مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

در تحقیق حاضر سعی شده توضیحاتی درباره نقش و جایگاه عمار بن یاسر در حوادث تاریخی صدر اسلام بیان گردد. در این نوشتار حاضراین سوال را مطرح می سازد که آیا عمار به یاسر معروف به ابویقظان، یکی از صحابه بزرگ پیامبر (ص) و از یاران و مشاوران نزدیک امام علی (ع)در حوادث تاریخی صدر اسلام تاثیر گذار بوده است؟ نگارنده با بررسی زندگی عمار در دوره پیامبر (ص)، تا سال 37 ه.ق نقش او را در حوادث و وقایع مورد بررسی قرار می دهد.اهداف:بررسی نقش و جایگاه عمار بن یاسر در حوادث تاریخی صدر اسلام روش پژوهش: توصیفی، تشریحی و تحلیلی است .نتیجه کلی:نگارنده به این نتیجه رسیده است که اگرچه عمار در دوران حیات پیامبر(ص) در تمام عرصه ها حضوری فعال داشت و بارها از طرف حضرت مورد تمجید و ستایش قرار گرفته، با این حال نفوذ و تاثیر او در حوادث و وقایع جهان اسلام بعد از پیامبر یکسان نبوده است .

ايالت كرمان از جمله سرزمين‌هاي ايران است كه در طول تاريخ پرفراز و نشيب خود،اديان و فرقه‌هاي مختلف مذهبي در آن رواج و گسترش يافته است.ازآنجا كه تاكنون پژوهشي جامع در اين باره صورت نگرفته است، شناخت اديان و فرق مختلف مذهبي اين سرزمين پژوهشي همه جانبه و كامل را مي‌طلبد. هدف از اين پژوهش، بررسي علل و عوامل مؤثر در شكل‌گيري و گسترش فرق و مذاهب و نيز بررسي كارنامه علمي و عملي پيروان آنها در زمينه‌هاي مختلف از بدو وروداسلام تا پايان حكومت سلاجقه‌ي كرمان (583 هـ ق) است. روش پژوهش در اين پايان نامه توصيفي و تحليلي با استفاده از منابع دست اول و محلّي در اين زمينه مي‌باشد كه اين خود براهميت تاريخ محلي و منطقه‌اي نيز مي‌افزايد.ايالت کرمان به دليل دوري از مرکز خلافت و با داشتن ويژگي هاي طبيعي و انساني اش، مأمني براي حضوراديان و مذاهب گوناگون بوده است. در اين پژوهش اديان و مذاهب وگروههاي اسلامي همچون تشيع، تسنّن، خوارج و عرفا وصوفيه در ايالت کرمان مورد بررسي قرار خواهد گرفت. برخلاف آنکه اهل سنت در کرمان داراي اکثريت بودند، پيروان فرق مختلف شيعه اعم از زيديان، اسماعيليان و اماميه نيز در کرمان سکونت داشتند و به عنوان يک اقليت نيرومند در تحولات سياسي،اجتماعي و فرهنگي دراين منطقه ايفاي نقش کرده اند.

دین مبین اسلام پانزده قرن پیش در سرزمین حجاز ظهورنمود ودر مدت کوتاهی در بخش اعظم دنیای آن روز گسترش یافت. اگر دوران اسلام را با روزگار قبل از آن مقایسه کنیم در مییابیم که عصر اسلامی در تکریم شخصیت انسان پیشرفت درخشان و شکوهمندی داشته است زیرا که با سیری در زندگی گروهها و اقشار مختلف جامعه ، تغییرات گسترده ای را در ساختارجامعه وگروهها و اقشار مختلف آن در مقایسه با ساختار جامعه دوره قبل از اسلام مشاهده خواهیم نمود ، این تغییرات بهنحوی شد که برادری و عدالت و ایمان مبنای اجتماعی آنها قرار گرفت. از آن روزگار تا به امروز عالمان و اندیشمندان ، با سعی وتلاش فراوان به نگارش وتالیف پژوهش های زیادی در مورد ابعاد مختلف این آئین و دیدگاه وسیره رسول اکرم (ص)در زمینه های مختلف اجتماعیپرداخته اند، و هر یک از ایشان ، به فراخور توان علمی خویش ، از وجود او بهره جسته اند . بنابراین در جهان متمدنامروز که به عقیده تعداد زیادی از صاحبان اندیشه سر شار از پوچی وسر درگمی افراد جامعه بشری است و چه بسیار دانشمندان و عالمانی که مشکل جامعه امروز را فاصله گرفتن اقشارو گروههای مختلف اجتماع از دین وعدم اتکاء به آن می دانند ،بررسی مواضع و سیره اجتماعی پیامبر اسلام در موردطیف ها و اقشار مختلف در حوزه اجتماع ، اقتصاد ، قضاوت، مدیریت ، تعلیم و تربیتوغیره ضروری می نمایاند ،چراکه همگی اینمسایل از مباحث روز و مورد ابتلای جوامع بشری می باشد .

سه فرقه اشاعره،حنابله و معتزله در دوره سلجوقي درفاصله سال هاي(429-590ق)درتعامل همگرايي و واگراييبايکديگربودند.اشاعره وحنابله ازگروههاي اهل سنت بودندودرمسائل فکري واعتقادي نسبت به ديگرگروهها داراي همگرايي بيشتري بودند واين رونددردوره سلجوقي همواره تداوم يافت.بااين وجود منازعات ودرگيري هاي زيادي بين دو گروه دردوره سلجوقي روي داد. ازسال467تا512قتعامل خليفه وسلطان سلجوقي درحالت واگرايي بود وقدرت خليفه محدود به امور مذهبي شده بود وباقدرت گرفتن سلطان، وزير او خواجه نظام الملکنيز داراي قدرت زيادي بود ونظاميه بغداد رابراي حمايت از اهل سنت علي الخصوص انديشه شافعي- اشعري بنانهاد. درگيري هايي که بين‌اشاعره وحنابله رويداد نسبت به دوره ي اول سلجوقي داراي خشونت بيشتري بود ومنجر به قتل و خونريزي شد.اما روابط معتزله با اشاعره وحنابله به گونه ديگري بود. در دوره سلجوقي تعامل اشاعره وحنابله بامعتزله در زمينه تأثير گذاري وتأثيرپذيري از همديگردرزمينه دانش هاي کلامي،فقهي وحديثي همواره تداوم داشت.امادرعرصه روابط اجتماعي وسياسي معتزله بغداد فشارسياسي واجتماعي زيادي رامتحمل شدند،خليفه عباسي القائم دستورقرائت دوباره اعتقاد نامه قادري را به منظور تضعيف معتزله صادر کردو اشاعره و حنابله دراجراي اين فرمانباخليفه هماهنگ بوده ودراجراي آن خليفه را مساعدت نمودند.عوامل متعددي درهمگرايي و واگرايي اشاعره، حنابله ومعتزله دردوره سلجوقي دربغداد دخالت داشته اند.دررابطه باواگرايي اشاعره وحنابله دردوره سلجوقي دربغدادپنج عامل ؛گرايش حنابله به تجسيم، گرايش اشاعره به تصوف، همگرايي وواگرايي بين سلطان سلجوقي و خليفه عباسي،تأسيس نظاميه توسط خواجه نظام الملک وحمايت آشکار وپنهان او از اشاعره بيش از ساير عوامل تأثير گذاربود.دررابطه باتعامل معتزله با اشاعره و حنابله ،رويکرد معتزله در باب خلق قرآن و حوادثي نظير صدور فرمان محنه ازسوي مأمون وحمايت معتزله از خليفه وآزار وشکنجه فقها توسط عوامل خليفه بيش ازساير عوامل موثربوده است.دراين پايان نامه تلاش شده است تا باعنايت به عوامل وفرضياتي که مطرح شد تعامل همگرايي و واگرايي اشاعره ،حنابله و معتزله دردوره سلجوقي دربغداد (429-590 ق) تبيين و بررسي شود.

اولین رویکرد به تاریخ نویسی در میان مسلمانان را می توان درگرایش آنها به سیره نویسی مشاهده کرد و تاریخ نگاری با موضوعِ پرداختن به سیره و مغازی حضرت محمد(ص) به عنوان مهم ترین شخصیت تاریخی- مذهبی در میان مسلمانان آغاز شد. در ادامه سیر سیره نویسی، در اوایل قرن سوم هجری به مرحله ای می رسیم که توجه به سیره پیامبر(ص) در قالبی جدید روی می نماید. از این زمان وتحت تأثیر شرایط فکری به وجودآمده در جوامع اسلامی، برخی از اصول وفروع دین به ویژه توحید، نبوت ومعاد مورد انکار بعضی از افراد وگروه ها قرار گرفت. در نتیجه این وضعیت، کتاب هایی به نگارش درآمدند که هدف عمده در تألیف آنها اثبات پیامبری حضرت محمد(ص) بر اساس معجزاتش بود. این کتاب ها توسط طیف های مختلفی از اندیشمندان اسلامی به وجودآمدند؛ فیلسوفان اسماعیلی، محدثان، دبیران حکومتی، ائمه زیدی و...دلائل النبوه هاکه امروزه بسیاری از آنها از میان رفته است، چهره سیره نگاری را تاحدودی مخدوش کرده و رویه ای اغراق آمیز بر آن کشیده است. این آثار تا به امروز در محدوده تاریخ نگاری اسلامی مطرح نشده اند. در این پژوهش سعی برآن بوده است تا در فاصله زمانی آغاز قرن سوم که زمان شروع نگارش های مستقل درزمینه تاریخ نگاری است، تا نیمه قرن ششم هجری با معرفی نویسندگان این آثار، معرفی کتاب هاو محتوایشان و بررسی زمینه های به وجودآمدن آنها وهمچنین چگونگی نگارش این آثار توسط نویسندگان شیعه وسنی گامی در معرفی این رشته از سیره نگاری به دنیای تاریخ نگاری اسلامی برداشته شود.

عباسیان از سال 132 ق. تا 656 ق. زمام خلافت جهان اسلام را بدست گرفتند. آنان با شعار طرفداری از اهل بیت علیهم السلام و یادآوری ظلم امویان نسبت به آنان، توانستند مردم را به خلافت فرد نامعلومی‌از خاندان پیامبر (ص)، دعوت کنند. آنان با دعوت سرّی خود که کاملاً حساب شده و محتاطانه بود، سرانجام موفق به تشکیل حکومت شدند.چون عباسیان از ابتدا همراه با علویان بودند و هر دو جزئی از بنی‌هاشم به حساب می‌آمدند، تا حدود سال 100 هجری اختلافی بین آنها نبود ولی رفته رفته با تشکیل حکومت، عباسیان رسماً قدرت را بدست گرفته و برای حفظ قدرت با نهایت بی رحمی‌به مقابله با علویان برخاستند. اما در طول چند قرن حکومت آنان، برخی از خلیفگان به تشیع متمایل شده و اقدامات مفیدی انجام دادند که باعث گسترش تشیع شد. به نظر می‌رسد برخی از آنان دارای تشیع محبتی، و برخی دارای تشیع معتزلی و حتی برخی دارای تشیع امامی‌بوده اند. البته برخی از آنان در باطن چندان گرایشی به تشیع نداشته اند ولی فضای موجود در جامعه به گونه ای بوده که برای حفظ حکومت خود اظهار تشیع می‌کردند که به آن تشیع سیاسی گفته می‌شود. اثبات گرایش شیعی خلفا و تعیین نوع آن از اهداف اصلی این پژوهش می‌باشد.

چکیدهبخش عمده هر فرهنگ و تمدن محصول تفکر و دستمایه علمی پیروان آن است که شجره علمی و هویت معرفتی آنان را به نمایش می‌گذارد. با این وصف که هر چه این معرفت و تفکر سابقه کهن‌تری داشته باشد ریشه‌ها و لایه‌های آن بهتر قابل ترسیم است. از این رو بحث و بررسی آن در میان رهبران نخستین یا نسل اول از پیروان آنان، از اهمیت بسزایی برخوردار است. شکوفایی علوم اسلامی از همان قرن نخست در یک تلاش همگانی مبتنی بر آموزه‌ها و تعالیم دینی، همراه با درک صحیح از شرایط اجتماعی و نیازهای آن عصر، سبب بالندگی تمدن اسلامی در قرون نخستین شد. اما در خصوص این که اصحاب امامان شیعه(ع) به عنوان رهبران و عالمان دینی در این باب چه نقشی ایفا نموده‌اند، پرسشی است که به ویژه در قرن اخیر، برخی را به انکار و برخی را به اثبات اساسی‌ترین نقش و بنیادی‌ترین تأثیر در عرصه فرهنگ و تمدن اسلامی وادار کرده است. پژوهش حاضر برآن است که با رویکردی علمی تحلیلی نقش آنان را در فرهنگ و تمدن اسلامی بدون افراط و تفریط، در بازه‌ی زمانی قرن‌های دوم و سوم و با توجه به گستردگی بحث، در دامنه دانش تاریخ و جغرافیا مورد بررسی قرار دهد. این بررسی براساس گزاره‌های تاریخی موجود در کتب تاریخی،‌ تمدنی،‌ ادبی،‌ ‌تراجم،‌ رجال، جغرافیایی انجام می‌شود و در مقام داوری با آمیزه‌ای از توصیف نقلی و ‌تحلیل عقلی ‌دامنه تحقیق را جمع می‌کند. ناپیدا بودن کتب و بیشتر اخبار اصحاب امامان(ع) از دشواری‌های رسیدن به این بررسی است. ذهن‌شناسی فکری و علمی اصحاب، مقایسه‌ی آثار و کتب اصحاب با دیگر آثارشان و نیز آثار دیگران و هم‌چنین انعکاس اخبار آنان در میان نسل‌های بعدی سه شیوه‌ی کاربردار برای رسیدن به محتوای آثار مفقود اصحاب است. پژوهش پیش‌رو در محورهای سیره‌ی نبوی، سیره‌ی اهل‌بیت(ع)، وقایع‌نگاری و جغرافیانگاری سامان یافته و به مسایلی مانند بنیان‌گذاری یا استمرار بخشی حرکت علمی اصحاب امامان(ع) در حوزه‌ی تاریخ و جغرافیا، جایگاه علمی آنان، انعکاس اخبار آنان در نسل‌های بعدی، بستر حرکت علمی اصحاب، گونه‌شناسی فکری، صنف‌شناسی‌ نگارشی، نوع‌شناسی تعامل آنان با دیگران و فرایند‌شناسی انتقال علوم به اصحاب و از آنان به آیندگان می-پردازد. واژگان کلیدی: اصحاب، امام، شیعه، فرهنگ، تمدن، تاریخ، جغرافیا

چکیدهتحقیق درباره ی دین اسلام، از اساسی ترین و مهم ترین موضوعات، درحیطه ی دین پژوهی محسوبمی شود و مهم تر از آنپژوهش درباره ی فرقه ها و مذاهب اسلامی است؛ که مذهب تشیّع با توجه به ویژگی های خاص خود، همچون: اعتقاد به امامت و ولایت، اعتقاد به مهدویت، عقلایی برخورد کردن با مسائل، اعتقاد به اصولی مانند تقیه، جهاد وپیوند دین وسیاست، بیش از سایر مذاهب اسلامی مورد توجه قرار گرفته است.پرداختن به تشیّع به نسبت تسنن، بسیار اندک بوده است؛ با این حال، از ورای مطالعات اسلام شناسی درغرب، می توان سیری را برای شیعه شناسی در غرب ارائه نمود که انقلاب اسلامی ایران یکی از مراحل بسیار تأثیرگذار در بین این مراحل محسوب می شود. آنچه مطالعه درباره ی اسلام و بویژه تشیّع را بیش از پیش دارای اهمیت می نماید، حضور اقلیت های مسلمان شیعه درکشورهای غیراسلامی و لزوم توجه به ویژگی ها، چالش ها وفعالیت های آنان است که علیرغم تعداد اندکشان، نمی توان آنان را نادیده انگاشت.مسأله ی اصلی درپژوهش حاضر، بررسی مراکز شیعه پژوهی در بریتانیا بین سال های 1950 تا2010 میلادی است که به طور کلی شاملمواردی از این قبیل است. اول اینکه؛ شناخت اسلام شناسان و شیعه پژوهان این کشور و شاخصه های دیدگاه های آنان پیرامون مذهب تشیّع ومسائل مرتبط با آن، که البته، طیف وسیعی از نظرات را شامل می شود که این رساله تلاش نموده آنها را با تقسیم بندی های مناسب، ارائه نماید.دوم اینکه؛ وضعیت شیعیان ساکن در کشور بریتانیا؛ هر چند اغلب شیعیان بریتانیا، مسلمانان مهاجری هستند که عمدتاً از کشورهای اسلامی مانند ایران، لبنان، عراق، سوریه، پاکستان به این کشور مهاجرت نموده اند؛ اما نمی توان از دیگر شیعیان نیز غفلت نمود. بررسی مراکز شیعه پژوهی، وضعیت و هویت فرهنگی ومذهبی این شیعیان وخدماتی که آنان در راستای تبلیغ اصول شیعی واسلامی انجام داده اند، واجد اهمیت بسیار می باشد. بدین لحاظ، رساله ی حاضر به روش توصیفی وتحلیلی و با استناد بر منابع در دسترس، سعی دارد تا ضمن بررسی مسأله ی فوق، به مطالعه وبررسی وضعیت مساجد، مراکز شیعه پژوهی، دانشگاهها و موسسات اسلامی در کشور بریتانیا، مصائب و چالش های مسلمانان و اثر گذاری و دیدگاه ها درباره ی انقلاب اسلامی ایران نیز بپردازد.کلید واژه: شیعه پژوهی ، شرق شناسی،تشیّع ، مطالعات اسلامی، بریتانیا.

شاید مدتهاتصور می شد که آیین زرتشت در غبار زمان به فراموشی سپرده می شود، ولی در قرون اخیر بسیاری از مستشرقان با نیات متفاوت، به بازبینی ، بررسی وکنکاش درتعالیم واعتقادات این آیین، پرداخته اند وبا پیوند دادن حلقه های مشترک آن با سایر ادیان الهی ،آنرا در مجموعه ادیان زنده دنیا محسوب نموده اند . از طرفی بسیاری از زرتشتیان نیز به این باور رسیده اند که آموزه های کهن واساطیری ، پاسخگوی نیازهای معنوی انسان امروزنیستو باید تغییراتی در آن ایجاد کرد ، ولی در تدوین پایه های فکری خویش بیش از آنکه به مطالعه وبازبینی اعتقادات بومی خویش بپردازند، برآنچه صاحب نظران ومستشرقان ترسیم می کنند، نظر دارند . اگرچه ریشه های شرقی آیین زرتشت وتأثیرات فرهنگ بومی آن هنوز هم قابل انکار نیست، ولی انزوای تاریخی ورفتار نامناسببا آنان در دوره های تاریخی مختلف ، در گرایشآنان به غرب مسیحی و فرقه های انحرافیبی تأثیر نبوده است . شرق شناسی غرب وحدانیت وثنویت زرتشتیان را می ستاید و به آن ارج می نهد، امّا دنیای شرق میراث های کهن و تاریخی خود را فراموش کرده و شکی نیست که بخش عظیمی از باورهای فرهنگی واعتقادی شرق را همین ایدئولوژی های فراموش شده در لایه های تاریخی ساخته اند . امروزه دین زرتشت با تمام هویت شرقی خویش ، در برخی از شعائر واعتقادات، رنگ وبوی غربی گرفته و اساس واصول اعتقادی آن ، محل آراء وبرخورد دیدگاههای مستشرقان گردیده است. در این پایان نامه به شرح دیدگاههای مختلف مستشرقان در این خصوص خواهیم پرداخت ونظرات آنان مورد بررسی قرار خواهد گرفت .

بررسی نقش قبایل عرب در رویدادهای سیاسی و اجتماعی جهان اسلام، از موضوعات مهم تاریخ اسلام است. بر اساس این، جایگاه قبیله «مَذحِج» که یکی از قبایل بزرگ، معروف و موثر یمنی است، در این رساله بررسی شده است. در این بررسی، به مطالعه نقش این قبیله در رویداد های تاریخی، جناح های سیاسی، جریان های فکری و عقیدتی و دستاوردهای فرهنگی جامعه اسلامی در دو قرن نخستین هجری پرداخته شده و زمینه ها، اسباب و آثار این مقوله مورد تحلیل قرار گرفته است. به دلیل ماهیت این پژوهش، منابع تحقیق کتابخانه ای و اسنادی است و شیوه به کار رفته در آن، جستجو، مطالعه وتحلیل داده ها است. بر اساس این منابع اصیل و معتبر مورد استفاده قرار گرفته است. نیز ضرورت روش تحقیق علمی، ایجاب?می کند که از تحقیقات نوین برای رسیدن به تحلیل بیشتراستفاده شود. شیوه بیان مطالب،مبتنی برتوصیف وتحلیل تاریخی است و برای تبیین بهتر موضوع، جداول، نمودارها و نقشه ها به کار گرفته شده است. در این پژوهش، پس ازتعریف برخی کلیات تحقیق و بیان سوابق قبیله مذحج پیش از اسلام، به موضوعات اساسی ذیل پرداخته شده است.قبیله مَذحِج در زمان حیات رسول خدا(ص) مسلمان شدند و گروش آنها به اسلام بی ارتباط با سوابق فرهنگی و مذهبی این قبیله در آستانه ورود به اسلام، تحولات داخلی جامعه اسلامی و تأثیرپذیری از مناطق مفتوحه نبوده است. مذحجی ها سهم به سزایی در بهره برداری و پیشبرد دستاوردهای شهرسازی و اجتماعی ناشی از فتوحات اسلامی داشتند و در طی دوران امویان و عباسیان، در مدیریت نظامی، اداری، مالی و قضایی حضور جدی یافتند. رجال مذحجی به علاوه، در جناحهای سیاسی حضور فعّال داشته و در فرایند تکوین و تقویت گرایشهای عقیدتی و فکری نقش مهمی ایفا کردند. نقش فرهنگی این قبیله در عراق، بسیار گسترده تر از سایر بلاد اسلامی بوده و «مکتب نخع» را که یک مکتب فکری و مبتنی بر آموزه های دینی در حوزه های مختلف علوم اسلامی به شمار می رفت، پایه گذاری کردند. این قبیله به دلیل برخورداری از طوایف متعدد، پراکندگی در قلمرو وسیع اسلامی و تمایلات وتعصبات قومی، محلی، مذهبی و سیاسی، رویکردهای متفاوتی نسبت به تحولات مهم تاریخ اسلام داشتند. به همین جهت مذحج عراق، مصر و شامدر امور اجتماعی و جریانهای سیاسی دارای گرایش های یکسانی نبودند. یکی از ابعاد اهمیت قبیله مذحج، وجود رجال دینی، علمی و فرهنگی آن بوده که برخی از آنها از مشاهیر تاریخ اسلام و صحابه برجسته اهل بیت(ع) به شمار می‌آمدند.این تحقیق درصدد دستیابی به شرایط و زمینه هایی است که موجب شده نقش قبیله مذحج به ویژه در حوزه های مهم قلمرو اسلامی(مصر،عراق،شام)، که مهم ترین رویدادهای تاریخ اسلام درآنجاها واقع گردیده است، روشن تر جلوه نماید و اینکه اصولاً پرداختن به این مسئله و یافته های آن تاچه حدودی با سایرتحقیقات انجام شده در حوزه تاریخ اسلام، متفاوت یا مشابه بوده است. براساس این پژوهش روشن می گردد که تبیین تاریخ اسلام به ویژه در قرون نخستین هجری، بدون دقت نظر لازم در این گونه موضوعات و مسائل ممکن نخواهد بود. ازسویی، بررسی نقش قبایل بدون دقت نظر در مباحث مهم و بنیادی جامعه شناسی تاریخی عرب و تبارشناسی قبیله ای آن مقدور نیست.