مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

محمد مجتهد شبستری با تکیه بر پاره‌ای نگره‌های فلسفه زبانی معاصر، به‌ویژه نظریه افعال گفتاری نتیجه‌هایی برگرفته است که بر اساس آنها سخن‌گفتن خداوند متعال را با انسان از راه وحی رسالی ناممکن کرده، باب مفاهمه زبانی وی با بشر مسدود انگاشته می‌شود. نتیجه روشن این گمانه آن است که قرآن نمی‌تواند کلام الاهی باشد، بلکه در لفظ و معنا کلامی بشری است. اکنون بر آن هستیم تا نگاهی به فلسفه زبان معاصر، مهم‌ترین تکیه‌گاه قرآن‌شناسی شبستری، افکنده، چگونگی دلالت آن بر نگره قرآن‌شناختی بشری‌انگارانه وی را بازکاویم.

ترجمه ماشین: تحقیق در راز هماهنگی متن در قرآن کریم مورد توجه دانشمندان قدیم و جدید قرار گرفته است و از اولین کسانی که به تحقیق در این باره پرداخته است عبدالقاهر جرجانی در کتابهای دلائل الاعجاز و کتابهایش بوده است. اسرار البلاغه و البقلانی در کتاب اعجاز القرآن، قرتگنی در کتاب منهاج البلاغه و السیوطی در کتاب الاتقان فی علوم العلم. -قرآن» و برهان الدین بقیع در کتاب نظم الدرار فی سازگاری آیات و سوره. هارمونی در مفهوم خود مربوط به همه عناصری است که منجر به گسترش و دستیابی به هارمونی در متن می شود و با همه عناصری که برای یافتن صرف شناسی معنایی در متن معنا و فراتر از معنا کار می کنند، همانطور که به معنی در آن مربوط می شود. رابطه بیرونی، یعنی: همه تأثیرات معنایی.

محمد عابد جابری فیلسوف معروف مراکشی در کتاب خود «مدخل الی القرآن الکریم» که بخش هایی از آن موضوع پایان نامه اینجانب است به این مطالب پرداخته شده است . 1- مراد از تعریف قرآن کریم چیست؟ اصلاً آیا قرآن کریم نیاز به تعریف دارد ؟ تعاریف گوناگونی برای قرآن کریم بیان شده که جابری در مقدمه نمونه هایی از آنها را آورده است و کوشیده تا وجود افتراق هر یک از آنها را مشخص کند . 2- جابری در بخش اول این کتاب به مسائل مربوط به محیط ظهور و تاریخ قرآن کریم به مثابه وحی الهی و دعوت نبوی پرداخته است .به نظر او ادیان سه گانه و کتاب های آنها تورات و انجیل و قرآن کریم واحدند .3 3- بحث در باب نبی أمی و مفهوم امی بودن پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم پرداخته است . البته این موضوعی است که در دوره معاصر بسیار به آن پرداخته شده و رأی او نیز با نظر متداول در میان خاورشناسان هم خوانی دارد . به نظر وی أمی در عربی پیش از اسلام کاربرد نداشته و وام واژه ای یهودی است . 4- در این بخش از کتاب پدیده وحی و مفهوم آن مورد بررسی قرار می گیرد . به نظر وی مفهوم وحی در سیاق قرآنی آن در زبان و فرهنگ عرب آن زمان ناشناخته بوده است ،حتی عرب ها در آن زمان تصوری از مفهوم نبوت نداشته اند و این مفاهیم با اسلام پدید آمدند . 5- بخش دوم کتاب به موضوع تکوین و تدوین قرآن کریم اختصاص یافته است . به نظر جابری سیر تکوین قرآن شامل سه مرحله بوده است مرحله قرآن/ ترتیل و اعجاز ، ذکر و قصص ، کتاب عقیده ،شریعت و اخلاق .

یکی از پرطرفدارترین دیدگاه ها در میان مستشرقان پیرامون قرآن، دیدگاه اقتباس است. با اینکه افرادی نظیر تئودور نولدکه آلمانی (1836ـ 1931) و گلدزیهر یهودی (1850ـ 1921) در این زمینه در نزد خاورشناسان از شهرت، اعتبار و جایگاه ویژه ای برخوردارند، به نظر مى رسد پرحجم ترین کار تحقیقی که از سوی غیرمسلمانان برای انکار وحیانی بودن قرآن و اثبات دیدگاه اقتباس صورت گرفته است از یوسف دُرّه حدّاد (1913ـ 1979) کشیش مسیحی معاصر است. به زعم وی، قرآن کتابی جدید یا دعوتی نو و یا دربردارنده نبوتی مستقل نیست؛ زیرا اسلام و توحیدی که قرآن از آن تبلیغ میکند، همان اسلام و توحید تورات و انجیل است. تنها تفاوت در این است که پیامبر اسلام با زبان عربی و برای مخاطبان عرب زبان خود به تبلیغ اسلامِ «الکتاب» میپردازد. به نظر میرسد ایراد اصلی کار وی، که موجب گردیده به صورت وسیع دست به تحریف تعالیم قرآن بزند، پیش فرض ها و مبانی نظری ناصواب اوست که مهم ترین آنها بدین قرار است: 1. قرآن ترجمه و نسخه عربی «الکتاب» است. 2. پیامبر اکرم، رسول برگزیده خدا و صاحب معجزه نیست. 3. دین اسلام دربردارنده هیچ دعوت جدید و مستقلی نیست. 4. قرآن دعوت به نصرانیت است. 5. کمال نبوت و کتاب های آسمانی در مسیح و انجیل است. این نوشتار با بررسی اندیشه های اصلی مبانی نظری دیدگاه یوسف حدّاد، به نقد تفصیلی نظریه وی پرداخته است.

در قرآن داده‌های زیادی پیرامون عیسی مسیح و مسیحیت وجود دارد، که برخی از آن‌ها باورهای مسیحی را به چالش کشیده است. پس از گسترش اسلام در مناطق مسیحی‌نشین، الهی‌دانان مسیحی که باورهای دینی خود را درخطر می‌دیدند، برای دفاع از این باورها دست به دفاعیه‌نویسی زدند، و در این راستا به بررسی قرآن پرداختند. قدیمی‌ترین منابع مکتوبی که دراین‌باره برجای‌مانده، مربوط به سه تن از الهی‌دانان مسیحی قرن هشتم و نهم میلادی، به نام‌های یوحنّا دمشقی، عمّار بصری و أبورائطه تکریتی است. یوحنا دمشقی با انکار هویت وحیانی قرآن، ادعا نمود که این کتاب رونوشتی ناقص از کتاب مقدس است، که در اثر تعالیم یک راهب آریوسی به پیامبر اسلام به وجود آمده است؛ و کوشید تا با بررسی آموزه‌های قرآنی، نشان دهد که محتوای این کتاب را نمی‌توان کلام خدا دانست. عمار بصری با تأکید بر معجزه به‌عنوان تنها راه تشخیص دین حقیقی، ادعا نمود که هیچ معجزه‌ای در پشتیبانی از قرآن و نبوت پیامبر اسلام وجود ندارد، و از آیات قرآن و سنت اسلامی برای اثبات ادعای خویش کمک گرفت. أبورائطه نیز بدون اظهارنظر درباره وحیانیت قرآن، کوشید تا آیات قرآن را به صورتی تفسیر کند که از شکاف الهیاتی میان باورهای مسیحی و تعالیم اسلامی بکاهد. در تحقیق پیش روی، بستر تاریخی و فکری هر یک از این الهی‌دانان، به روش تاریخی تحلیل‌شده، و سپس دیدگاه‌های ایشان در مواجهه با قرآن، به روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از داده‌های تاریخی، آموزه‌های کتاب مقدس و قرآن کریم، تعالیم موجود در سنت مسیحی و اسلامی، و شواهد عقلانی ارزیابی‌شده است. بر اساس نتایج به‌دست‌آمده در این پژوهش، دیدگاه این سه الهی‌دان مسیحی پیرامون هویت وحیانی قرآن و آموزه‌های قرآنی با مستندات تاریخی ناسازگار است، و مقایسه محتوای کتاب مقدس و قرآن کریم نیز آن را تأیید نمی‌کند؛ و با شواهد عقلانی، تعالیم کتاب مقدس و قرآن کریم، و سنت مسیحی و اسلامی مغایرت دارد، و در برخی موارد، نوعی تفسیر به رأی آیات قرآن به شمار می‌رود.

ترجمه ماشینی: برخی از خاورشناسان معتقدند که متن قرآن فاقد الگوی منطقی و کاملاً خالی از مجادله و برهان و استدلال است، زیرا اسلام در تحمیل تعالیم خود بر زور و جهاد تکیه می کند. برخی از متفکران نیز سعی کرده اند حقیقت منطقی متن قرآن را جعل کرده و بگویند که این فقط یک متن معمولی است. این همان چیزی است که ما با پرداختن به برخی از متون قرآنی که دارای الگوی منطقی و جدل برهانی اند، رد خواهیم کرد.

الرسالة الثانية من الإسلام - محمود محمد طه: الرسالة الأولى هي التي وقع في حقها التبيين بالتشريع وهي رسالة المؤمنين. والمؤمنون غير المسلمين، وليس الاختلاف بين المؤمن والمسلم اختلاف نوع، وإنما هو اختلاف مقدار، فما كل مؤمن مسلم، لكنّ كلّ مسلم مؤمن./ والإسلام بداية، ونهاية. فكما أن الزمان والمكان لولبيان، فكذلك الأفكار، فإنها لولبية، يسير الصاعد في مراقيها في طريق لولبي، يرتفع في المراقي كلّما يدور على نفسه، حتى إذا تمت دورة على نقطة البداية ارتفع السالك سمتاً فوقها، وجاءت نهاية تلك الدورة على صورة تشبه البداية، ولا تشبهها. وكذلك الحال، فإن السالك في مراقي الإسلام يسير على معراج لولبي، ينضمّ نحو مركزه، كلما ارتفع نحو قمته، ويدور على نفسه دورة، كلما رقي في سبع درجات، أولها الإسلام، ثم الإيمان، ثم الإحسان، ثم علم اليقين، ثم عين اليقين، ثم حق اليقين، ثم، في نهاية الدورة، الإسلام./ وأمة البعث الأول ــ أمة الرسالة الأولى ــ اسمها المؤمنون، لدى الدقة، وإنما أخذت اسم المسلمين، الذي ينطلق عليها عادة، من الإسلام الأول، وليس، على التحقيق، من الإسلام الأخير./ وأنت حين تقرأ قوله تعالى «إن الدين عند الله الإسلام» يجب أن تفهم أن المقصود الإسلام الأخير، وليس على التحقيق، الإسلام الأول، ذلك بأن الإسلام الأول ليست به عبرة، وإنما كان الإسلام الذي عصم الرقاب من السيف، وقد حسب في حظيرته رجال أكل النفاق قلوبهم، وانطوت ضلوعهم على بغض النبي وأصحابه ــ ثم لم تفر ضلوعهم عن خبئها، وذلك لأن المعصوم قد قال «أمرت أن أقاتل الناس حتى يشهدوا أن لا إله إلا الله، وأن محمداً رسول الله، ويقيموا الصلاة ويؤتوا الزكاة، فإذا فعلوا، عصموا مني دماءهم، وأموالهم، إلا بحقها، وأمرهم إلى الله». ولقد نشأ الإسلام بين القريتين، مكة والمدينة: بدأ في مكة، فلما انهـزم فيها هاجر إلى المدينة، حيث انتصر. وما كان له أن ينتصر في مكة، ولم ينتصر «وتلك الأمثال نضربها للناس، وما يعقلها إلا العالمون»./ إسلام المُسلمين وإسلام المؤمنين: ما انتصر الإسلام، وإنما انتصر الإيمان. ولقد جاء القرآن مقسما بين الإيمان، والإسلام، في معنى ما جاء إنزاله مقسماً بين مدني، ومكي. ولكل من المدني والمكي مميزات يرجع السبب فيها إلى كون المدني مرحلة إيمان، والمكي مرحلة إسلام./ فكل ما وقع فيه الخطاب بلفظ «يأيها الذين آمنوا» فهو مدني، ما عدا ما كان من أمر سورة الحج، وكل ما ورد فيه ذكر المنافقين فهو مدني، وكل ما جاء فيه ذكر الجهاد، وبيان الجهاد، فهو مدني، هذا إلى جملة ضوابط أخرى./ وأما المكي فمن ضوابطه أن كل سورة ذكرت فيها سجدة فهي مكية، وكل سورة في أولها حروف التهجي فهي مكية، سوى سورتي البقرة، وآل عمران، فإنهما مدنيتان، وكل ما وقع فيه الخطاب بلفظ «يأيها الناس» أو «يا بني آدم» فإنه مكي، سوى سورة النساء، وسورة البقرة، فإنهما مدنيتان وقد استهلت أولاهما بقوله تعالى «يأيها الناس اتقوا ربكم» وفي أخراهما «يأيها الناس اعبدوا ربكم» والشواذ عن الضوابط، بين المكي والمدني، إنما سببها التداخل بين الإيمان والإسلام، فإنه، كما ذكرنا، كل مؤمن مسلم في مرتبة البداية، وليس مسلماً في مرتبة النهاية، وكل مسلم مؤمن، ولن ينفك.