع آوريم، خود كتابخانه اى بسيار مجلل و كم نظير خواهد شد. در این مقاله به بیان فضایل و شخصیت ایشان از نگاه علما پرداخته شده است.