مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

مکتوب حاضر مشتمل است بر بررسی زندگی امام رضا ( ع) و سیره اخلاقی ایشان. بسیاری از پژوهشگران تلاش کرده اند تا پیامبر ( ص) و اهل بیتش را به هر طریق ممکن به جوامع معرفی کنند، زیرا شناخت آن بزرگواران و آشنایی با سیره و شیوه زندگانی آنان هدایت یافتن و در مسیر درستی قرار گرفتن را ممکن خواهد ساخت. شناختن الگوهای انسانی و شناساندن آنها به دیگران، زمینه را برای محیط آرام و عاری از فسق و فساد و تحقق وعده های الهی در ایجاد جامعه امن اسلامی و برقراری عدالت اجتماعی فراهم می کند. بنابراین سیره به همان سبک ها و روش های خاص و شیوه های زندگی پیغمبر ( ص) و ائمه دین گفته می شود، یعنی همان اصول و روش های اخلاقی و عملی ثابتی که در برخورد با دشمنان، و با دوستان، با مردم عادی، با افراد خانواده، در تبلیغ و رهبری، در عبادت و سیاست، خلاصه در تمام شئون زندگی داشتند به عنوان اصل و قانون در زندگی آنها حکمفرما بود و برای ما هم باید همان اصول و روشها الگو و راهنما باشد. و هدف ائمه ( ص) این است که می خواهند به همه انسانها آگاهی دهند که اگر می خواهید زندگی سالمی در دنیا داشته باشید و با سلامت از گذرگاه دنیا عبور کنید می باید ائمه ( ص) و راه آنها را بشناسیم و با سیره ایشان آشنا باشیم. زیرا ایشان چراغ هدایت و مقصد نهایی و کشتی نجات مردم در دریای شقاوت و مایه رسیدن به سعادت هستند. و این تحقیق از چهار بخش تشکیل شده است که بخش اول آن به کلیات پرداخته است و بخش دوم گذری بر زندگی امام رضا ( ع) پرداخته است که شامل سه فصل می باشد. فصل اول امام رضا ( ع) در عصر پدر بزگوارشان و ... و بخش سوم: فضائل اخلاقی امام رضا ( ع) و این بخش شامل هفت فصل می باشد و فصل اول آن عبادت امام رضا ( ع) و فصل دوم نحوه برخورد و رفتار امام با فقرا و نیازمندان و ... را مورد بررسی قرار داده است. و بخش چهارم: اخلاق فردی و اجتماعی امام رضا ( ع) و این بخش شامل یک فصل می باشد: و آن سیره اخلاقی و رفتاری امام رضا ( ع) است و در خاتمه شهادت غریبانه امام رضا ( ع) توسط مأمون می باشد.

وضوع این رساله، شیعه در عصر امام رضا ( ع) است. این رساله از چهار بخش تشکیل شده است. در بخش اول به دنبال سؤالاتی که در طرح نامه به آن پاسخ داده شده معنی لغوی و اصطلاحی شیعه بررسی شده است و هم چنین در ابتدا مقدمه ای بر مطالب نوشته شده است. در بخش دوم نظرات مختلفی در باب پیدایش شیعه، سابقه شیعه در اسلام و تکوین آن به دستور پیامبر، مورد بررسی قرار گرفته است. در بخش سوم، دوران زمامداری خلفای راشدی و هم چنین زندگی شیعه در دوران ائمه و سختی هایی که متحمل شده اند به طور خلاصه بیان شده است. در بخش چهارم قبل از ورود امام رضا به ایران، علل گرایش ایرانیان به تشیع و به دنبال آن تشکیل حکومت های شیعی در ایران و قیام های شیعی، مورد بررسی قرار گرفته است. در ادامه، حضور امام رضا در ایران و گسترش تشیع و به دنبال آن دعوت مأمون از امام رضا و تحمیل ولایت عهدی به ایشان مورد بحث قرار گرفته است و نظرات مختلفی در باب ماندن مأمون در مرو و اینکه چرا مأمون ولایت عهدی را به امام رضا واگذار کرد، ارائه شده است. هم چنین وضعیت شیعه در زمان امام رضا و ائمه بعد از ایشان به طور خلاصه در آخر بیان شده است و در آخر نتیجه و همچنین خلاصه ای از تحقیق ارائه شده است.

پس از شهادت امام موسی بن جعفر در زندان هارون الرشید، امام علی بن موسی الرضا به عنوان ولی و رهبر علویان جانشین پدر شدند. امام از پایگاه مردمی خوبی برخوردار بودند ایشان عصر هارون و امین و مأمون را تجربه کردند و سیاست های مختلفی را دنبال نمودند. اخلاق و رفتار امام همچون ائمه دیگر حاکی از درس هایی از هدایت و روشنی است امام در برخورد با مردم در برخورد با فرزند و در برخورد با خلفا نمونه و الگوی بسیار مناسبی برای هر شخص است. امام در زمان خلافت هارون به دلیل ترس هارون از شورش های علویان از آزادی نسبی برخوردار بودند و با استفاده از فرصت مناسب که برای ایشان به وجود آمد آشکارا اظهار امامت نمودند. در زمان امین نیز به دلیل درگیری بین امین و مأمون امام از آزادی خوبی برخوردار بودند و علویان نیز برای مدتی که بین این دو برادر جنگ و درگیری بود از آزار و اذیت دستگاه خلافت در امان بودند. زمانی که مأمون بر سریر خلافت نشست با تدابیری که اندیشیده بود تلاش کرد امام را به مرکز خلافت خود بکشاند که در این کار نیز موفق شد امام را به دربار فراخواند و از ایشان درخواست نمود که مقام ولایتعهدی را بپذیرند امام از پذیرش آن امتناع فرمود تا این که با تهدیدات مأمون مواجه شدند که ناگزیر از پذیرش ولایتعهدی شدند اما امام برای پذیرفتن ولایتعهدی شرطی قرار دادند که امام به این شرط مقام ولیعهدی را می پذیرند که در هیچ یک از کارهای حکومتی مانند عزل و نصب وزیران و تصمیم گیری های حکومتی دخالت ننمایند. امام رضا علیه السلام چون در زمانی زندگی می کردند که علوم فراوانی رواج پیدا کرده بود ایشان نیز به تمام علوم آگاهی داشتند به تمام زبان ها آگاهی داشتند به این دلیل هم با تمام گروه های مختلف که برای مناظره به خدمت امام می آمدند هم با زبان آنها و هم با مذهب آنان صحبت می کردند و دلیل و شواهدی که می آوردند از کتابهای خودشان بود. امام مناظرات مختلفی را انجام دادند اما هفت مناظره از مهمترین مناظرات امام به شمار می رفت: 1) مناظره با جاثلیق 2) مناظره با رأس الجالوت 3) مناظره با هربذ اکبر 4) مناظره با عمران صائبی ( صابی) 5) مناظره با سلیمان مروزی 6) مناظره با علی بن محمد بن جهم ناصبی 7) مناظره با ارباب مذاهب مختلف در بصره. همچنین امام تألیفات مختلفی داشتند که از آن جمله: 1) رساله علل شرایع 2) علل فضل بن شاذان 3) رساله ذهبیه در طب 4) فقه الرضا.... امام در بیان احکام نیز فلسفه هایی برای احکام بیان می نمودند مانند فلسفه حرام بودن سرقت که یکی از موارد آن را تباه شدن اموال مردم و کشته شدن انسان ها می دانند و همچنین فلسفه احکام دیگری همچون فلسفه بریدن دست سارق و فلسفه تحریم فرار از جنگ و علت حرمت زنا و ... زندگی امام رضا نیز تماماً مملو از درس و پیام است که شامل 1) عبادت و نیایش امام 2) فرهنگ قرآن آموزی 3) توکل 4) امر به معروف و نهی از منکر 5) تواضع و فروتنی 6) احترام و محبت به دیگران 7) صبر بر مشکلات 8) اخلاق نیکو زندگی تمامی ائمه می تواند الگوی مناسبی برای مسلمانان و شیعیان باشد به شرط آن که زندگی امامان را برای این مطالعه کنند که درس بگیرند و سخنان آن امامان بزرگوار را سرلوحه کار خویش قرار دهند. کلید واژه ها: رضا، سیره، اخلاق، شخصیت، سیاست، سیره عملی، ولیعهدی

تشیع چیزی جز اسلام راستین نیست که امام خمینی از آن به اسلام ناب محمدی تعبیر می کند و مؤسس آن ، صاحب شریعت، محمد مصطفی ( ص) است. در عصر امویان، اسم تشیع مورد بی مهری حاکمان و متولیان سیاسی جامعه قرار می گرفت و بر شیعیان ستم بسیار روا می شد. نهضت بزرگ عباسیان در بستر تشیع به وقوع پیوست و آنان با عنوان کردن مظلومیت خاندان پیامبر، امویان را واژگون کردند. سیاست های عباسیان که عبارت بود از دور ساختن علویان از میدان سیاست و بیعت آن ها با علویان _ که چیزی جز خدعه نبود _ ؛ نتوانست هدفهائی را که قصد کرده بودن و آرزوی نیل به آن ها را داشتند؛ برایشان تأمین کند و نتایج به کار بردن چنین سیاست هائی ، پیش از آنکه متوجه دشمنان ایشان و به ویژه عموزادگان علوی آنان شود؛ گریبانگیر خود عباسیان شده و کارشان را تباه ساخته بود. در این تحقیق به هریک از خلفای عباسی معاصر امام رضا(ع) اشاره شده و وضعیت شیعیان و دوستداران اهل بیت ( ع) درآن زمان ، ترسیم شده است. فجایعی که هارون نسبت به شیعیان انجام داد و قتل و ظلم و زورگویی که او در راه بدست آوردن قدرت به راه انداخت؛ بسیار وحشیانه و به دور از انسانیت و منطق بود. اما در دوران مأمون که خود در برابر ارباب کلام، آشکارا دم از ولای اهل بیت می زد؛ شیعه نشاط و جنبشی کسب کرده و علنا حب و ولای خاندان پیامبر اکرم(ص) را اظهار نموده و مقام والایی در میان مردم بهم رساندند. دوران امامت امام رضا(ع) در عصر مأمون ، دارای پیچیدگی و مشکلات زیادی بود و مأمون برای اینکه بتواند در امر حکومت به پیروزی برسد؛ دست به اقداماتی می زد که یکی از آن ها دادن منصب ولایتعهدی به امام ( ع) می باشد. اما همانطور که در بخش سوم به آن اشاره می شود، امام از هیچ کوششی برای خنثی کردن اقدامات مأمون و فهماندن حقیقت به مردم فرو گذار نکرد. در فصل دیگری از این تحقیق به وضعیت شیعیان در دوران امام رضا(ع) پرداخته شده است.شرایط فرهنگی آن عصر ، محروم بودن علویان از حقوق مشروع خود، روحیه تعرضی شیعیان، تحرک آن ها ، زندگی آن ها و موضع دستگاه و .. مورد بررسی قرار می گیرد. در قسمتی دیگر، به قیامها و شورش های شیعی، مناطقی که قیام ها در آن برپا شده، همچنین زمان و موقعیت قیام ها، پرداخته ایم. در ادامه این تحقیق در رابطه با شخصیت امام رضا(ع)، حکمرانان زمان، فرقه های انحرافی شیعه و گروه های الحادی و منحرف در زمان ایشان بحث شده است. همچنین به برخی از یاران و راویان حدیث امام رضا(ع) و مشاهیر و فقهای عصر امام اشره شده است. منابعی که در نوشتن این تحقیق مورد استفاده قرار گرفته ، منابع تاریخی است. به همین منظور ما تلاش کردیم به منابع اصیل تاریخی رجوع کنیم که اکثر آن ها توسط دانشمندان متعهد و مورد اعتماد نوشته شده است. اما متأسفانه در پاره ای از موارد برخی از مورخین در نوشتن، تعصب به خرج داده اند و حقایق تاریخی را آنطور که می بایست به گوش همگان برسانند؛ بیان نکرده اند.

این تحقیق در چهار فصل ارائه گردیده و هر فصل به موضوعی خاص راجع به حضرت رضا ( ع) پرداخته است. قسمت اول: اختصاص به کلیات دارد و شامل مقدمه بیان مسأله و سپس ضرورت و اهداف تحقیق و پیشینه موضوع و در انتها ء تعریف مفاهیم سیره و اخلاق مطرح گردیده است. بخش اول که گذری بر زندگی حضرت رضا ( ع) و شامل دو فصل می باشد. فصل اول: از ولادت تا امامت حضرت را در پی دارد و شامل قسمتهایی از قبیل جریان ولادت حضرت ، نام گذاری ایشان، القاب و کنیه ها و سیمای حضر ت می باشد و سپس دوران کودکی و جوانی حضرت و بعد تعداد همسر و فرزندان ایشان را مورد بررسی قرار می دهد. فصل دوم: این فصل که از امامت رسیدن حضرت، نصوص وارده بر امامت ایشان می باشد و سپس خط مشی حضرت در برابر حکومتها از جمله حکومت هارون و مأمون و در پایان شهادت حضرت را مورد بررسی قرار داده است. بخش دوم: سیره اخلاقی امام رضا(ع) از لحاظ فردی و اجتماعی که خود شامل سه فصل می باشد. فصل اول: سیره فردی حضرت رضا(ع) فضایل والایی از قبیل ادب حضرت ،تواضع ، احسان و بخشش ، میهمان نوازی، عفو و گذشت، همسان زیستی، با محرومان و ساده زیستی حضرت و حالات معنوی و شخصیت علمی ایشان مورد بررسی قرار داده است. فصل دوم: که شامل سیره اجتماعی حضرت می باشد؛ شامل رفتار ایشان با همنوعان ؛ کمک به تهی دستان و مقروضان و گرفتاران و همچنین مشارکت حضرت را در مراسم تشییع جنازه مؤمنان و دعای ایشان در حق شیعیان و بعد رفتار حضرت را نسبت به شعراء دانشمندان و خادمان و همچنین رفتار ایشان را نسبت به خانواده از جمله برادرشان زیدالنار و عمویشان محمد جعفر و سپس رفتار ایشان را نسبت به همسر و فرزند بزرگوارشان مورد بررسی قرار داده است. فصل سوم که به گوشه ای از ارشادها و توصیه های گهربار حضرت اشاره شده است و شامل دو قسمت می باشد. قسمت اول: ارشادهای معنوی اصحاب قسمت دوم: ارشاد از طریق معجزه و کرامت کلید واژه: امام رضا(ع) سیره اخلاقی- سیاسی- اجتماعی- ارشاد- توصیه حضرت رضا(ع).

در این تحقیق با تعریف شیعه ( لغوی، اصطلاحی و از نظر قرآن و سنت) به بررسی حقیقت شیعه پرداخته و سپس به تاریخ پیدایش شیعه در ایران توجه شده و برای رسیدن به این اهداف به بررسی تشیع از قرن اول هجری قمری تا سقوط حکومت قاجاریه پرداخته که خلاصه آن عبارتند از: قرن اول: حکومت طاهریان در هرات و فتح ایران توسط مسلمین قرن دوم: حکومت امویان، ظهور تشیع، حکومت عباسیان قرن سوم: عباسیان، حضور امام رضا ( ع) در ایران، مهاجرت سادات به ایران، حکومت علویان در طبرستان... قرن چهارم: ادامه حکومت علویان در طبرستان، نواحی شیعه نشینی، فعالیتهای علمی شیعه در عصر آل بویه. قرن پنجم: حکومت سلجوقیان و تشیع قرن ششم: تشیع اثنی عشری قرن هفتم: مغول ها و گسترش تشیع قرن هشتم و نهم: ادامه گسترش تشیع قرن دهم و یازدهم: صفویه ( اقتدار تشیع) قرن دوازدهم تا سقوط حکومت قاجاریه: ایران مرکز تشیع در جهان و در انتها به بررسی مهم ترین عوامل نفوذ در ایران و نیز به ذکر خدمات متقابل ایران و تشیع پرداخته شده است.

تحقیقی که پیش روداریدتحت عنوان تاریخ پیدایش تشیع می باشدکه متشکل ازسه بخش است. باتوجه به اینکه مطرح شدن شیعه به عنوان یک مذهب خاص بعدازامامت علی بن ابیطالب ? می باشددربخش اول سعی شده تااصول ومبانی اعتقادی شیعه موردبررسی کامل قرارگیرد.دراین بخش ابتداتعاریفی درمورداسلام،دین،شیعه،رافضی مطرح شده است.سپس منابعی افطاروعقایدشان راازآنهامی گیرندبیان شده است.درفصل سوم این بخش درموردوحدت عقیده،عقل گرایی،استکبارشیعیان واینکه همیشه آنان درتأسیس علوم اسلامی مقدم بوده اندتوضیحاتی ارائه شده است. دربخش دوم ابتدانظرات مختلف درموردتاریخ پیدایش تشیع بیان شده است.درهمین راستابعضی قائلندکه شیعه بعدازواقعه سقیفه بنی ساعده بوجودآمده است،عده ای معتقدندکه شیعه بعدازشهادت امام حسین?بوجودآمده است وقبل ازآن فرقه ای به نام شیعه وجودنداشته است.برخی ازنویسندگان هم معتقدندکه نظریه شیعه برگرفته ازافکارایرانیان است.آنان معتقدندکه نظرشیعیان درموردجایگاه امامت مشابه عقایدایرانیان درموردحاکمان است واعتقادشیعیان وایرانیان درموردآسمانی بودن حق رهبران خودیکسان است واینهادلیل برآن است که تشیع برگرفته ازایرانیان است بعضی دیگرنیزشیعه راازبدعتهای شخصی به نام عبدالله بن سبأمی دانند.درفصل دوم این بخش درموردساختارسیاسی اجتماعی نظام قبیله ای واین که این ساختارعامل بروزاختلافات درآن زمان می شده توضیحاتی ارائه شده است.درفصل سوم درموردشخصیتهای مطرح آن زمان مطالبی بیان شده است. دربخش سوم فرضیه هایی که درارتباط تاریخ پیدایش تشیع مطرح شده بودموردنقدقرارگرفته است.دراین بخش بیان شده که سقیفه بنی ساعده ،قتل عثمان،جنگ جمل وجنگ صفین وشهادت حسین بن علی?هیچکدام درپیدایش شیعه نقش نداشته اندوفقط باعث شده اندکه شیعه به عنوان یک مذهب خاص درجهان مطرح شود.درادامه نقدفرضیه هابه اثبات رسانده ایم که پیروی ازعلی?وپیدایش مذهب شیعه پیش ازاسلام آوردن ایرانیان بوده است وعبدالله بن سبأ نیز براساس کتب تاریخی فردی عالی وازفرقه سبئیه بوده است وپیدایش تشیع توسط اوسندومدرک معتبرتاریخی ندارد. براساس نتایج حاصل ازتحقیق،به عنوان یک جریان اصیل همزادباظهوراسلام به وجودآمده واساساًجزئی ازرسالت پیامبراکرم?بوده است که شواهدومدارک تاریخی نیزاین دیدگاه راتأییدمی کند.

تاریخ پیدایش مراسم سوگواری به شکل امروز جامعه ما، بعد از واقعه کربلا ، و شهادت ابا عبدالله ( ع) و در سال 60 هجری آغاز گردیده است. و از زمان امام سجاد ( ع) به بعد ذکر مرثیه، به مراسم عزاداری اضافه شده، سابقه عزاداری برای ابا عبد الله ( ع) ، از زمان خلقت حضرت آدم ? تا زمان پیامبر ودر دوران ایشان نیز وجود داشته ، که در بخش دوم این تحقیق به آن اشاره گردیده است. تطور مراسم ، همان تغییر و تحولاتی است که در مراسم عزاداری ازقرون نخستین اسلامی تا کنون صورت گرفته، که در بخش سوم این تحقیق مورد بررسی قرارگرفته است. پیشینه ی عزاداری در فطرت و سیاه پوشی به طور فطری و طبیعی در اکثر نقاط جهان انجام می گرفته، مردم برای از دست دادن عزیزان سوگواری داشته اند. سوگواری اثرات دیگری به طور طبیعی از خود بروز می دهد ابراز محبت به اهل بیت ، انسان سازی، جامعه سازی، انتقال فرهنگ شیعی، از اثرات دیگر عزاداری می باشد. درقرآن و روایات شیعه عزاداری صحیح مورد تمجید واقع شده است. 4 آیه از قرآن آورده شده که به نحوی مفهوم عزاداری از آنها استنباط می شودو 7 روایت درمورد عزاداری از ائمه اطهار ( ع) آورده شده. گریه ارزشی به عنوان شیوه ای در عزاداری فطری مورد بحث قرار گرفته است. زیرا ما در کشور اسلامی زندگی می کنیم و هر ساله مراسم عزاداری برگزار می شود، و در این میان حرکاتی صورت می گیرد که از ابتدا نبوده، به مرور زمان وارد دین شده در این تحقیق سعی شده کارکردهای مثبت و منفی، آسیب ها، رهنمودها، درمراسم عزاداری بررسی شود و به پیامدهای این نوع حرکات نیز اشاره شده ، و سپس جهت اطلاع از عزاداری مورد قبول شیعه ، احکام عزاداری، مستحبات آن با استفتائات فقهای معاصر مورد بررسی قرار داده که امیدواریم نقش سازنده ای برای بهتر شناساندن شعائر الهی و فرهنگ شیعی باشد. درباره این موضوع ، کتابهای بسیاری مورد بررسی قرار گرفته، علاوه بر مطالب آن کتابها در این تحقیق به مطالبی همچون عزاداری از خود پیامبر و حضرت علی(ع) حضرت فاطمه سلام الله علیها ، عزاداری اباعبد الله برای عزیزان خود، تغییر و تحولات صورت گرفته در مورد عزاداری، کارکردها، آسیب ها، رهنمودها، در زمینه عزاداری مورد بررسی قرار گرفته است. در این تحقیق به این سوالات پاسخ داده شده است: 1- عزاداری امام حسین ? چه سیری داشته است؟ 2- بهترین نحو آن کدام است؟ 3- چرا باید به عزاداری بها داد؟ 4- چه نوع عزاداری مثبت است؟ تحقیق مورد نظر بر اساس نگرشها تاریخی و تحلیلی در صدد بررسی وضعیت گذشته و بررسی وضعیت فعلی به منظور حل مشکلات و رسیدن به وضعیت بهتر در رابطه با مسئله عزاداری می باشد. و همچنین بر اساس راهبردها به دنبال تحلیل و علت یابی در رابطه با موضوع مورد بحث می باشد. و بر اساس راه کارها با بررسی اطلاعات ثبت شده قبلی ( متون و اسناد) برای رسیدن به هدف مورد نظر، می تواند مؤثر واقع شود. واژگان کلیدی : عزاداری – تطور- کارکرد- آسیب – رهنمود.