مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

تاریخ و چگونگی پیدایش تشیع، از دیرباز در منابع تاریخی و کلامی مسلمانان و سپس در آثار مستشرقان مورد توجه بوده و در سال های اخیر هم با انگیزه هایی غیرعلمی در انواع منابع مکتوب و چندرسانه ای، دیدگاه هایی دراین باره مطرح شده است. شیعیان با توجه به پیوند این بحث با هویت خود، کوشیده اند دیدگاه های ناصواب را نقد، و دیدگاه مورد پذیرش خود را ارائه کنند. این نوشتار با استفاده از تکنیک گونه شناسی، پس از دسته بندی دیدگاه ها، می کوشد با روش های متعارف نقد آنها را نقد، و دیدگاه برگزیده خود را پیشنهاد نماید. این دیدگاه با تکیه بر تمایز بین وجود یک اندیشه و بروز اجتماعی آن، بیان می دارد که بنیان های اندیشه شیعی که بر مدار امامت می چرخد، به مثابه بخشی گسست ناپذیر از آموزه های اسلامی، همزاد قرآن و سنت نبوی است و از عصر پیامبر| وجود داشته، ولی بروز اجتماعی آن به تدریج و در عصر حضور معصومان (ع) صورت گرفته است.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

بخش اول: به بیان موقعیت سیاسی، اجتماعی و فرهنگی قرن هفتم و هشتم پرداخته شد. بخش دوم: ارائه تصویری از رجال و محدثات این دو قرن که دارای سه فصل: محدثان قرن هفتم، محدثان قرن هشتم، محدثان شیعه و یک تکمله: تصحیح برخی از اشتباهات اعیان الشیعه می باشد. بخش سوم: مختص بیان دانشهای حدیثی این دو قرن می باشد که در سه فصل درائه الحدیث و سیر تطور آن، رجال و در نهایت نیز از اجازات موجود در این دو قرن بحث شد. بخش چهارم: به بیان آثار تألیفی قرن هفتم و هشتم که دارای دو فصل با عناوین: آثار خطی و شرح آثار چاپی موجود از این دو قرن می باشد. در انتها نیز خاتمه ای ذکر شده که در آن نتایج کلی حاصله از بیان مطالب پایان نامه ارائه گردیده است.

اهداف اصلی نگارنده از نگارش این پایان نامه، در چند امر خلاصه می شود: اختصاصی نمودن و به تعبیری جزئی نمودن تاریخ حدیث با قید دوره خاص، بیان علل ورود علمای جبل عامل به ایران و نقش آنها در پیشبرد حکومت صفویه و میزان موفقیت آنان، بررسی اهتماماتی که با تکیه بر نقش علمای جبل عامل در حدیث نگاری صورت گرفته ، توضیح زمینه های اجتماعی و سیاسی روآوردن به حدیث در این دوره، با تأکید بر نقش حاکمان صفوی ، ارائه اطّلاعات جزئی، دقیق و مستند از روند تکاملی فعّالیت های حدیثی در این دوره ، شناسایی محدّثان این دوره از روی کتب رجال و تراجم ، تبیین صوفیگری و اخباریگری و تأثیر آن در گسترش فعّالیت های حدیثی ، بیان انگیزه پیدایش تفکّر اخباریگری و تقسیم بندی آنها به دو دسته افراطی و معتدل. این پایان نامه، از یک پیش گفتار و چهار بخش کلّی و یک خاتمه تشکیل یافته است. هر بخش نیز به فصل های جزئی تری تقسیم شده، که هر فصل با یک نقد و نظر، پایان می پذیرد. نگارنده در پیش گفتار به تاریخچه پیدایش شیعه و رواج آن در عهد صفویه پرداخته و علّت اوج ترویج مسلک شیعه را از زبان و قلم اندیشمندان بیان نموده و در پایان، اهداف اصلی پایان نامه خود را در نُه مطلب عنوان داشته است. در بخش اوّل، درباره زمینه های پیدایش حکومت صفویه، دعوت از علمای جبل عامل و نقش آنها در تثبیت حکومت و توجّه پادشاهان صفوی به عالمان دینی در این دوره اشاره کرده است. این بخش از چهار فصل تشکیل شده است فصل اوّل، درباره اوضاع سیاسی، اجتماعی ایران در دوره صفویه است. فصل دوم، به بحث از حکومت صفویه و دعوت از علمای جبل عامل اختصاص یافته است. فصل سوم، توجّه پادشاهان صفوی به عالمان دینی مورد بررسی قرار گرفته است و در فصل چهارم، تجلّیگاه گفتگوهای علمی بودن حکومت صفویه مورد بحث واقع شده است. در بخش دوم که از شش فصل تشکیل شده، بعد از شناخت کلّی از مفهوم و خاستگاه تصوّف، بحث بر این محور متمرکز است که چه شد تصوّف که یکی از مهره های اصلی تشکیل حکومت صفویه بود، مورد بی مهری آنان قرار گرفت و چه طور شد که علما در مقابل آنها ایستادند و با ارائه آثار علمی بر علیه تصوّف، زمینه های زوال آنها را در حکومت صفویه فراهم ساختند. در بخش سوم که بخش اصلی پایان نامه و دارای سیزده فصل است، گفته شده که هدف پایان نامه، تخصّصی نمودن تاریخ حدیث است و به همین لحاظ، بعد از اشاره به زمینه های اجتماعی و سیاسی روی آوری به حدیث در این دوره، بحث های جالب توجّهی در زمینه محتوای فعّالیت های حدیثی، پالایش منابع حدیثی این دوره از روایات مخالفان، فعّالیت های فقه الحدیثی، شناسایی پژوهش های حدیثی مختلف در محورهای تدوین، ترجمه، حاشیه نویسی، درایه، رجال و شرح نویسی پرداخته است. نگارنده، در این بخش با طلایی شمردن عصر حدیث در این دوره، اوّلین زمینه سازان و ناشران علم حدیث را معرّفی کرده و سپس، ترتیب تألیف کتبی را که در این زمینه نوشته شده، بیان کرده است. بخش چهارم، بحث درباره اخباریگری و رواج آن و علل و عوامل پیدایش این تفکّر در دوره صفویه، جریانات و برخوردهای فکری اصولی - اخباری و مناقشات آنان بر روی مسائل حدیثی است که در پنج فصل با تعریف اخباریگری و زمان پیدایش آن و معرّفی مشاهیر علمای اخباری و اصول و بیان وجوه اختلاف بین اصولیان و اخباریان آغاز و انجام می پذیرد. در خاتمه نیز تأثیر مکاتب اخباریگری و صوفیگری در حدیث شیعه در دوره صفویه و تأثیر بسزای این دو در گسترش فعّالیت های حدیثی شیعه در این عهد، برشمرده شده است.

این پایان نامه شامل ‎۵ بخش است که هر بخش خود شامل چند فصل است. بخش اول در باب کلیاتی از علم کلام بحث می کند. در بخش دوم ریشه های پیدایش جریانات کلامی؛ در بخش سوم جریانات کلامی در عصر ائمه (ع)؛ در بخش چهارم خدا شناسی در قرآن؛ در بخش پنجم خدا شناسی در نهج البلاغه

پژوهش شامل موارد ذیل است: زمینه تاریخی ولایتعهدی امام رضا ( ع ۹ سقوط امویان٬ علل پیروزی عباسیان٬ قیامهای علویان از بدو خلافت عباسیان تا زمان مامون و حکومت مامون٬ انگیزه ها و اهداف مامون از ولیعهدی امام ( ع ) ٬ مواضع امام ( ع ۹ و بررسی علل تغییر سیاست مامون.

در این تحقیق در صدد بیان موارد گفت گو بین تشیع و مسیحیت هستیم. ابتدا در مقدمه شواهدی بر لزوم گفت گو از آیات و سیره معصومین (ع) از جانب تشیع و شواهدی از شورای واتیکانی دوم و سیره بزرگان مسیحیان، از جانب مسیحیت، ذکر می کنیم و سپس در فصل اول به تعریف، هدف، ضرورت، انواع، جایگاه، شرایط و موانع گفت وگو طبق نظر شیعه و مسیحیت می پردازیم. در فصل دوم نیز به بیان موارد گفت گو بین اسلام و مسیحیت در تاریخ می پردازیم و تحت سه عنوان کلی گفت وگوی حاکمان مسلمان با مسیحیان، گفت گوی حاکمان مسیحی با مسلمانان و گفت وگوی بزرگان اسلام و مسیحیت بحث می کنیم. سپس در فصل سوم با بیان موارد گفت وگو بین معصومین (ع) و مسیحیان، آن را در دو قسمت پیامبر اسلام (ص) و ائمه اطهار (ع) بررسی می کنیم. در فصل چهارم نیز، با معرفی زندگی نامه علما، به بیان ردیه ها، مناظرات و گفت وگوهای علمای بزرگ شیعه با مسیحیان در تاریخ اشاره می کنیم و در فصل پنجم نیز دیدارهای شیعیان با مسیحیان را در قرن اخیر با ذکر محل، تاریخ و موضوع نشست ها بررسی می کنیم و قبل از ذکر موارد گفت و گو، فرقه ها و نهادهای مسیحی طرف گفت و گو را معرفی می نماییم. در پایان به روش شناسی سیره معصومین (ع) و علما با مسیحیان می پردازیم و در پایان، امیدواریم که با رعایت این اصول که از سیره معصومین و علما به دست می آید، بتوانیم با دیگران، به گفت وگوی صحیح و توأم با احترام متقابل و به قصد شناخت بیشتر، بپردازیم ما گفت وگو را تنها راه برون رفت از مشکلات فعلی جهان می دانیم. هدف از تدوین این تحقیق روشن ساختن این حقیقت است که: اسلام دین گفت گو است نه شمشیر.