مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

ترجمه تفسیر نفیس المیزان توسط شاگردان مرحوم علامه طباطبایی «ره» انجام گرفت ابتدا آقایان مکارم شیرازی، مصباح یزدی، محمد علی گرامی، عبد الکریم نیری بروجردی، محمدرضا صالحی کرمانی، سید محمد خامنه‌ای، محمد جواد حجتی کرمانی، ۱۲ جلد آن را ترجمه کردند. آقای موسوی همدانی خود می‌گویند: «روزی مرحوم علامه به من امر فرمودند که تفسیر ایشان را ترجمه کنم، وقتی ترجمه را ملاحظه نمودند، فرمود: آن ۱۲ جلد دیگر را نیز ترجمه کن تا یکدست گردد من هم دوباره آنها را ترجمه کردم. بنابراین بعضی مجلدات تفسیر المیزان، دو ترجمه دارد. البته ایشان در مقدمه ترجمه تفسیر المیزان چاپ جامعه مدرسین می‌نویسند: «۱۰ جلد آن قبلا ترجمه شده بود و آن ترجمه ۵ جلد عربی المیزان می‌باشد.» ایشان ضمن ترجمه تفسیر المیزان، ترجمه‌ای نیز از آیات قرآنی ارائه داده‌اند، و بطور مستقل نیز می‌تواند، مورد استفاده واقع شود. بنابر نقل دانشنامه قرآنی ایشان در ترجمه قرآن به ترجمه مرحوم پاینده نظر داشته است. ایشان بدلیل اینکه از شاگردان مرحوم علامه طباطبایی «ره» بوده، و با مبانی فکری استاد خود در جنبه‌های مختلف، آشنایی داشته، توانسته‌اند، ترجمه خوبی از این تفسیر ارائه دهند، ترجمه‌ای که در رساندن معنا و منظور مفسر، تقریبا موفق بوده‌اند.

مناهج البيان في تفسير القرآن، حاصل تدريس تفسیر مؤلف آن، مرحوم ملكى ميانجى است كه از اوان ورود به شهر مقدس قم، به سال 1378ق، آغاز گرديده است و نخستين جلد آن، تفسير سوره فاتحة الكتاب در سال 1413ق، به چاپ رسيده است. مجموع مجلدات آن، 6 مجلد و 6 جزء (دو جزء از آخر قرآن و چهار جزء از اول قرآن) است. مفسر محترم، در مقدمه جلد اول، پس از اشاره مختصر به روش تفسيرى خود، به مباحث علوم قرآن، فضيلت و شناخت قرآن و اهميت تفسير مى‌پردازد و نيز درباره حجيت ظواهر قرآن، تفسير قرآن به قرآن و تفسير قرآن به حديث، محكم و متشابه، تأويل و تفسير، تفسير به رأى، ناسخ و منسوخ، اعجاز و تحدى و حدوث قرآن سخن مى‌گويد و نكات ظريف و قابل توجهى در طرح مباحث و نقد ديدگاه‌هاى ديگران ارائه مى‌دهد. شيوه كلى مفسر، موجزگويى و در حد اشاره به مبانى تفسير و كلام و توضيح معانى و احيانا طرح و تحليل مباحث اعتقادى است. ترتيب مباحث در اين تفسير بدين شكل است كه در هر قسمت، مجموعه‌اى از آيات را مطرح مى‌كند و آن را از نظر بيان آيه و واژه‌شناسى، كلمه كلمه رسيدگى مى‌كند، سپس كلمات و جملات را توضيح مى‌دهد. در جايى كه حديثى رسيده باشد و به فهم كلام كمك كند يا در كليت بحث مفيد افتد، متعرض مى‌شود و از ديدگاه‌هاى مفسران شيعه و سنى، به‌ويژه شيخ طبرسى، شيخ الطائفه طوسى، جارالله زمخشرى، فخرالدين رازى استفاده مى‌كند. البته در بسيارى از موارد، اين نقل همراه با نقد و تحليل و مناقشه اقوال است. اين نقدها بيشتر نسبت به زمخشرى و فخر رازى است، گرچه كسانى مانند علامه طباطبايى و شيخ محمد عبده در تفسير المنار از اين نقدها بى‌نصيب نيستند و با تكيه كلام «و من العجيب»، آنان را مورد نقد قرار مى‌دهد. بدين سان از ويژگى‌هاى اين تفسير، همين قسمت از مباحث تفسير است كه به شكل گسترده و اجتهادگونه با نقادى و زير و رو كردن مطالب، به تحليل و بررسى آيات مى‌پردازد. به‌هرحال، طبق روال بسيارى از تفاسير كه مباحث، به ترتيب سوره و آيه به آيه شروع مى‌شود. اين تفسير نيز چنين است و در آغاز هر سوره، كلياتى از مطالب درباره سوره، مانند: مكى و مدنى بودن و ترتيب نزول را به نقل از مجمع البيان ارائه مى‌دهد، آنگاه به توضيح واژه و تبيين كلام و استشهاد روايت مى‌پردازد. مرحوم ملكى از منابع تفسيرى بسيارى استفاده مى‌كند. از مهم‌ترين منابع اين تفسير، مجمع البيان طبرسى، مفاتيح الغيب رازى، كشاف زمخشرى، تبيان شيخ طوسى و المنار رشيد رضا و الميزان علامه طباطبايى است. ضمنا يكى از تأليفات مفسر كتاب «بدايع الكلام» است كه به تفسير و تبيين آيات احكام - كتاب طهارت و قسمت‌هاى مهم صلات - مى‌پردازد و چنان‌كه از مقدمه اين اثر استفاده مى‌شود، حاصل بحث و تدريس مؤلف در جمع شاگردان خود در حوزه علميه بوده است و چون مباحث اين كتاب در بخش‌هاى زيادى با تفسير مشترك است، مى‌توان اين كتاب را مجموعه‌اى از اين تفسير به حساب آورد (چنان‌كه «توحيد الإمامية» ايشان نيز همين خصوصيت را دارد). به‌هرحال، در اين كتاب افزون بر مباحث تفسيرى و جمع ميان آيات و تطبيق و طرح مطلب فقهى و اصولى، به مباحث اعتقادى و معارف، همچون مباحث: امامت (ص80-123) شفاعت (ص199-204) و عصمت (ص125) مى‌پردازد و با همان مشرب مباحث را به‌طور استدلالى و تحليلى مورد توجه قرار مى‌دهد. از نكات قابل پيش‌بينى در اين كتاب، نقد آراى فلاسفه و طرح ديدگاه عرفا و نقد آنهاست. از نمونه بحث‌هاى مفسر در پژوهش‌هاى اصولى و ادبى، بحث طهارت اهل كتاب، حقيقت شرعيه و مفهوم «إنما المشركون نجس» (توبه، 28/9) است. طبق شواهد و ارجاع‌هاى تفسير، كتاب «بدايع الكلام» پيش از تفسير، نگارش يافته است. از نكات جالب توجه اينكه ايشان در تفسير قرآن، در جاى‌جاى اين كتاب از آيات ديگر، براى فهم و تفسير قرآن استفاده كرده و به موارد مختلف استشهاد كرده‌اند. مرحوم ملكى يكى از كسانى است كه به‌طور گسترده از روايات اهل‌بيت در تفسير و فهم معناى آيه و اشاره به مصاديق كلام استفاده مى‌كند و از جهتى مى‌توان احاطه مفسر به روايات اهل‌بيت و مراجعه به آن‌ها را از جنبه‌هاى مختلف، يكى از مشخصه‌هاى بارز اين تفسير دانست. از نكات قابل يادآورى، اهتمام مفسر به نشان دادن منابع روايى است و چون ايشان از منابع فراوانى در حديث و تاريخ و سيره استفاده مى‌كند، همواره مشخصات اين منابع را يادآور مى‌شود. از مهم‌ترين منابع روايى وى، كتب اربعه، تفسير البرهان، نور الثقلين، الدر المنثور، بحار الأنوار، سيره ابن هشام و مروج الذهب است. مرحوم ملكى يكى از كسانى است كه در آغاز تفسير، ضمن تأكيد بر اجتهادى بودن تفسير، به اهميت عقل در كار تفسير اشاره مى‌كند و در كتاب توحيد الإمامية، بحثى گسترده درباره عقل و حجيت آن در كتاب و سنت دارد و عقل را، به عقل اصطلاحى و عقل فطرى تقسيم مى‌كند و موارد تعارض ميان عقل و نقل را توضيح مى‌دهد. به‌هرحال تفسير مناهج پر است از استدلالات عقلى بر اثبات مطالب اعتقادى و اخلاقى و حتى فقهى. بى‌گمان كسى كه اجتهاد مى‌كند و به ظاهر الفاظ بسنده نمى‌كند و از چند و چون مطالب سؤال مى‌كند و كاوشى در مضمون و دلالت آيات دارد، در حقيقت كنكاشى عقلانى دارد و عقل خود را در مفهوم و پيام آيه به كار مى‌برد. مرحوم ملكى در تفسير، به لغت توجه بسيار گسترده دارد. در هر مورد، به‌ويژه در كلمات مشكل و غريب و بحث‌انگيز، استفاده از لغت و اقوال مفسران عصر پيامبر و تابعان، كار جدى اوست. ايشان در استناد به كلام لغويان، مانند ابن منظور در لسان العرب، ابن فارس در مقاييس اللغة، فيروزآبادى در قاموس المحيط، طريحى در مجمع البيان، راغب در مفردات يا كتاب‌هاى لغت معاصر، مانند: أقرب الموارد عنايت دارد و در مواردى به نظر مجمع البيان در بحث لغت‌شناسى‌ها، به‌ويژه گفتار تابعان در معناى واژه اهميت مى‌دهد؛ گرچه از نكات جالب اين بحث، استناد به معانى آيات ديگر و حتى روايات رسيده در تفسير است. البته گاه استفاده از روايت براى كاوش‌هاى واژگانى نيست و ارتباطى با تعيين مصداق و موارد معناى كلمه پيدا مى‌كند. مرحوم ملكى نسبت به تفسير آن دسته از آيات كه به علوم روز مربوط مى‌شود، بسيار مستنكف است و هر جا كه به آياتى اين چنين مى‌رسد، تنها با توجه به آيات مرتبط ديگر، تفسير مى‌كند و سعى دارد، از داخل شدن در بحث‌هاى علمى و فنى پرهيز كند و اگر در مواردى هم اشاره‌اى دارد، با توجه به گفته‌هاى مفسران پيشين است. مرحوم ملكى، از تربيت‌يافتگان مكتب تفكيك و از مخالفان روش تفسير فلسفى است. او با تفسير عقلانى، مخالفتى ندارد و همان‌طوركه در مقدمه تفسير اشاره مى‌كند يكى از منابع فهم قرآن را عقل مى‌داند؛ اما در جاى‌جاى تفسير به نقد فلاسفه و شيوه برداشت آنان در مسائل معروف و مورد اختلاف، ميان متكلمان و فلاسفه مى‌پردازد. از آنجا كه تفسير مناهج بسيار موجز است، طبعا بحث‌هاى مرتبط با تفسير در آن به شكل گذرا و در محدوده‌اى خاص مطرح شده است؛ لذا در زمينه علوم قرآن مباحثى را به‌طور فشرده و در سايه تفسير مطرح كرده است.

التفسیر الکاشف، تفسیر کامل قرآن به زبان عربی، اثر عالم شیعه محمد جواد مغنیه، در ۷ جلد. این تفسیر با رویکرد تربیتی و با گرایش تقریب‌گرایانه تألیف شده است. / انگیزه او از این تفسیر، برطرف کردن نیاز مسلمانان به فهم کتاب الهی برای هدایت و نجات از ضلالت و گمراهی بیان شده و شیوه تربیتی و ارشادی این تفسیر، ناشی از همین هدف است. وی هدف اصلی خود را از ارائه این تفسیر، پاسخگویی به نیازهای جهان معاصر و اقناع نسل جدید و جوان می‌داند. مقدمه این تفسیر، حاوی مطالبی درباره عظمت قرآن، توقعات و نیازهای عصر و نسل جدید است. / روش مفسر اینگونه است که در آغاز، واژه‌های مشکل را معنا می‌کند، سپس اِعراب و نکات ادبی را توضیح می‌دهد، آنگاه به آیه و معنا و پیام آن می‌پردازد. همچنین مفسر، اهتمام فراوان به کمک گرفتن ازآیات دیگر و تفسیر قرآن به قرآن و احادیث مورد اطمینان دارد. بحث‌های موضوعی (تاریخی، اعتقادی، اخلاقی) درباره آیه هم مطرح شده است. / شیخ مغنیه در تفسیر آیات قرآن تا اندازه بسیاری تحت تأثیر مسائل سیاسی و اجتماعی است و از دسیسه‌ها و جنایات دشمنان اسلام در تحریف قرآن و اسلام سخن می‌گوید. وی در تقریب و وحدت بین مذاهب اسلامی کوشیده و خطر تعصب مذهبی برای وحدت اسلامی را بیان می‌کند. / دیگر ویژگی‌های ساختاری و محتوایی تفسیر الکاشف: ساده‌نویسی و روان‌نگاری؛ حذف تفاسیر برگرفته از روایات جعلی؛ حذف تفاسیر غیرعلمی و مستند؛ حذف تفاسیر غیرمرتبط با موضوع و ناکارآمد؛ پرهیز از پُرگویی در مباحث تخصصی؛ معتبر بودن اسباب نزول یقین‌آور؛ قائل بودن به نزول تدریجی قرآن و باور نداشتن به نزول دفعی؛ بهره‌گیری از پرسش و پاسخ میان خود و مخاطبان؛ بیان قصص قرآنی؛ بررسی آیات الاحکام؛ / محمد جواد مغنیه به اقوال دیگر مفسران شیعه و سنی، تنها در صورتی اشاره کرده که نظر آنها را قبول داشته. گاهی اقوال آنان را در تایید قول خویش می‌آورد. برخی تفاسیر مورد استفاده وی عبارتند از مجمع البیان طبرسی، تفسیر فخر رازی، المنار، البحر المحیط، تفسیر طبری، آلاء الرحمن شیخ محمد جواد بلاغی، الدرّ المنثور سیوطی، روح البیان بروسوی، بیان السعاده، تفسیر مراغی، فی ظلال القرآن، و الکشاف. / این تفسیر نخستین بار در ۷ جلد در بیروت در انتشارات دارالعلم للملایین و در سال ۱۹۶۸م منتشر شد و پس از آن بارها تجدید چاپ گردید. نسخه مؤسسه دارالکتاب الاسلامی، در سال ۱۴۲۴ق مطابق با ۲۰۰۳م برای اولین بار در ایران، در تهران، در ۷ جلد به بازار عرضه شد.

عنوان تفسير، الوجيز في تفسير القرآن العزيز و روش تفسيرى آن، روشى مزجى است كه مؤلف در نگارش آن گزيده‌گويى را پيشه ساخته و به بسيارى از وجوه تفسير و نكات بلاغى و ادبى اشاره نموده است؛ درعين‌حال از وجوه اعراب و قرائات صرف نظر نكرده است. مفسر در مقدمه كوتاه خود مى‌نويسد: «در اين تأليف بنا را بر ايجاز در تعبير نهاده، درعين‌حال به اكثر اقوال و وجوه تفسيرى اشاره داشته و برخى نكات را كه فهم معنا بر آن متوقف بوده، متعرض گشته، در قرائت به ذكر قرائات سبعه اكتفا، نموده (در برخى موارد جزئى به ديگر قرائت‌ها اشاره كرده‌ام). در عدد آيات بنا را بر مشهور (كه از بسم الله الرحمن الرحيم غفلت مى‌نمايند)، نهادم؛ گرچه در اعتقاد بنا بر روايات متواتر صحيحه، آن را جزء هر سوره (جز سوره توبه) مى‌دانم».

در این تفسیر مؤلف به بیان فضیلت هر سوره و خواص آن، بیان غرض هر سوره و هدف آن، شأن نزول و ترتیب نزول سوره ها و آیات آن و وجوه قرائت پرداخته است. وجه وقف و وصل در آیات قرآنی، بحث لغوی و نحوی، بحث عمیق فصاحت و بلاغت آیات قرآن، وجه اعجاز هر سوره، وجه تکرار قصص آیات و کلمات، تناسب بین سوره از لحاظ نزول و بین آیات آن، بیان ناسخ و منسوخ، محکم و متشابه، تحقیق در اقوال و بیان مختار آن، تفسیر قرآن به قرآن، بیان تأویل، بحث روایی با امعان نظر در جوانب روایات، بحث فقهی به طور اجمالی، بحث مذهبی با ذکر عقاید و اختلاف آراء، بیان حکم قرآنی و معارف اسلامی به صورت مفصّل شیوه این تفسیر می باشد. این تفسیر در شصت جلد می باشد ولی تاکنون جلدهای ۳۱، ۳۳، ۴۰ و ۶۰ آن توسط چاپخانه اسلامیه قم در سال ۱۴۱۳ هـ .ق به چاپ رسیده است.

ثقلين قرآن و عترت به جهت عظمت و والايي مقام و به لحاظ نقش حساس ‍ و خطير آنان همواره مورد توجه و اهتمام امت اسلامي بوده و مي باشد. هشدارهاي تکان دهنده پیامبر (ص) در مورد امانت هاي الهي بعد از جريان رسالت، يعني قرآن و عترت و اتحاد و هماهنگي بين آن دو ايجاب مي کرد کساني که ايمان راستين و معاهده صادقانه با خداوند دارند، همواره به فکر اين دو يادگار مهم رسالت باشند و وجود مطهر پیامبر (ص) را در دو جلوه قرآن و عترت ببينند و از وحدت اين دو به نقش اساسي آن ها پي ببرند. يکي از بهترين زمينه هايي که مي توان به اين هماهنگي و وحدت ثقل اکبر، يعني قرآن و ثقل اصغر، يعني عترت پی برد اين است که قرآن را از زبان عترت و عترت را از زبان قرآن بيابيم، گر چه هر يک براي معرفي خود منبع مستقلي هستند. اين کتاب ارزشمند در راستاي هدف مذکور تأليف شده است. در این نوشتار به معرفی اجمالی کتاب "علی بن موسی الرضا و القرآن الکریم" و معرفی مؤلف گرانقدر آن "حضرت آیت الله جوادی آملی" می پردازیم.

.

.

اضواء البيان في ايضاح القرآن بالقرآن نوشته محمدامین بن محمدمختار شنقیطی می باشد. این تفسیر از جهت نسبت به مولف ناتمام است: زیرا تا جلد هفتم (آخر سوره مجادله) را خود نویسنده تفسیر كرده است و بقیه را شاگردش، عطیه محمد سالم كه مجموعا 9 جلد می‏شود و جلد دهم نیز در حقیقت ربطی به تفسیر ندارد ومجموعه‏ای است از دیگر نگارش‏های مولف. موضوعات این رساله‏ها عبارت‏اند از: ناسخ و منسوخ، دفع ایهام اضطراب از آیات قرآن و منع جواز مجاز در قرآن. مفسر از روش تفسیر قرآن به قرآن بهره جسته است و بر مذاق مذهب سلفیه رقم زده است و عقاید شیعه و دیگر مذاهب اهل سنت را مورد حمله قرار می‏دهد. در تفسیر آیات بیشتر از آنكه به شرح مفردات ومباحث لغوی بپردازد به تبیین محتوای آیات همت می‏گمارد. بحث‏های فقهی و كلامی همه مذهب‏های چهارگانه اهل سنت را با مقایسه و نقد و انتخاب ذكر می‏كند. از ویژگیهای این تفسیر، بحثهای زبانشناسی و قواعد لفظی مرتبط با قواعد تفسیر است كه در مقدمه ذكر شده است. از جمله این مباحث، بحثی درباره انواع بیان در قرآن است. مثلا بیان‏های مجمل قرآن را به چند قسم تقسیم می‏كند: اجمالی كه به خاطر اشتراك لفظی حاصل شده است؛ مجمل‏هایی كه بخاطر وجود احتمالات و ضمایر نامشخص آن حاصل شده است؛ بیان‏هایی كه در آن پرسش شده و در جای دیگر پاسخ آن آمده و... در جلد پنجم به تفسیر سوره‌های حج و مؤمنون پرداخته شده است.

اضواء البيان في ايضاح القرآن بالقرآن نوشته محمدامین بن محمدمختار شنقیطی می باشد. این تفسیر از جهت نسبت به مولف ناتمام است: زیرا تا جلد هفتم (آخر سوره مجادله) را خود نویسنده تفسیر كرده است و بقیه را شاگردش، عطیه محمد سالم كه مجموعا 9 جلد می‏شود و جلد دهم نیز در حقیقت ربطی به تفسیر ندارد ومجموعه‏ای است از دیگر نگارش‏های مولف. موضوعات این رساله‏ها عبارت‏اند از: ناسخ و منسوخ، دفع ایهام اضطراب از آیات قرآن و منع جواز مجاز در قرآن. مفسر از روش تفسیر قرآن به قرآن بهره جسته است و بر مذاق مذهب سلفیه رقم زده است و عقاید شیعه و دیگر مذاهب اهل سنت را مورد حمله قرار می‏دهد. در تفسیر آیات بیشتر از آنكه به شرح مفردات ومباحث لغوی بپردازد به تبیین محتوای آیات همت می‏گمارد. بحث‏های فقهی و كلامی همه مذهب‏های چهارگانه اهل سنت را با مقایسه و نقد و انتخاب ذكر می‏كند. از ویژگیهای این تفسیر، بحثهای زبانشناسی و قواعد لفظی مرتبط با قواعد تفسیر است كه در مقدمه ذكر شده است. از جمله این مباحث، بحثی درباره انواع بیان در قرآن است. مثلا بیان‏های مجمل قرآن را به چند قسم تقسیم می‏كند: اجمالی كه به خاطر اشتراك لفظی حاصل شده است؛ مجمل‏هایی كه بخاطر وجود احتمالات و ضمایر نامشخص آن حاصل شده است؛ بیان‏هایی كه در آن پرسش شده و در جای دیگر پاسخ آن آمده و... در جلد چهارم به تفسیر سوره‌های کهف، مریم، طه و انبیاء پرداخته شده است.