مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

چکیده برگردان قرآن‌کریم از گذشته‌های دور مورد توجه بوده و بارها ترجمه شده و در طول تاریخ، فراز و نشیب‌های زیادی داشته است. گاه مترجمان به‌علت ضعف در درک کتاب زندگی و یا تفهیم آن به زبان مقصد، نتوانسته‌اند ترجمه‌ای مناسب از آن ارائه دهند و گاه نیز شاهد ترجمه‌های ارزشمندی از این کتاب آسمانی بوده‌ایم. بدین جهت نقد ترجمه قرآن و به‌خصوص ترجمه صفارزاده که موردبررسی همه جانبه قرار نگرفته، از اهمیت زیادی برخوردار است. ترجمه طاهرهصفارزاده، ترجمه‌ای ارتباطی از قرآن کریم است. وی در ترجمه، در پی فهم پیام الهی در آیات قرآنو انتقال آن به مخاطب است و به الفاظ و واژگان متن، به عنوان وسیله‌ای جهت رساندن محتوا می‌نگرد. نگارنده در این مقاله به دنبال آن است که با روش تحلیلی، به نقد و بررسی میزان دقت مترجم در فهم و انتقال پیام الهی بپردازد. به نظر می‌رسد که این ترجمه، ترجمه‌ای دقیق و ارتباطی از قرآن کریم به زبان فارسی و وفادار به ارزش ارجاعی متن است.

صنعت التفات به معنای دگرگونی و تغییر خلافِ ظاهر در اسلوب کلام، ازجمله پرکاربردترین صنایع ادبی به کار رفته در قرآن و از ویژگی‌های سبکی آن به شمار می‌آید. دشواری کاربرد این فن سبب شده است تا آن را «شجاعات العربیه» بنامند و در ادبیات عرب پیش از قرآن، کمتر استفاده شود. از این رو کاربرد فراوان آن در قرآن با توجه به فایده‌های عام و خاصش، نشان دهندۀ فصاحت و بلاغت بی‌نظیر قرآن است؛ اما بااین‌وجود ‍‍، در ترجمه‌های قرآن به زبان فارسی، کمتر مورد توجه قرارگرفته شده است. البته از میان گونه‌های این فن، برخی مانند التفات در ادوات؛ التفات در ساختار نحوی و التفات در معجم به دلیل کاستی‌های زبان فارسی نسبت به عربی، در ترجمه قابل انتقال نیستند؛ اما برخی دیگر مانند التفات در ضمایر؛ التفات در عدد و التفات در صیغه‌ها قابل‌انتقال‌اند و مترجم قرآن باید تلاش کند این‌گونه موارد را منتقل کند تا خواننده ترجمه بتواند از این محسنات معنوی قرآن و فایده آن‌ها بهره‌مند شود. این تحقیق بر آن است تا با استفاده از دیدگاه‌های مفسران و محققان قرآنی درباره آیات التفات و حکمت آن‌ها، برخی از مهم‌ترین ترجمه‌های فارسی قرآن کریم در دوره معاصر را مورد بررسی و نقد قرار دهد تا پس از بیان نکات ضعف و قوت هر یک، هم شاخص‌ترین آن‌ها را در توجه به التفات و انتقال آن مشخص کند و هم برای مترجمان آینده قرآن راهنما باشد.

ترجمه قرآن کریم و انتقال و شفاف­سازی معانی والای آن، برای مخاطبان فارسی­زبان از دیرباز موضع اهتمام محققان و اندیشمندان این کتاب الهی بوده است. یکی از مترجمانی که شمار کثیری از پژوهشگران،ترجمه­ او را در زمره بهترین ترجمه‌های معاصر قرآن بشمار آورده و آن را به لحاظ مطابقت با متن آیات و بکارگیری واژگان مأنوس زبان فارسی و مراعات قواعد زبانی و بیانی و نیز به­لحاظ نگرش نوین به ترجمه و روزآمدسازی بسیاری از مفاهیم پرچالش قرآن کریم، مُتقن و قابل استناد می­دانند، ترجمه فولادوند است. اما با وجود همه این محاسن، با اعمال نظری ژرف در فحوای ترجمه– دست­کم در حوزه آیات مورد بحث- به نظر می­آید که مخاطب با مواردی از لغزش یا سهو مواجه می­شود که نشان از تسامُح یا احیاناً برداشتی ناهمگون از پاره‌ای ظرایف بدیع دستوری، واژگانی و ادبی قرآن دارد که در برخی موارد عدم رویکرد متناسب به این ظرافت‌های قرآنی، خواننده را در معرض برداشتی غیرهمسو با آیات شریفه قرار داده و علاوه بر مستور ماندن بخش‌هایی از وجوه اعجازی و تصاویر مبتکرانه­ آیات، جلوه ضعیف­تری از بلاغت قرآنی در ترجمه فارسی نمود می­یابد. این پژوهش درصدد است که با توجه به امکان­سنجیِ میزان خطاپذیری، در ترجمه­ آیات مورد بحث، این موارد را با استناد به مبانی علمی دقیقِ حوزه­های صرفی، نحوی، بلاغی، لغوی و واژگانی، به بوته­­ نقد و بررسی گذاشته و راه‌های اصلاحی جایگزین نیز پیشنهاد شود تا بدین­واسطه نمایه­هایی از رویکردهای تحلیلی معنامحوردر چارچوب‌های مذکور فراروی محققان قرار گرفته و راه برای پژوهش‌های غنی­تر و کاربردی­تر در این حوزه­ها گشوده بماند.

اسلام به عنوان دینی که پیروان خود را به تفکر فرا خوانده است، نخستین مشوق مسلمانان در کسب علم بوده است. از آغاز پیدایش اسلام و با تأکید پیامبر (ص) که می‌فرماید: «در جستجوی علم بر آیید. اگر چه در چین باشد». مسمانان به تحصیل علوم مختلف پرداختند. یکی از علوم موجود، قرآن است که مسلمانان برای بهره گیری و انتقال آن به ملل مختلف، به ترجمه آن پرداختند. سبک بیانى قرآن به گونه‏اى است که ارائه‌ معانى و مفاهیم ژرف‌آن جز با افزودن عبارت‏هاى تفسیرى مقدور نیست و چاره‏اى از اعمال تغییرات دیگر وجود ندارد. از این رو با همه‌ تلاشى که نویسندگان و مترجمان نموداند، بازهم پاسخگوی خوانندگان نیست. دلیل این امر وجود آیات مجمل در قرآن کریم است. آیاتمجمل آیاتى است که دلالت‌شان روشن نمى‏باشد و فهم معناى آنها نیازمند تفسیر است. اسباب اجمال رااموری همانند: وجود الفاظ مشترک، حذف برخى واژه‏ها، نامشخص بودن مرجع ضمیر، کاربرد الفاظ غریب، تقدیم و تاخیر، و وجود چند احتمال در معناى آیه می داند. افزون بر این، فهم معناى برخى آیات تنها با دانستن شأن نزول یا فضاى نزول آنها میسر است. بى شک افزودن همه این امور به ترجمه قرآن آن را از شکل رایج ترجمه خارج کرده و به تفسیر نزدیک مى‏سازد که مترجمان در این زمینه، ناگزیر از گنجاندن افزوده هایی نمایان شده در متن ترجمه بوده‌ اند، که اغلب با استناد به تفاسیر و یا کتابهای سببنزولو یا مباحث کلامی و اصولی انجام گردیده است. در این جاست‌که نیاز به تحلیل و تطبیق عبارات و جملات افزوده در این ترجمه ها و سنجش میزان انطباق آنها با آراء مشهور، احساس گردید. در این زمینه، ابتدا آیاتی‌که مترجمان در ترجمه‌ این آیات از افزوده هایی استفاده نموده اند، استخراج شده است و بعد از آن، صرفاً ترجمه‌ مترجمانی از میان هفت ترجمه‌ منتخب، ذکر شده است که افزوده‌ی کلیدی و موثر برای فهم بهتر آیه داشته‌اند و پس از استخراج ترجمه ها، افزوده ها از نظر مطابقت با آراء و نظریات مفسران در زمینه های مختلف احکامی یا لغوی با توجه به تفاسیر مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته اند. و سپس از طرف نگارنده‌ این رساله، تحلیل و بررسی انجام می‌گیرد که آیا، افزوده‌ ذکر شده از طرف مترجم، پشتوانه‌ی تفسیری دارد یا خیر؟ و تا چه حد با آراء مفسران مطابقت دارد.؟ و کدام یک از مترجمان افزوده بهتری را ارائه داده است.؟ این پژوهش، به بررسی‌ افزوده‌های ‌هفت ترجمه‌‌ معاصر قرآن به‌ زبان ‌فارسی در ترجمه‌‌اجزاء 13و14، که از میان ترجمه‌های ‌دیگرانتخاب ‌شد، یعنی؛ ترجمه های «الهی‌قمشه‌ای، خرمشاهی، صفارزاده، فولادوند، گرمارودی، مشکینی و مکارم» پرداخته و نیاز‌ وعدم‌ نیاز و ضرورت و عدم ضرورت این افزوده-ها و همچنین منابع و مآخذ مورد استفاده قرار گرفته شده از طرف مترجمان فوق الذکر در ترجمه این اجزاء، توسط نگارنده این رساله مورد بررسی قرار گرفته است‌که‌ مراجعه به‌آراء مشهور از مفسران شیعه و اهل سنت‌، و در برخی موارد آراء حدیثی مبنای این‌ پژوهش بوده است.کلید واژه ها:تحلیل و بررسی تطبیقی، ترجمه قرآن،ترجمه های معاصر، جملات افزوده، تفاسیرمعاصر.

اسلام به عنوان دینی که پیروان خود را به تفکر فرا خوانده است، نخستین مشوق مسلمانان در کسب علم بوده است. از آغاز پیدایش اسلام و با تأکید پیامبر (ص) که می‌فرماید: «در جستجوی علم بر آیید. اگر چه در چین باشد». مسمانان به تحصیل علوم مختلف پرداختند. یکی از علوم موجود، قرآن است که مسلمانان برای بهره گیری و انتقال آن به ملل مختلف، به ترجمه آن پرداختند. سبک بیانى قرآن به گونه‏اى است که ارائه‌ معانى و مفاهیم ژرف‌آن جز با افزودن عبارت‏هاى تفسیرى مقدور نیست و چاره‏اى از اعمال تغییرات دیگر وجود ندارد. از این رو با همه‌ تلاشى که نویسندگان و مترجمان نموداند، بازهم پاسخگوی خوانندگان نیست. دلیل این امر وجود آیات مجمل در قرآن کریم است. آیاتمجمل آیاتى است که دلالت‌شان روشن نمى‏باشد و فهم معناى آنها نیازمند تفسیر است. اسباب اجمال رااموری همانند: وجود الفاظ مشترک، حذف برخى واژه‏ها، نامشخص بودن مرجع ضمیر، کاربرد الفاظ غریب، تقدیم و تاخیر، و وجود چند احتمال در معناى آیه می داند. افزون بر این، فهم معناى برخى آیات تنها با دانستن شأن نزول یا فضاى نزول آنها میسر است. بى شک افزودن همه این امور به ترجمه قرآن آن را از شکل رایج ترجمه خارج کرده و به تفسیر نزدیک مى‏سازد که مترجمان در این زمینه، ناگزیر از گنجاندن افزوده هایی نمایان شده در متن ترجمه بوده‌ اند، که اغلب با استناد به تفاسیر و یا کتابهای سببنزولو یا مباحث کلامی و اصولی انجام گردیده است. در این جاست‌که نیاز به تحلیل و تطبیق عبارات و جملات افزوده در این ترجمه ها و سنجش میزان انطباق آنها با آراء مشهور، احساس گردید. در این زمینه، ابتدا آیاتی‌که مترجمان در ترجمه‌ این آیات از افزوده هایی استفاده نموده اند، استخراج شده است و بعد از آن، صرفاً ترجمه‌ مترجمانی از میان هفت ترجمه‌ منتخب، ذکر شده است که افزوده‌ی کلیدی و موثر برای فهم بهتر آیه داشته‌اند و پس از استخراج ترجمه ها، افزوده ها از نظر مطابقت با آراء و نظریات مفسران در زمینه های مختلف احکامی یا لغوی با توجه به تفاسیر مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته اند. و سپس از طرف نگارنده‌ این رساله، تحلیل و بررسی انجام می‌گیرد که آیا، افزوده‌ ذکر شده از طرف مترجم، پشتوانه‌ی تفسیری دارد یا خیر؟ و تا چه حد با آراء مفسران مطابقت دارد.؟ و کدام یک از مترجمان افزوده بهتری را ارائه داده است.؟ این پژوهش، به بررسی‌ افزوده‌های ‌هفت ترجمه‌‌ معاصر قرآن به‌ زبان ‌فارسی در ترجمه‌ ‌اجزاء 15-16، که از میان ترجمه‌های ‌دیگرانتخاب ‌شد، یعنی؛ ترجمه های «الهی‌قمشه‌ای، خرمشاهی، صفارزاده، فولادوند، گرمارودی، مشکینی و مکارم» پرداخته و نیاز‌ وعدم‌ نیاز و ضرورت و عدم ضرورت این افزوده‌ها و همچنین منابع و مآخذ مورد استفاده قرار گرفته شده از طرف مترجمان فوق الذکر در ترجمه این اجزاء، توسط نگارنده این رساله مورد بررسی قرار گرفته است‌که‌ مراجعه‌ به‌آراء مشهور از مفسران شیعه و اهل سنت‌، و در برخی موارد آراء حدیثی مبنای این‌ پژوهش بوده و با تحلیل و بررسی نگارنده در پایان بررسی هر آیه همراه می‌باشد.

اين مقاله به بررسي ترجمه هاي فارسي آيه «حتي اذا استياس الرسل و ظنوا انهم قد کذبوا جاءهم نصرنا فنجي من نشاء» (يوسف، 110) مي پردازد. بيش از 40 ترجمه فارسي و تفسير مورد بررسي قرار گرفته و چهار دسته ترجمه از آنها به دست آمده است. سپس با استفاده از قراين، شواهد و دلايل کلامي، روايي و اختلاف قراءات، ضعف ترجمه دسته سوم مبني بر «گمان انبياء بر اينکه خداوند خلف وعده خواهد کرد» تبيين شده است. همچنين در بررسي ترجمه ها به اين نتيجه دست يافتيم که اختلاف در قرائت واژه «کذبوا» سبب اختلاف ترجمه هاي فارسي آيه شده است. مطالعات نشان مي دهد که نه تنها ترجمه دسته سوم، سازگار با هيچيک از وجوه قراءات نيست بلکه با اعتقاد به عصمت انبياء الهي نيز مخالف است. در اين مقاله ضمن نقد متن و سند شواهد روايي مويد ترجمه هاي دسته سوم، ترجمه هايي که به نظر راجح اند معرفي مي شوند.

یکی از راه هایی که می توان از طریق آن به شناختی صحیح - هر چند نسبی - از خداوند دست یافت قرآن است ؛ چراکه این خودِ خداوند است که از طریق صفاتش به معرفی خود در این کتاب مقدس می پردازد. به همین دلیل ارائه ی ترجمه ای غلط ازاین صفات می تواند تصوری نادرست و مبهم از خداوند در ذهن خواننده ایجاد کند واین نکته ای است که گاه از سوی برخی مترجمان همچون م.حمیدالله مورد غفلت واقع شده ، به عنوان مثال وی صفت " المُتَکَبِر" را" خودخواه " ترجمه نموده است و به کار بردن این صفت در خور ذات احدیت نیست.در این پایان نامه که در سه فصل تنظیم شده، ابتدا به بیان کلیاتی از ترجمه پرداخته ، سپس در فصل دوم به دشواری های ترجمه قرآن اشاره و در نهایت، در فصل آخرحدود بیست صفت الهی را مطرح نموده و به بررسی ریشه شناختی ، تفسیر و ترجمه آن ها مبادرت نموده ایم.

سیاق به عنوان مبنای اصلی ساخت کلام نقش عمده ای در فهم مراد متکلم دارد. از همین رو سیاق، مطمئن ترین و مهم ترین ابزار مفسر و مترجم برای فهم آیات قرآنی است. ازاین رو، فهم آیات بدون توجه به جهت گیری کلی آیات و سیاق و آهنگ جملات، جز لغزش و دوری از مقصود قرآن نتیجه دیگری ندارد. اهمیت این امر هنگام ترجمه برخی واژگان و اصطلاحات مشکل در قرآن بیشتر آشکارتر می شود. واژه «أنّیٰ» از جمله این واژگان است که در بیست و هشت آیه از قرآن به کار رفته است. در ترجمه هجده مورد تقریباً اختلافی نیست؛ اما در ده مورد دیگر، بسیاری از مترجمان قرآن لغزیده اند؛ به طوری که در ترجمه آیه 223 بقره، پنج دسته ترجمه مختلف دیده می شود که بیشترین نقد و بررسی را در این تحقیق به خود اختصاص داده است. این پژوهش درصدد است تا از طریق بازکاوی دقیق موارد استعمال «أنّیٰ» در قرآن؛ معنای دقیقتر این واژه را در موارد اختلافی؛ با توجه به نظر لغویین، نظماهنگ آیات قرآن، و مخصوصاً سیاق آیات و جملات، دیدگاه های مفسران و فقها و روایات رسیده از اهل بیت‰ مشخص نماید

نقد و بررسی ترجمه های فارسی قرآن کریم از جمله مباحثی است که در چند دهۀ اخیر در حوزۀ پژوهش های قرآنی، مورد توجه قرار گرفته است. از آنجا که حدود 500 آیۀ قرآن دربارۀ احکام شرعی است که به «آیات الاحکام» یا «آیات فقهی» نامدار است، لزوم توجه و دقت مترجمان قرآن کریم را به چگونگی و درستی در ترجمه معطوف می دارد. در این نوشتار، چگونگی ترجمۀ شش آیه از «آیات الاحکام» قرآن با توجه به کتاب های مهم لغت، تفاسیر، آیات الاحکام و... در دو بخش آیات عبادات و آیات معاملات، در دوازده ترجمۀ فارسی معاصر (آیتی، الهی قمشه ای، انصاری، بهبودی، خرمشاهی، رضایی اصفهانی، شعرانی، صادقی تهرانی، فولادوند، مشکینی و مکارم شیرازی) بررسی شده است. در بررسی انجام شده روشن می گردد که ساختار آیات الاحکام به گونه ای است که مترجم نمی تواند بدون آشنایی با «دانش فقه» ترجمه ای درست و بی لغزش ارائه دهد؛ از این رو برخی از ترجمه های فارسی معاصر دچار لغزش شده اند.

ترجمه قرائت قرآن در نماز، یکی از مباحث فرعی مربوط به حوزه ترجمه قرآن است. درباره اصل ترجمه قرآن، عالمان و قرآ ن پژوهان، دیدگاههای مختلفی دارند، اما برایند و دیدگاه غالب دانشمندان فریقین در بحث ترجمه قرآن، به سمت جواز آن نشانه رفته است. به تبع جواز یا عدم جواز ترجمه قرآن، قرائت ترجمه حمد و سوره نیز از دیرباز هم در میان مفسران و هم در میان فقها مطرح بوده و عالمان و مفسران مسلمان درباره آن اظهار نظر کرده اند. در میان مذاهب اسلامی، بحث جواز ترجمه قرآن در نماز، با فتوای ابوحنیفه آغاز گردید. این مقاله چگونگی این موضوع را در میان مذاهب اسلامی مورد بررسی قرار می دهد و در نهایت مشخص می کند افزون بر اجماع عالمان شیعه بر عدم جواز ترجمه قرآن در نماز، شافعیه، حنبلیه و مالکیه نیز چنین نظری را دارند و در برخی متون فقهی قول به بازگشت ابوحنیفه از دیدگاه قبلی خود دال بر جواز ترجمه گزارش شده است، هرچند جستجو در اقوال خود ابوحنیفه چنین بازگشتی را تأیید نمی کند.