مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

رساله حاضر با عنوان (سیر تاریخی زیارت امام حسین تا پایان عصر عباسی، اقبال مسلمانان و واکنش حکومت‌ها ) در یک مقدمه، چهار فصل و نتیجه گیری کلی از مباحث تهیه و تنظیم گردیده است. مقدمه حاوی مطالبی چون: بیان موضوع، سوال‌های اصلی و فرعی، پیشینه تاریخی موضوع، اشاره‌ای به تحقیقات انجام شده در این زمینه ضرورت و اهداف تحقیق و نیز توضیح کلمات و واژه‌های کلیدی در ارتباط با موضوع می‌باشد. زیارت ائمه اطهار(، خصوصاً امام حسین(ع) ، یکی از آموزنده‌ترین و سازنده‌ترین مکاتب است، زیرا امام حسین(ع) ، از افرادی است که در تمام ابعاد کمال وجودی انسان، الگو و نمونه است. حضور در حرم مطهر آن حضرت و زیارتش، نوعی تجدید عهد و پیمان با اوست. ائمه معصومین(ع) پس از امام حسین(ع) در هر فرصتی دستور زیارت قبر آن حضرت را داده‌اند. در این پژوهش، روند تاریخی زیارت امام حسین(ع) تا پایان عصر عباسی، با هدف بازشناسی سیره پیشوایان در قبال آن حضرت، و بازشناسی جایگاه و منزلت زیارت مورد بررسی قرار گرفته است. عالمان شیعه و اهل سنت، بر اساس آیات قرآن و روایات، بر زیارت پیامبران و صالحان تأکید کرده‌اند، و با فضیلت‌ترین زیارات را زیارت امام حسین(ع) دانسته‌اند. بررسی تاریخی نشان می‌دهد که زیارت قبر آن حضرت، با انتشار خبر شهادت ایشان، آغاز گشت و عبیدالله بن حر جعفی و جابر انصاری اولین زائران قبر آن حضرت بودند. نقش تبلیغی و توصیه‌های ائمه اطهار(، با وجود کارشکنی‌های امویان و عباسیان، در افزایش تعداد زائران و توجه آنان به مزار امام حسین(ع) موثر بود. در دوره‌های اول و دوم عباسیان، سیر تاریخی زیارت امام حسین(ع) فراز و فرود فراوانی داشت. در اوائل حکومت عباسیان، زائران آزادانه به زیارت قبر آن حضرت می‌رفتند، ولی با تثبیت حاکمیت و قدرت عباسیان، زیارت کربلا با موانع فراوانی مواجه شد؛ حتی چندین بار قبر امام حسین(ع) مورد هجوم قرار گرفته و ویران گردید. ولی در عصر سوم و چهارم عباسی، با قدرت گرفتن حکومت‌های شیعی مانند آل بویه، و نیز تشویق بزرگان و علمای دین مانند سید مرتضی، زیارت بارگاه حسینی( رونق یافت و زائران از هر سو به کربلا مشرف می‌شدند. حاکمان آل بویه به تعمیر و توسعه حرم حسینی پرداختند و سفر شیعیان را به کربلا تسهیل نمودند؛ گرچه وجود اختلافات فرقه‌ای، در کاهش تعداد زائران در برخی از سال‌های این دوره نیز موثر بود.

از آنجایی که امام حسن(ع)، سبط پیامبر و امام دوم شیعیان، مورد توجه برخی اسلام شناسان غربی واقع شده اند و آنان دعاوی و شبهاتی را پیرامون شخصیت فردی، خانوادگی و سیاسی ایشان مطرح کرده اند، رساله حاضر با بهره گیری از روش توصیفی و از طریق جمع آوری، فراوانی سنجی و پردازش اطلاعات به ترجمه و شناسایی دیدگاه های آنان از نیمه دوم قرن نوزده تا اواخر قرن بیستم پرداخت؛ در حقیقت در این نوشتار این سوال مطرح می شود که آیا تصویر امام حسن(ع) در آثار اسلام شناسان نیمه دوم قرن نوزدهم تا پایان قرن بیستم، بر اساس شاخصه هایی که در مرحله مقدماتی استخراج شده، تفاوت معناداری یافته یا خیر؟ نگارنده با بررسی زندگی فردی، خانوادگی و سیاسی امام در خلال آثار اسلام شناسان به این نتیجه رسیده است که هنوز تصویر ارائه شده از امام حسن(ع) واقعی نیست و برمبنای منابع اصیل اسلامی نگاشته نشده است.

گسترش مطالعه و پژوهش درباره اسلام ،پیامبر اسلام و اندیشه های متعالی آن از سوی خاورشناسان، پدیده ای است که امروزه به ویژه در نیم قرن اخیر با آن مواجه ایم و گسترش دپارتمان های مطالعات اسلامی و مراکز و موسسات اسلام شناسی در غرب از نمودهای آن می باشد. این همه حاکی از تأثیرگذاری این دین و اندیشه های آن در سطح گسترده وجهانی است. از این روآشنائی با دیدگاه خاورشناسان درباره اسلام بویژه شخصیت پیامبر اسلام برای هر پژوهشگر مسلمانی مفید و ضروری است. در این تحقیق، دیدگاه یکی از بزرگترین اسلام شناسان انگلیسی زبان معاصر بنام ویلیام مونتگمری وات درباره شخصیت سیاسی پیامبر(ص) و روند تغییراتی که این دیدگاه در دوره های مختلف زندگی او داشته، مورد بررسیو تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرد. دستیابی به ویژگی های اندیشه های سیاسی دین اسلام وارزیابی مثبت از عملکرد سیاسی پیامبر اسلام از نگاه یک خاورشناسان مسیحی که همواره در آثار خود نگاه غیردینی داشته، مهم و قابل توجه است. در این تحقیق کلیه آثار وی که به گونه‌ای به معرفی شخصیت سیاسی پیامبر(ص) پرداخته‌اند با رویکردی سنخ شناسانه به شیوه توصیفی- تحلیلی در سه محورمورد مطالعه قرار گرفته است. 1) محور اندیشه های کلان سیاسی پیامبر که به هدف و غایت حکومت از نگاه پیامبر پرداخته و مسائل مهمی چون جنگ و صلح و جهاد در اندیشه سیاسی پیامبر اسلام در آثار وات مورد بررسی قرار گرفته است. 2) محور سیاست های اجرائی پیامبر که به شیوه تشکیل حکومت و ابزارهای حکمرانی و سیاستگری پیامبر در جامعه می پردازد. 3) در محور سوم سایر عوامل تأثیرگذار در اندیشه سیاسی پیامبر در آثار وات بررسی شده و مسائلی مانند نقش مردم و احزاب و گروه های مختلف درحکومت پیامبر مورد بررسی قرار گرفته است. در نهایت پس از بررسی آثار مکتوب و مصاحبه های وات و سیر تحول و تغییرات آن می توان به ارزیابی مثبت وات از سیره سیاسی پیامبر دست یافت و باید گفت که از دیدگاه مونتگمری وات، مستشرق مسیحی اسکاتلندی، پیامبر اسلام سیاستمداری موفق و خیرخواه بوده و می‌تواند الگوی مناسبی برای بشریت در تمامی عرصه‌ها باشد.

بسیاری از جوامع دینی در سیر تکوین خود، به مکاتب گوناگون تقیسم می‌شوند. دین اسلام نیز از این قاعده مستثنی نیست . پس از رحلت پیامبر اکرم(ص) اختلافاتی میان مسلمین روی داد که در آینده‌ای نزدیک جامعه اسلامی را به دو گروه شیعه و سنی تقسیم کرد. از همان آغاز این دو گروه در مقابل یکدیگر قرار گرفته و سیاستهای خلفای اموی، عباسی نسبت به جبهه مخالف خود یعنی شیعه آغاز گردید. ائمه شیعه در شرایط مختلف سیاسی و اجتماعی به گونه‌های متفاوت انجام وظیفه می‌کردند. در مجموع زندگی امامان شیعه(ع) یک حرکت مستمر طولانی است که از سال یازده هجری شروع شده و به سال دویست و شصت هجری که آغاز غیبت صغری امام دوازدهم است خاتمه می‌یابد. در طول این مدت تلاش ائمه شیعه حفظ فرهنگ تشیع بود. در واقع ائمه شیعه پس از امام حسن(ع) و امام حسین(ع) در پرده تقیه به حفظ موجودیت خود ادامه داده و هویت شیعه را از لحاظ کیفی پرورش دادند. به دنبال آن شیعه از نظر کمی نیز گسترش یافت ، چنانکه در مناطق مختلفی از ایران در آن دوره، شیعه‌نشین بودند. گسترش نهاد وکالت و ورود شیعیان در دستگاه خلافت عباسی همه در پرده تقیه صورت می‌گرفت . وکلای ائمه نیز هویت اصلی خود را مخفی نگاه داشته و فعالیتهای فرهنگی، اجتماعی را در سایه حفظ تقیه انجام می‌داند. روشن است که از این طریق آنها بهتر می‌توانستند فشارهای عمال حکومتی را نسبت به شیعیان کاهش دهند.

از نیمه دوم قرن اول هجری به بعد فرق و مذاهب مختلف کلامی شروع به نشو و نما کردند. فرقه معتزله نیز توسط و اصل بن عطاء‌ پایه گذاری شد و برخی موسس اصلی معتزله را عمر و بن عبید می دانند. این فرقه در عهد عباسی و به خصوص در ایام خلافت سه تن از خلفای عباسی به صورت جدی مورد حمایت قرار گرفت. و دوره محنت را برای اصحاب حدیث و حنابله فراهم آورد. زمانی که متوکل به خلافت رسید به مخالفت با سیره خلفای قبل از خود پرداخت و دستور داد که قائلین به خلق قرآن را مورد تعقیب و آزار و اذیت قرار دهند و از اینرو معتزله مورد آزار و اذیت قرار گرفتند. از زمان متوکل تا زمان خلافت القادر بالله که در این رساله بدان پرداخته شده است معتزله دیگر در دستگاه خلافت عباسی جایگاهی نداشتند و حنابله و نیروی ترکان صاحب اختیار بودند و خلفای عباسی تابع و تحت اختیار آنها بودند. در این زمن هر چند معتزله نفوذ خود را در دستگاه خلافت عباسی از دست دادند ولی در ایران با حمایت امرای آل بویه دوباره احیاء شدند و اندیشمندان رهبران بزرگی چون قاضی عبدالجبار ابوالحسین بصری صاحب بن عباد و ... نقش مهمی در گسترش این آئین فکری ایفا کردند و بعضی از آنها نیز به مناصب بالای حکومتی رسیدند. مناسبات فکری و اجتماعی معتزله و شیعه امامیه تا قبل از قرن چهارم بیشتر بر مبنای ردیه نویسی متقابل از طرف هر دو گروه بود. اما در قرن چهارم هر دو گروه به یکدیگر نزدیکتر شدند و تأثیر و تأثیرات متقابلی از یکدیگر پذیرفتند چرا که بسیاری از افراد معتزلی شیعی شدند و یا بسیاری از افراد شیعی از شاگردان رهبران معتزلی بودند. شیعیان زیدی نیز نقش بسیار موثری در پیشرفت و تسریع بخشیدن در جهت تبلیغ این مکتب در ولایات دریای خزر و مناطق دیگر نمودند. برخورد معتزله با سایر فرق اسلامی مثل ماتریدیه کرامیه و اشاعره بر پایه منازعات فرقه ای استوار بود زیرا این جریانهای فکری پاره ای از عقاید خود را از مرجئه گرفته بودند و با استدلال عقلانی سازگاری نداشتند و از اینرو به مخالفت با معتزله برخاستند.

سده‌ی چهارم هجری یکی از درخشان‌ترین سده‌های تمدن اسلامی است که ماشاهد ظهور مورخان بزرگی هستیم .یکی از این مورخان ابونصرمطهربن‌طاهر مقدسی (355ه /966م) مولف کتاب"البدء‌و‌التاریخ " می‌باشد. کتاب‌ مقدسی یکی از مهم‌ترین متون تاریخنگاری تمدن اسلامی است که کوشش می‌شود باشناخت بینش تاریخی مولف، از طریق بررسی شاخصه‌هایی چون بینش معرفت شناسانه و بینش شریعت مدارانه چگونگی بازتاب این بینش را در تاریخنگاری وی بازجسته وتأثیر آن در روش تاریخنگاری او تحلیل شود. برای تحقق این هدف، این پرسش مطرح است: بینش تاریخی مقدسی برروش تاریخنگاری او چه تأثیری داشته است؟درپاسخ به این پرسش فرض بر آن است که تأثیربینش تاریخی مقدسی برروش تاریخنگاری سبب اتخاذ روش علّی(باشدت وضعف) ازسوی وی شده وتاریخنگاری او را از واقعه نگاری به سطحی نزدیک به آنچه که امروز تاریخنگاری علمی‌‌خوانده می‌شود ارتقا، داده است. مقدسی با نزدیک شدن به بی‌طرفی تاریخی در نقل روایات،بینش تاریخی را از مرزهای سنتی ورایج آن فراتربرد. افزون برآنچه آمد، مقدسی تاریخ را به حکمت عملی نزدیک ساخته وآن را محملی برای انعکاس آن قرارداده است چنانکه یکی از مهم‌ترین فواید مطالعه تاریخ را بهره‌مندی خردمندان از آن می‌داند.از سوی دیگر بینش فلسفی مقدسی سبب رویکرد جدی او به مسائل اعتقادی وکلامی شده‌است. وی نتوانسته ارتباط مستحکمی بین تاریخ و فلسفه پیداکند و از فلسفه برای اثبات عقاید و مباحث پرجدل بهره گرفته است. بینش فلسفی گفته شده دربخش تاریخی کمرنگ ودر برخی موارد ناپدید می‌شود. همین امرباعث شده که اثر وی دچار یک نوع گسست معنایی شود. با این حالنگاهو بینش مقدسی برآیند سده پرجدل چهارم می باشد که وی با توجه به علاقه‌ای که به دین اسلام داشته این کتاب را به قصددفاع ازاسلام نوشته است. تاریخنگری- تاریخنگاری- مطهربن طاهرمقدسی- معرفت شناسی - شریعت‌مداری

13سال از دوران دعوت 23 ساله پیامبر (ص) در مکهسپری شد. بعد از آن که دعوت عمومی پیامبر(ص) آغاز شد، دو جناح موافق و مخالف در ارتباط با پیامبرشکل گرفت. در دوران مکی که ساختار و وضعیت اجتماعی مکه تغییری نکرده بود، موافقان و مخالفان پیامبر برحسب دوره جاهلیت از جایگاه و منزلت مقبولی برخودار بودند. پژوهش حاضر درصدد است تا با رویکردی توصیفی و بهره گیری از روش های آماری، افراد، جایگاه و منزلت اجتماعی موافقان و مخالفان پیامبر در دوران مکی را از زمان بعثت در دوره 13 ساله مورد شناسایی و بررسی قرار دهد.در این دوره 55 نفر از موافقان و مخالفانبا تعیین شاخص های منزلت اجتماعی که شامل سن، وابستگی قبیله،وابستگی طایفه، سکونت ، اصل و نسب، وضعیت اقتصادی و شهرت است مورد تفکیک قرار گرفته و به صورت برآیندهای بالا، متوسط و پایین ارزیابی شده است و در نهایتمقایسه فراوانی آنها در قالب جداول و نمودارهایی مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج به دست آمده نشان دهنده آن است که 58%.از موافقان از سن پایین و 58%ازمخالفان از سن نامعلومی برخوردار بودند. در وابستگی قبیله ای 81% از موافقان و 96% از مخالفان جزء قبیله قریش بودند. در وابستگی طایفه ای نیز بیشترین موافقان پیامبر(ص) با 12% به طایفه بنی هاشم تعلق داشته و قبایل بنی عبد شمس ، بنی مخزوم و بنی تیم هر کدام به طور مساوی 10% را دارا بودند.بیشتر مخالفان پیامبر(ص) نیز با 17 %و 21 % به ترتیب متعلق به طایفه های بنی جمع و بنی عبد شمس بودند. همچنین مخالفان در طایفه بنی هاشم 17% و در طوایفبنی مخزوم و بنی سهم به طور مساوی 5/12 % را تشکیل می دادند. زادگاه موافقان و مخالفان به ترتیب با کسب 84%و 96%در مکه بوده است. نیز42% از موافقان از اصل و نسب بالا و 58% از مخالفان از اصل و نسب متوسطی برخودار بودند. نیز 55%از موافقان از وضعیت اقتصادی متوسط و 79%از مخالفاناز وضعیت اقتصادی بالایی برخودار بودند.71% از موافقان و 54% از مخالفانفاقد شهرت بودند. در بخش سطح اختلاف نیز بین دو گروهموافقان و مخالفان تنها در وضعیت اقتصادی اختلاف سطح دیده شد.

جنگ بدر یکی از مهم ترین و سرنوشت ساز ترین جنگ های صدر اسلام از اهمیت ویژه ای در تاریخ اسلام برخوردار است که اهمیت آن را در پرداختن قرآن به ذکر تفصیلی آن در سوره ی انفال می توان دریافت. به همین دلیل صحابه ای که در این جنگ در رکاب رسول خدا (ص) حاضر شدند به بدریون موسوم شده و نسبت به سایر صحابه از جایگاه ویژه ای بهره مند شدند. جایگاه ویژه ی بدریون سبب شد که حضور و جانبداری آنان از یک گروه سیاسی، وزنه ی سنگینی در جهت گیری به شمار آید.دوران حکومت امام علی (ع) نیز از این قاعده مستثنی نبود. با بررسی نوع تعامل بدریونی که در دوران امام علی (ع) در قید حیات بودند، چهار نوع عملکرد شناسایی شد که شامل افرادی در گروه های رفتاری موافق با 57/8%، مخالف با 2/2%، اهل قعودی که با امام علی (ع) بیعت کرده ولی در جنگ با آن حضرت، همراهی نکردند با 4/4% و گروه چهارم، افرادی که منابع گزارشی از عملکرد و نقش آنان در زمان امام علی (ع) نداده اند با 35/6% تقسیم می شوند. در بررسی تمام رفتار و عملکرد صحابه ی بدری حاضر در خلافت امام (ع)، گروه رفتاری موافق درصد بیشتری را نسبت به سایر گروه های رفتاری تشکیل می دادند. هم چنین در میان موافقان بدری امام (ع)، درصد بیشتری در جنگ های آن حضرت ایفای نقش کرده اند تا سایر مناصب سیاسی، فرهنگی و اجتماعی. حضور برخی از آنان در جنگ های امام علی (ع) با وجود کِبَر سن، تاثیر گذاری آنان را در جهت گیری های سایر مسلمانان نشان می دهد. هم چنین از نتایج تحقیق بر می آید که انصار بدری بیش از مهاجران بدری در خدمت و رکاب امام علی (ع) بوده اند.

در چند دهه گذشته در چارچوب سنت انتقادی، گفتمان غالب غرب و روایت‌سازی‌های کلان آن در مورد تفاوت‌های انسانی (نژاد، قوم، ملیت و جنسیت) بخصوص فرهنگ، مذهب و تاریخ اسلام و مسلمانان و تصویر منفی از زن مسلمان از مقوله‌های پراهمیتی بوده که مورد بررسی و نقد و بازبینی اندیشمندان قرار گرفته است. این رساله در صدد است با الهام از آثار متفکرانی چون ادوارد سعید، که بر آن است صورتبندی‌های استدلالی آثار فراگیر شرق‌شناسی براساس پارادایم دگربودگی قرار داشته، و استفاده از نظریه قدرت و گفتمان میشل فوکو، و نظریات دیگر متفکران چون آنتونی گیدنز، که به نقش موثر عاملیت انسانی در فرآیند‌های اجتماعی اهمیت خاصی قائل هستند، به نقد و بررسی تصویرسازی‌های گفتمان غالب غرب درباره نقش اجتماعی زن در اسلام بپردازد. دوره مورد مطالعه این رساله از نیمه دوم قرن هجدهم تا آغاز نیمه دوم قرن بیستم خواهد بود. دغدغه اصلی این رساله نشان دادن نفوذ گفتمان متفکران مسلمان سنت‌گرا (بخصوص متون حدیثی و تفسیری و فقهی) بر گفتمان شرق شناسی و به طور کلی گفتمان غالب غرب است. اما به علت تعارض هائی که میان گفتمان جنسیتی متفکران مسلمان سنت‌گرا با مفاهیم قرآنی در این زمینه وجود دارد، این پژوهش ناظر به نقادی این گفتمان و آشکار نمودنتعارض های آن با مفاهیم جنسیتی در قرآن و جایگاه زن در سیره نبوی (ص)است. این رساله از رهیافت تحلیل انتقادی گفتمان ، به عنوان رهیافتی میان رشته ای، برای بررسی نقادانه گفتمان غالب غرب و پیوند و تکیه آن بر قدرت و ایدئولوژی استفاده خواهد نمود. همچنین این پژوهش برای خوانشی نوین از جایگاه اجتماعی زن در قرآن و سیره پیامبر(ص) روش های هرمنوتیکی را برای گفتگو با این متون و به خاطر آوردن حافظه تاریخی فراموش شده بکار خواهد برد.

در میان مکاتب فکری معاصر، اعم از آسمانی و غیرآسمانی، اسلام و لیبرالیسم نوید آیند‌ه‌ای خوش و پیروز را به پیروان خود می‌دهند. در پژوهش حاضر، نظریه پایان تاریخ به عنوان نمونه‌ای از نظریه‌پردازی‌های آینده‌گرایانه مکتب لیبرالیسم در مقایسه با آینده موعود قرآن قرار می‌گیرد. مسأله این است که این دو مکتب نقش اراده انسان را در تحقق چنین آینده‌ای چگونه تبیین می‌کنند؟ انسان‌محوری و خدا‌محوری، شاخص‌ترین تفاوت در این دو مکتب است که باعث تفاوت در قوانین تاریخی و تعیین نقش اراده انسان در جامعه و تاریخ خواهد بود. انسان قرآنی با استفاده از قوانین تاریخی که در قالب سنن الهی در قرآن عرضه شده، آگاهی لازم برای ساختن آینده خود و جهان را کسب کرده و با اراده‌ای فعال مسیر آینده جهان و سرنوشت خود را معین می‌سازد. این در حالی است که بر مبنای نظریه پایان تاریخ، انسان لیبرال به گونه‌ای منفعل در مسیر حتمی پیشرفت علمی در جامعه لیبرال دموکرات قرار گرفته و با همه نویدهای اولیه این مکتب نسبت به آینده جهان و سرنوشت خویش در تردید و نگرانی به سر می‌برد.کلید واژه‌ها: قرآن، لیبرالیسم، قوانین تاریخی، آیندهموعود، ارادهانسان، جبر، اختیار.