مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

با توجه به آنکه ترجمه ی قرآن، مخالفان مشهور و زیادی داشته است، اما بر حسب نیاز و بخاطر ابلاغ پیام الهی به ملل مختلف و بر اساس قاعده ی اصولی « الضرورت تبیح المحظورات » قرآن به زبان های مختلف ترجمه شده است. سبک بیانی قرآن به گونه ای است که ارائه ی معانی و مفاهیم ژرف آن جز با افزودن عبارت های تفسیری مقدور نیست؛ و چاره ای از اعمال تغییرات دیگر وجود ندارد. از این رو با همه ی تلاشی که نویسندگان و مترجمان نموده اند، باز هم پاسخگوی خوانندگان نیست. دلیل این امر وجود آیات مجمل در قرآن کریم است. آیات مجمل آیاتی است که دلالتشان روشن نمی باشد و فهم معنای آنها نیازمند تفسیر است. با توجه به حساسیت موضوع در پیوند با کلام الهی، بررسی این افزوده ها در انتقال مفهوم آیات قرآن کریم ضروری است. اینجاست که نیاز به تحلیل و تطبیق عبارات و جملات افزوده در این ترجمه ها و سنجش میزان انطباق آنها با آراء مشهور، احساس گردید. در این زمینه، ابتدا آیاتی که مترجمان در ترجمه ی این آیات از افزوده هایی استفاده نموده بودند، استخراج شد، سپس صرفا ترجمه ی مترجمانی ذکر شده که افزوده ی موثر و کلیدی برای فهم بهتر آیه داشتند. بعد از استخراج این ترجمه ها، مراجعه به نظرات مفسران که بر اساس مفهوم آیه از حیث آیات الأحکامی و یا مباحث ادبی و لغوی و یا مباحث کلامی انتخاب می گردید، انجام شده است. از طرف نگارنده این رساله، تحلیل و بررسی انجام شده است؛ که آیا، افزوده ی ذکر شده از طرف مترجم، پشتوانه ی تفسیری دارد یا خیر؟ و آیا ذکر این افزوده برای فهم آیه ی مورد بحث، لازم بوده یا اینکه آن افزوده زائد و بدون کارایی است.این پژوهش، به بررسی افزوده های موثر هفت ترجمه ی معاصر قرآن به زبان فارسی در ترجمه اجزاء 27 و 28 ، که از میان ترجمه های دیگر انتخاب شده است؛ یعنی ترجمه های « الهی قمشه ای، خرمشاهی، صفارزاده ، فولادوند، گرمارودی، مشکینی و مکارم » ، پرداخته است و نیاز یا عدم نیاز، ضرورت یا عدم ضرورت این افزوده ها و همچنین منابع و مأخذ مورد استفاده شده از طرف مترجمان فوق الذکر در ترجمه این اجزاء ، توسط نگارنده این رساله مورد بررسی قرار گرفته است.مراجعه به آراء مشهور مفسران شیعه و سنی، و کتب معتبر روایی و لغوی مبنای این پژوهش بوده و با اظهار نظر و تحلیل نگارنده، در پایان بررسی هر آیه همراه می باشد.

سید امیر محمود انوار استاد برجسته ادب فارسی، عربی و علوم اسلامی و دارای منزلت علمی حوزوی - دانشگاهی است. شهرت ایشان به خوش ذوقی و بداهه سرائی مرهون توانایی زائد الوصف در سرودن اشعار فارسی و عربی بسیاری در مدح اهل بیت و نیز شرح منظوم بر آیات قرآن و ... است. آثار ایشان پیوند ادبیات با حکمت و عرفان و نمونه های زیبایی از ترجمه کلام خدا به فارسی را به تصویر کشیده است، ادب شاعرانه وی آن چنان عاشقانه و حکیمانه در هم تنیده که تا معراج عرفانی و خداپرستی و حق دوستی بال می گشاید؛ اما راز نهفته این جاودانگی، قرآن مجید است که دل ایشان را جذب کرد و در آغوش خود پروراند. ساحت آثار ایشان که هرگز از مفاهیم قرآنی تهی نیست، نشان دهنده روح حقیقت جویی است که شدیدا تحت تاثیر کتاب آسمانی بوده و تقریبا در تمامی آثارش به نحوی به بیان میزان تاثیر قرآن کریم در ادبیات فارسی پرداخته است. در پژوهش حاضر آثار ایشان در چهار محور «اشعار، آثار منثور ادبی، دینی، عرفانی» بررسی شده و به ارائه نمودهای استمداد ایشان از قرآن کریم پرداخته شده است. ضمن این که شرح و ترجمه ایشان بر برخی از آیات قرآن مورد واکاوی ویژه قرار می گیرد.

عبارت شریفه «بعوضه فما فوقها» (پشه و فراتر از آن) یکی از عبارت های قرآنی است که فهم دقیق معنای آن، در دریافت گوشه ای از معارف قرآنی و مفاهیم کلام باری تعالی از این آیه کریمه، نقش بسزایی دارد. این عبارت از دیر باز موضوع بحث مفسران و مترجمان قرآن کریم بوده است. به نظر می رسد واژه «فوق» در آیه شریفه 26 سوره بقره در معنای متداول آن «بالاتر و بزرگتر» استعمال نشده است، بلکه با توجه به این که در مقام تمثیل است، در معنی متضاد آن یعنی «کمتر و پائین تر» به کار رفته است؛ بنابراین، با استناد به کتب لغت، نحو و تفسیر، و با عنایت به تفاوت های ظریف واژه های «ف»، «ما» و «فوق» از منظر زبان شناسی و نحو، همچنین با توجه به بافت سخن، برآنیم در پژوهش حاضر با روش توصیفی - تحلیلی، به بررسی، نقد و تحلیل عبارت یاد شده از رهگذر بیش از 60 ترجمه از ترجمه های قرآن کریم، اعم از ترجمه های کهن و معاصر، منظوم و منثور، فارسی و انگلیسی پرداخته، مقصود این عبارت را مشخص کنیم.

الف. موضوع و طرح مسئله(اهميت موضوع و هدف):هرمنوتيك دامنه وسيعي از تفكر در حوزه هاي گوناگون را در بر مي گيرد. رابطه گسترده هرمنوتيك با ديگر شاخه هاي دانش بطورعمده بخاطر توجه آن به مباحث مربوط بهزبان و تفسير متون است. به ديد برخي از انديشمندان هرمنوتيك در مركز توجهات تفكر معاصر قرار دارد به دليل اينكه توجه خاصي به زبان و تفسير متون دارد و برخي از حوزه هاي مطالعاتي نيز همچون نقد ادبي، نشانه شناسي، فلسفه زبان و الهيات بطور گسترده با زبان فهم متون سروكار دارند.تفكر در مورد متون مذهبي و نحوه فهم آنها يكي از دغدغه هاي دين شناسان و حتي شايد مترجمان اين متون بوده است. اهميت اين موضوع پس از رنسانس و مطرح شدن ديدگاههاي انتقادي در مورد متون مذهبي يهوديت و مسيحيت افزايش يافته است.مسئله اين است كه بهترين راه براي فهم متون ديني به ويژه قرآن كريم چيست؟ يا در حوزه مطالعات ترجمه مترجمان قرآن كريم چگونه مي توانند مفاهيم اين كتاب آسماني را بدرستي بفهمند و آنها را ترجمه نمايند؟ همچنين بايد پرسيد آيا مترجمان قرآن كريم از نظريات هرمنوتيكي معاصر به هنگام ترجمه اين كتاب ‌آسماني استفاده مي كنند يا خير؟ و آيا اصلا اين نظريات در اين حوزه سودمند مي باشند يا خير؟ب. مباني نظري شامل مرور مختصري از منابع، چارچوب نظري و پرسشها و فرضيه ها: كلمه هرمنوتیک Hermeneutic از فعل یونانی Hermeneuein مشتق شدهاست که به معنای بیان کردن، تبیین کردن، ترجمه یا تفسیر کردن است.برخي هرمنوتيك را اين چنين تعريف كرده اند: "نظريه و عمل تفسير". البته شايد بتوان گفت عملا امكان ندارد تعريف جامعي از هرمنوتيك ارائه كرد كه همه گرايشهاي هرمنوتيكي را پوشش دهد زيرا نگاههاي متفاوت كه درباره رسالت، هدف و كاركرد هرمنوتيك وجود دارد گاه كاملا متباين و غير قابل جمعند. در اين تحقيق در ابتدا بهبرخي از تعاريف مختلف ارائه شده از هرمنوتيك اشاره شده است . سپس روند تاريخي هرمنوتيك و ديدگاههاي مختلف صاحب نظران اين حوزه در طول تاريخ بيان شده است. هرمنوتيك در ابتدا بدنبال يافتن روش تفسير بود اما بعدها با ظهور هيدگر و شاگردش گادامر هرمنوتيك رويكردي فلسفي و نسبي گرايانه به خود گرفت. اما بايد توجه داشت كه دامنه هرمنوتيك را به اين رويكرد محدود نكنيم. در دوران معاصر صاحب نظراني چون اميليو بتي و اريك هرش برخلاف هيدگر و گادامر از عينيت گرايي در حوزه هرمنوتيك دفاعمي كنند. همچنين در حوزه علوم ديني ما مباحث زيادي وجود دارند كه با مباحث هرمنوتيكي و تفسير متون ارتباط دارند.چهارچوب نظري اين تحقيق بر مبناي چهار قانون هرمنوتيكي اميليو بتي (1968- 1890)است كه عبارتند از: 1. اصل استقلال هرمنوتيكي موضوع يا قانون ماندگاري معيارهاي هرمنوتيكي2. اصل تماميت يا قانون سازگاري معنا 3. قانون فعليت فهم 4. قانون مطابقت هرمنوتيكي معنا يا هماهنگ سازيدر اين تحقيق محقق سعي داشته است به دو سوال زير پاسخ دهد:1.

«قرآن مشعلى است كه نور آن هرگز خاموش نمى گردد، چشمه زاينده اى است كه واردان از آن نمى كاهند، نشانه هايى است كه روندگان بى آن ها راه نمى يابند، دليل كسى است كه به آن سخن گويد، فيروزى كسى است كه آن را حجت آورد، نگه دارنده كسى است كه به آن عمل كند، سپر كسى است كه آن را دربرگيرد، دانايى كسى است كه آن را در گوش دارد. همانا قرآن كان ايمان و كانون آن، سنگ هاى بناى اسلام و پايه آن، ميدان هاى حق و راه هاى آن است.» در این مقاله به موضوعات ذیل پرداخته می شود: ضرورت شناخت قرآن و شناخت پذيرى آن؛ قرآن در آيينه قرآن؛ راه كار تفسيرى از ديدگاه قرآن؛ راه كار تفسيرى خاندان رسالت؛ راه حل تناقض هاى اُسطوره اى؛ تفاوت هدف به تفاوت روش؛ نقش عترت: در تعيين مقاصد قرآن؛ روش دست يابى به مقاصد قرآن (مصاديق) و... .

 لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

قرآن به عنوان کتاب هدایت گر انسان، برای بیان مفاهیم بلند خود از زبانی بهره برده که قابلیت بستر سازی برای لایه های مختلف دلالتی آن را دارد. ترجمه این مفاهیم از زبان قرآن به سایر زبان ها همواره مورد بحث بوده است. برخی نه تنها ترجمه را جایز ندانسته اند بلکه آن را تکفیر نموده اند؛ این درحالی است که بسیاری از علما از جمله علمای شیعه با جایز دانستن ترجمه قرآن، ضمن اعتراف به تمام قصوری که زبان بشر دارد، ترجمه را راهی برای صدور اسلام و فرهنگ قرآنی دانسته اند. این مقاله، بعد از مرور نظریات مطرح شده درباره ترجمه قرآن و خصایص ترجمه بهتر، با بررسی هفت ترجمه از قرآن کریم از سوره واقعه یعنی ترجمه مکارم، ترجمه آیتی، ترجمه فیض الاسلام، ترجمه الهی قمشه ای، ترجمه فولادوند، ترجمه صفارزاده و ترجمه صفوی در سطوح مختلف واژگانی، صرفی، نحوی، و بلاغی می کوشد آسیب ها و لغزش های ترجمه های فارسی قرآن را بیان نماید. برخی از قصور ترجمه ها به سبب ساختار دقیق و پیچیده زبان قرآنی است که باعث شده مترجمان یک ترجمه را بر دیگری ترجیح دهند اما برخی لغزش ها نیز به سبب غفلت در ساختار واژه و یا اسلوب صرفی، نحوی و بلاغی آن است، برخی نیز به ترجمه تفسیری دست زدند و بدون جدا کردن اصل کلام از حواشی تفسیری به تفصیل و شرح دست زده اند.

گرچه سابقه ترجمه قرآن کريم به چند قرن می رسد، اما به دلائل متعددی از جمله: ترجمه از متن غير اصلی، عدم تسلط به زبان عربی، عدم آشنايی با مفاهيم و تفاسير آيات و... ترجمه های انجام شده از اشکالات متنوعی برخوردارند. اين نوشتار چهار نسخه از ترجمه های انگليسی را بر اساس تفاسير اصيل، از سوره مبارکه انسان مورد بررسی و ارزيابی قرارداده و نقاط ضعف و قوت هر ترجمه را به گونه تطبيقی تحليل نموده است.

طاهره صفارزاده شاعر، نویسنده، مترجم و قرآن پژوه معاصر است، که خدمات شایان و ارزنده ای در زمینه های یادشده از خود به یادگار نهاده است. وی به ترجمه قرآن کریم به دو زبان فارسی و انگلیسی پرداخته است. اگر چه از نظر رعایت قوانین و فنون ترجمه اشکالات زیادی بر هر دو ترجمه او می توان گرفت؛ اما باید این نکته را نیز در نظر داشت که ترجمه صفارزاده از نوع ترجمه تفسیری است؛ و بی تردید نوع ترجمه بر گزینش معادل ها تاثیری به سزا نهاده است. در این مقاله مقایسه ای میان دو ترجمه قرآن صفارزاده به دو زبان فارسی و انگلیسی، در حوزه های بلاغی، صرفی، نحوی و لغوی صورت گرفته است، و نتایج به دست آمده نشان از این مطلب دارد که ترجمه انگلیسی صفارزاده ترجمه دقیق تری است، زیرا جنبه تفسیری در ترجمه انگلیسی به مراتب کمتر از ترجمه فارسی اوست، و می توان گفت، ترجمه انگلیسی او از نوع ترجمه آزاد می باشد.

در هر زبان از جمله زبان عربی، تعابیر کنایی تصویرهایی می آفرینند که مایه زیبایی سخن و جلوه هنر سخنورند و بر قدرت نفوذ و اثربخشی کلام می افزایند، و قرآن مجید نیز که به زبان عربی، «بلسان عربی مبین» (الشعرا 195) نازل گشته است، بسامد تعبیرات کنایی آن به قدری است که در مجال بررسی ترجمه های قرآن، نقد و بررسی ترجمه های تعبیرات کنایی، پژوهشی مستقل می طلبد. به یقین، بررسی همه ترجمه ها در یک مقاله نمی گنجد ولی از باب ما لایدرک کله لا یترک کله در این جستار به واکاوی چهار ترجمه فارسی قرآن که در دسترس عموم است یعنی ترجمه های مرحوم الهی قمشه ای، حسین انصاریان، ابوالفضل بهرام پور و محمد مهدی فولادوند پرداخته شده و به استناد تفاسیری مانند المیزان، مجمع البیان، نمونه و ... برخی از تعابیر کنایی قرآن مشخص گشته است. و بر اساس مراجع لغوی و تفسیر آیات، عبارات کنایی تبیین و ترجمه های ارائه شده به نقد کشیده شده و معلوم گشته است که مترجمان در ترجمه تعبیرات کنایی روشی یک نواخت ندارند؛ از جمله گاهی به سراغ ترجمه حرفی رفته گاهی معادل کنایی آورده اند و گاهی از ترجمه توضیحی بهره برده اند و برای بیان معنای کنایی، از کلمات توضیحی استمداد جسته اند. گذشته از این ها، برخی از ترجمه ها بیانگر مراد تعبیر کنایی قرآن نمی باشد.