مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

ماجرای کربلا تراژدی سهمگینی است که همه صحنه های آن لبریز از احساس و عاطفه و ایثار و عشق است. درباره حادثه بزرگ عاشورا، از جهات مختلف سخن گفته شده، اما بسیاری از اسرار بنیادی این قیام و شهادت، همچنان نیازمند تامل و دقت است. یکی از ابعاد متنوع و مهم این حادثه، بعد عرفانی آن است، که هرگاه چنین ماجرایی در منظر تیزبین و لطیف عارف قرار گیرد و بر مفاهیم بلند عرفانی منطبق گردد و با زبان رمز و تمثیل و بهره گیری از قدرت تصاویر شاعرانه، عرضه شود، زوایای تازه ای از آن آشکار می شود. مقاله حاضر کوششی است در راه دست یابی به زبده اندیشه های دو تن از نام آوران ادبیات عرفانی ایران در خصوص عرفان عاشورایی: مولانا جلال الدین محمد بلخی و عمان سامانی. نویسنده کوشیده است نخست با استفاده از آثار مشهور این دو شاعر و نیز با یاری جستن از شرح و تفسیرها و کتاب های تحلیلی برجسته ترین جنبه های عرفان عاشورایی را در اندیشه آنان مطرح نماید و آن گاه با استناد به ابیاتی از آثار برجسته این دو شاعر، عرفان عاشورایی را در اشعارشان بررسی نماید و در نهایت با مقایسه تطبیقی نقاط اشتراک و اختلاف اندیشه این دو شاعر بزرگ را باز نماید.

نوشتار حاضر در پی پاسخ‌گویی به این سؤال اساسی است که در اندیشۀ حضرت امام خمینی(ره) چه رابطه‌ای بین آموزه‌های اخلاقی و تحکیم وحدت ملی وجود دارد؟ آیا با توجه به اهمیّت اخلاق در اندیشۀ ایشان می‌توان آنرا به عنوان یکی از مؤلفه‌های تأثیرگذار بر وحدت ملی معرفی کرد؟ برای پاسخ‌گویی به سؤال مذکور و سؤالات فرعی دیگر، نویسنده تلاش دارد با توجه به نظر امام خمینی(ره) دربارۀ انسان در سه حوزه رفتاری، اخلاقی و اعتقادی، رابطۀ دو حوزۀ اخلاق و رفتار را مورد کنکاش قرار دهد. ایشان در این زمینه معتقد است هر یک از این سه حوزه بر یکدیگر تأثیر می-گذارد. با چنین رویکردی، اخلاق آدمی بر کلیه رفتارهای جامعه، از جمله وحدت ملی تأثیرگذار است. بنابراین برای ایجاد وحدت ملّی مستحکم در درون جامعه، باید مبانی اخلاقی آن لحاظ گردد. حضرت امام(ره) در این زمینه دیدگاه جامعی را عرضه کرده و به سه حوزۀ فردی، اجتماعی و ساختاری اخلاق توجه کرده‌اند و با تأکید بر نقش والای فرد در حیات جمعی، وحدت را بدون افراد صالح غیرممکن دانسته و تأسیس حکومت صالحان و گسترش آن را در قلمرو جهانی، در گرو وجود افراد مؤمن و مهذب می‌دانند لذا تهذیب نفس را سرلوحه کار همه افراد معرفی می‌کنند. در حوزه اجتماعی نیز افراد مهذّب باید با رفتاری اخلاقی در جامعه، موجبات وحدت را فراهم کنند. در حوزه ساختاری اعتقاد دارند ترویج اخلاق در جامعه نیازمند یک شبکۀ ساختاری منظم و منسجم است تا با نهادینه کردن اخلاق در رفتارهای فردی و اجتماعی، وحدت را در جامعه تقویت نماید. ما در این پژوهش، تأثیر اخلاق را با توجه به چهار مقولۀ مبانی وحدت، کارگزاران وحدت، گستره و انواع وحدت و نیز اهداف وحدت مورد بررسی قرار داده‌ایم. در مجموع اسلام و برادری بعنوان مهم‌ترین منابع وحدت مورد توجه امام می‌باشد. به نظر ایشان کارگزاران وحدت بعنوان علت فاعلی مهمترین نقش را در وحدت ملی دارند. اصول بنیادی اخلاقی که در این حوزه مورد تأکید ایشان است. عبارتند از ایمان، تهذیب نفس، عدالت خواهی.... به نظر ایشان رذائل مهمترین مشکل وحدت در جامعه می‌باشد.

رساله حاضر در دو بخش ترجمه و تحقيق ارائه مي‌گردد. در بخش ترجمه، قسمت دوم كتاب «الانسان الكامل »‌عبدالكريم جیلی به فارسي برگردانده شده و سعي ما بر ارائه ترجمه‌اي دقيق و روان با رعايت امانت و انتقال مفاهيم به زبان فارسي بوده است. در بخش تحقيق به بررسي ديدگاه‌هاي امام خميني (س) و جیلی درباره انسان كامل و مقايسه نظريات ايشان پيرامون مباحثي چون ولايت و خلافت انسان كامل، مظهريت او نسبت به اسم اعظم، حقيقت محمديه (ص) و غيره پرداخته شده است. جايگاه انسان كامل با توجه به مسئله ولايت كه ناظر به رابطه انسان كامل با وجود مطلق است، جايگاه رفيعي است و تنها انسان كامل است كه به دليل جامعيتش شايسته خلافت حق در جهان است و مي‌تواند به مقام ولايت دست يابد؛ لذا پيوند نظريه انسان كامل با بحث ولايت در انديشه اسلامی- شيعي امام خميني (س) بارز است. در عين اينكه دیدگاه خاص عرفاني جیلی نيز در اين باره درخور توجه است كه اشاره به ختم نبوت و ولايت دارد و از آن تحت عنوان مقام «ختام» ياد كرده و معناي آنرا جامعيت نبوت در وجود پيامبر (ص) مي‌داند. او اين مقام را كه عبارت از ختم همه مقامات و تحقق به حقيقت ذات ذي‌الجلال و الاكرم است، منحصراً از آن پيامبر (ص) مي‌داند.

جغرافیا به عنوان یکی از علوم قدیم به جهت ریشه داشتن در عمق پدیده های طبیعی و انسانی همواره به بررسی ارتباط بین این دو پدیده که پایه اصلی نظام هستی است می پردازد. این دو پدیده دارای جوهری است که با ذات وجود باری تعالی و باورهای اعتقادی و عرفانی در یک رابطه تنگاتنگی قرار گرفته است. این فرایند را در یک تفکر فلسفی می توان از پرستش سنگ و کوه و قداست رودخانه ها و تاثیر معنوی آن در پاک کردن زشتی ها تا به امروز می توان دید و چه تابلوهای بسیار زیبا و هنرمندانه ای که در آن قدرت لایزال خدواند با تصویر کشیدن قله ای برای نشان دادن استواری سرزمین مادری نقاشی شده است که این قدرت در کنار یک رودخانه جاری جریان زندگی را نشان می دهد که ذات درونی، غائبی را که قابل مشاهده نیست را در برون جغرافیایی تصویر به نمایش گذاشته است. ما انسان را بدون جغرافیا و در خلاء نمی توانیم به سر مقصد درک واقعی جهان برسانیم. در عالم معنا در ظهور و بلوغ موسیقی و آواز، ملودی و طنین جغرافیا در محیط با نوای جوشش چشمه و خروش رود، غرش آسمان و آواز پرندگان مولود آواز و موسیقی است. در این پژوهش با متغیر مستقل هنر و ادبیات عارفانه که وابسته به متغیرهای جغرافیایی است به این نتیجه می رسیم که جغرافیا به عنوان یکی از علوم کهن در هر دو دیدگاه عرفانی اصالت به ماده و اصالت به تصور هم در هنر و هم در ادبیات عارفانه و باورهای مذهبی نقش مهمی را ایفا می کند.

مفهوم خرابات از بعد لغوی و سپس جایگاه خاص آن در آئین مهرپرستی به دلایل متعددی آن گونه که می بایست مورد بررسی واقع نشده و معنای مستقلی که جامع و مانع باشد برآن مترتب نگردیده است. سیر تاریخی و تطور لغوی و مشربی این واژه نشان می دهد، خرابات در اصل همان «خورآبه» در آیین میترائیسم بوده که با طی مراحلی دشوار، سالک طریق آن مشرب به آنجا ره می یافته است. بعد از اسلام و ظهور مشرب عرفان و تصوف این واژه و مفهوم، با بسامدی فراوان در آثار عرفانی و ادبی متجلی گردید و در ادبیات قلندرانه چنان راه یافت که هر کس به ظن خود از آن تعبیری نمودو متاسفانه نقب انحرافی از این واژه به وجود آمد که با اصل جایگاه خاصی که در آیین میترائیسم داشت؛ تفاوت کلی دارد و متاسفانه در مفهوم عام، به عشرتکده و شرابخانه، نقل به معنی گردید. نگارنده در این مقاله بر آن است تبیین نماید که اصل مفهوم خرابات بر خاسته و برگرفته از چه آیینی است و سیر تاریخی آن چگونه است؟

در قرآن، داستان نوح (ع)، موجز بیان شده است و این ایجاز، اعجاز قرآن را ثابت می کند زیرا خداوند خواهان قصه گویی نمی باشد و هدف حضرت، عبرت آیندگان است وبس. ولی به دلیل بسنده کردن به کلیات، در این زندگی نامه، علمایی که تورات، انجیل و دیگر علوم دینی را می دانستند دست به کار شده، درصدد پر نمودن خلاء ها، به وسیله داستان های دینی ادیان مختلف برآمدند. این امر باعث خیالی گشتن داستان انبیاء شده، در نتیجه از قداست آن کاسته، امروزه اثرات مخربی بر پیکره اسلام و نیز شان پیامبران وارد ساخته است. وآنگهی کتب تفسیری به بسط و گسترش اسرائیلیات یا داستان های یهودی و نصرانی کمک نموده اند که از این ظلمات می توان آب حیاتی چون کشف الاسرار را نام برد که با پیرایش، راح روح خوانندگان خواهد بود. میبدی در این کتاب بی بدیل تفسیری عرفانی، خواسته نخواسته به ریشه، تیشه رسانیده، هرچند در مقایسه با دیگر کتب تفسیری بسیار خویشتنداری کرده است. شناسایی و جداسازی اسرائیلیات وارده بر داستان حضرت نوح (ع) که بر عرفان و تصوف نیز موثرند، از این تفسیر عرفانی، هدف اصلی مقاله می باشد.

آثار استاد شهید مطهری مشحون از آیات و احادیثی است که نویسنده گاهی برای اثبات مدعای خود از آنها بهره جسته و زمانی به تفسیر و شرح شان پرداخته است.مجموع آثار شهید در پنجاه و نه عنوان تنظیم شده است. بسیاری از این آثار مجموعه سخنرانی های استاد می باشد که توسط موسسه نشر آثار آن مرحوم به صورت مکتوب در آمده است. خطابی بودن بسیاری از این آثار نشان دهنده وسعت اطلاعات قرآنی و روائی نویسنده می باشد و این تبحر فوق العاده تاثیرگذاری کلام را مضاعف کرده است.افزون بر این، استاد مطهری از اشعار زیادی نیز در آثارش استفاد کرده و این امر در خیلی از موارد توأم با استشهادات قرآنی یا مأثورات معصومین، علیهم السلام می باشد. نگارنده با توجه به این ویژگی منحصری که در این آثار بود، تصمیم به نگارش مقاله ای کرد تا در پیوند آیات، احادیث و اشعار، از یک سو آیات و احادیثی را که استاد در مباحث مختلف فلسفی، کلامی، عرفانی و اخلاقی به کار برده معرفی کند و از دیگر سو وسعت این معانی بلند را در کلام شاعران اندیشمند فارسی زبان نشان دهد.

بحث از امتزاج عرفان و سیاست، اساساً بحثی نوین نیست و این بحث از جمله مسائلی است که در سپهر تاریخی و اندیشه ورزی سیاسی ایران نقش آفرینی جدی ای داشته است و نمونه های آن را در عرصه ها، جنبش ها و حکومت های مختلف در طول تاریخ می توان برشمرد. اما نکته قابل اهمیتی که به صورت مستقل از آن صحبت نشده، نسبت «ولایت عرفانی و ولایت سیاسی» با یکدیگر است. امام خمینی(س) به عنوان عارفی واصل که پا در حوزه تدبیر اجتماع و سیاست ورزی گذاشته، با طرح و به بار نشاندن نظریه ولایت فقیه، «ولایت» را به عنوان یکی از مفاهیم کلیدی ای که می بایست در اندیشه امام خمینی(س) با نگاه دو سویه علم عرفان و علم سیاست نگریسته شود، معرفی نمودند. به همین دلیل در این پایان نامه با سؤال از این که «جایگاه ولایت سیاسی و ولایت عرفانی با توجه به معنای خاص هر کدام، در اندیشه سیاسی امام خمینی(س) چیست؟» با روش گردآوریکتابخانه ای داده ها، به صورت توصیفی و استنادی به پژوهش روی آورده شد. با تجزیه و تحلیل دادها به صورت توصیفی ضمن نگاه تحلیلی بر کل بحث، بر اساس تقریرات و بیانات حضرت امام راحل(س) در این خصوص نتیجه ای که حاصل آمد این بوده که امام خمینی(س) دغدغه اثبات امکان نسبت ولایت عرفانی و ولایت سیاسی یا به تعبیری کلی اثبات امکان ارتباط عرفان و سیاست را نداشته اند و نگاه ایشان به ولایت در سیاست، نگاهی فقهی بوده است و دغدغه ایشان اجرای شریعت اسلام به مدد برقراری حکومت اسلامی، در دوران غیبت معصوم(ع) بوده است.

1- سفر اول : برداشتن حجاب خلقی است که جمیع خلق و ظهور و آیات حق می بیند. 2- سفر دوم : اضمحلال تعینات خلقی و ظهور وحدت، که شطح از اینجاست. 3- سفر سوم : از حضرت احدیت به اعیان ثابته است. 4- سفر چهارم : از اعیان ثابته به اعیان خارجی است با حق.

این پژوهش نقش قرآن در زندگی اجتماعی مسلمانان را از دیدگاه سه مصلح بزرگ سیدجمال الدین اسدآبادی، محمدعبده و حضرت امام خمینی(ره) بیان می‌کند موضوعات اجتماعی که در این پژوهش به آن پرداخته شده است عبارتنداز : وحدت، حکومت‌ اسلامی و عادلانه، تعلیم و تربیت و مبارزه با استعمار.این پژوهش به پنج فصل تقسیم می‌‌شود ابتدای هر فصل موضوع مورد تحقیق را از دیدگاه قرآن بیان کردیم و بعد به ترتیب به بیان دیدگاه‌های سیدجمال الدین اسدآبادی، محمدعبده و امام خمینی(ره) پرداختیم سپس در پایان هر دیدگاه به جمع بندی نظرات هریک اشاره‌ای شده است در انتهای هر فصل به بیان اشتراکات و افتراقات نظرات هر سه مصلح پرداختیم.از رهگذر این تحقیق روشن شد که هر سه مصلح از آموزه‌های قرآن بهره گرفتند زیرا قرآن آموزه‌های زیادی در مورد اصلاح اجتماع و هدایت آن، وحدت، تشکیل حکومت اسلامی و مبارزه با ظلم و استکبار و تربیت مبارزان حق دارد این مصلحان بزرگ و رهبران الهی برای نجات همه‌ی ملت‌های تحت ستم مسلمان و غیرمسلمان به پاخاسته‌اند و با انگیزه-های الهی در مقابل ظلم و ستم ایستاده‌اند آن‌ها قرآن را مبنای فعالیت خود قرار دادند و با الهام از دستورات الهی کارهای بزرگی را انجام دادند اگر چه بعضی از دیدگاه‌های این مصلحان گاهی با هم متفاوت است ولی هر کدام در زمان خود تحول عظیمی در بیداری مسلمانان ایجاد کرده‌اند خصوصاً حضرت امام خمینی(ره) که با رهنمودهای خویش انقلابی اسلامی‌ای در ایران ایجاد کردند.