مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

خداوند سبحان بر پیامبر اسلام وحی فرستاد همچنان که بر پیامبران پیش از ایشان وحی فرستاده بود. چگونگی نزول وحی بر پیامبر اسلام یکی از سؤالات حائز اهمیت در حوزه علوم قرآنی است. این پژوهش به روش کتابخانه ای، دیدگاه امام دربارة چگونگی وحی بر رسول اکرم را بررسی نموده و تفاوت آن را با دیدگاه های دیگر بررسی کرده است. روشن شد که دیدگاه امام خمینی با دیدگاه رایج در میان علمای علوم قرآنی تفاوت دارد و به دیدگاه ابن خلدون درباره چگونگی ارتباط وحیانی پیامبر نزدیک است؛ امّا امتیازهایی در دیدگاه امام یافت شد. بر اساس دیدگاه امام خمینی، پیامبر اسلام با رهایی از جلباب بشری، در افق اعلی حضور می یابد و جبرئیل امین، وحی قرآن را بر قلب مبارک ایشان القاء می کند. بر این اساس، دیگر انسان ها راهی برای اتّصال به عالم غیبیّه ندارند؛ در نتیجه حقیقت وحی و آنچه در عالم علوی برای رسول الله اتفاق می افتد را درک نمی کنند. از این رو تعبیرهایی که دربارة چگونگی حالت وحیانی به ما رسیده، ظواهری در خور فهم ما انسان های گرفتار در عالم طبیعت است که با حقیقت وحی که در عالم ملکوت رخ داده است فاصله دارد.

قرآن کریم برآمده از علم بی نهایت الهی است و برای آنکه بخواهد در ظرف دانش محدود انسان قرار گیرد، جهت زدودن ابهام ها، نیازمند به تفسیر است. برای تفسیر کلام الهی، دو شیوه تفسیر موضوعی و تفسیر ترتیبی وجود دارد. تفسیر اخیر خود به دو روش تفسیر بر اساس ترتیب آیات مصحف و ترتیب نزول آیات تقسیم می گردد. مقاله پیش رو در نقد مقاله «نگاهی به تفسیر قرآن بر اساس ترتیب نزول» ـ که به مخالفت با تفسیر قرآن بر اساس ترتیب نزول برخاسته است ـ نگارش شده است و بر این نکته تاکید دارد که هیچ منع و محدودیتی برای تفسیر بر اساس ترتیب نزول وجود ندارد؛ زیرا این سبک تفسیر، نوعی تفسیر موضوعی است که به کشف مهندسی ترتیبی قرآن که در همه زمان ها و مکان ها قابل اجرا است، می انجامد.

«القرائات فی نشأتها و تطورها» عنوان بخشی از کتاب «التمهيد فی علوم القرآن» نوشته آيت الله محمد هادی معرفت است. در اين مقاله، ديدگاه های نامبرده در زمينه موضوعات قرائت های هفت گانه، کيفيت نزول قرآن، عدم تواتر قرائات، ملاک های پذيرش يک قرائت صحيح و عوامل به وجود آمدن اختلافات قرائات بررسی و نقد شده است.

روایات اسباب نزول به عنوان میراث گران بهای صدر اسلام و چراغ فراسوی مفسران، هماره نقشی محوری در تبیین معارف قرآنی داشته است؛ بدون شک قرآن پژوهان برای استفاده از روایات اسباب نزول، معیارهایی را در نظر داشته اند. این پژوهش، مبانی و معیارهای مورد نظر سیوطی در به کارگیری روایات اسباب نزول را با تأکید بر آرای علامه طباطبایی مورد نقد و ارزیابی قرار داده است.اعتبار سند، صراحت تعبیر راوی، حسی بودن گزارش و تعدد اسباب از جمله معیارهایی است که سیوطی در گزینش روایات اسباب نزول به کار بسته است. با توجه به این مبانی می توان گفت سیوطی در ارزیابی روایات اسباب نزول، سند محور بوده است و بدون توجه به متن و محتوای روایات، آن ها را پذیرفته است. اما علامه طباطبایی با روایات اسباب نزول، به سبب فراوانی وضع و تحریف با احتیاط برخورد نموده است. ایشان به محدودیت نقد سند توجه داشته و هرگز به صرف ضعف سند، روایتی را بی اعتبار نمی خواند و در کنار ضعف سند، نااستواری متن روایت را نیز بیان می دارد و تنها در این صورت است که روایتی را کنار می گذارد. دستاورد نگرش جامع علامه طباطبایی به روایات اسباب نزول، داوری منصفانه و واقع بینانه نسبت به این نوع روایات است.

تفسیر ساختاری به آیات و سوره های قرآن که به شکل یک مجموعه نمایان می شود، در فهم اهداف سوره ها کمک قابل توجهی می کند. از اینرو می توان به نظمی منطقی در بین آیات قرآن پی برد؛ نظمی که خداوند حکیم در این سوره ها قرار داده و باید آن را کشف نمود. با دانستن این که آیات بر اساس حکمتی کنار هم چیده شده اند، و هر سوره از قرآن پیامی دارد و دارای محوری اصلی و خاص است که مجموع آیات آن سوره در پیرامون آن انسجام یافته اند؛ در واقع جوابی به برخی محققان داده ایم که قرآن را از هم گسیخته و ناهماهنگ می دانند و قائل به هیچگونه ارتباطی بین آنها نیستند. سوره های انفال و توبه هم از نظم منطقی پیروی می کنند و هر کدام دارای محوریتی واحدی هستند و یک هدف را دنبال می کنند که دیگر آیات این سوره ها بر اساس آن موضوع و هدف واحد حول محور آن قرار دارند. سورهمبارکه انفال، که در واقعه اولین جنگ مسلمانان نازل شده، نبردی میان حق و باطل است که اگر مسلمانان در این جنگ شکست می خوردند ادامه رسالت با مشکل مواجه می شد. بنابراین خداوند به کمک امدادهای غیبی به سراغ آنان می رود و در پیروزی شان شریک می شود و راهکارهایی را برای دستیابی به پیروزی در نبرد های آتی آموزش می دهد. سوره مبارکه برائت، بیان نقض عهدی است که مورد نارضایتی شدید و بیزاری خدا و حضرت رسول(صلی الله علیه و آله)قرار گرفته است. در این سوره از گروه های مختلفی بحث می شود مثل مشرکان، اهل کتاب یهود و نصاری، منافقان و بادیه نشینان اطراف مدینه که به نحوی عهد و پیمانی را که بسته بودند و می بایست بدان پایبند باشند شکستند، و مورد نکوهش و وعده عذاب قرار گفته اند. خصوصیات و نحوه برخورد با هریک را به مسلمانان بیان می دارد. همچنین از گروهی یاد می کند که به عهد و پیمانی که بسته اند وفادار بوده و به موجب این وفاداریشان، مستحقنعمت ها و یاری الهی اند در دنیا و در آخرت هم، بهشت و رضایتمندی پروردگار را نصیب روزی خود نموده اند. در آخر گوشزد می نماید که اگر هیچ کسی هم برای یاری پیامبر(صلی الله علیه و آله) بر نخیزد، خداوند همانطورکه او را در صحنه های مختلف زندگی تنهایش نگذاشته؛ تنها نخواهد گذاشت. که وفادارترین وفاداران نسبت به عهد و پیمان ها، خداوند می باشد و پیامبر هم به او توکل دارد.